2025-ci ildə tələbin, istehsalın və hətta məşğulluğun azalması gözləntiləri Rusiya sənayesində artım gözləntilərini üstələməyə başlayıb. Mütəxəssislər tərəfindən hesablanan proqnoz indeksi illik orta hesabla son 16 ilin ən aşağı səviyyəsinə düşüb. Sənaye “mükəmməl fırtına”ya girib və 2026-cı il üçün problem ona uyğunlaşmaqdır. Amma köhnələrin əksəriyyətinə yeni problemlər əlavə olunacaq. Real iqtisadiyyat nümayəndələrinin izah etdiyi kimi, bunlara vergi artımları, tarif artımını üstələyən, dövriyyə kapitalının çatışmazlığı və artan ödəniş böhranı daxildir.
Yanvar-noyabr aylarında Rusiyada sənaye istehsalı illik müqayisədə 0,8% artıb. Noyabrda 2024-cü ilin eyni ayı ilə müqayisədə 0,7% azalıb. Bu, Rosstat-ın son məlumatlarıdır. Sənaye müəssisələrinin nümayəndələri əvvəllər xəbərdarlıq etmişdilər ki, əgər statistikada sənaye istehsalının sıfıra yaxın artımını görsək, bu, mülki sektor üçün əhəmiyyətli azalma demək olacaq.
Bəzi iqtisadçılar indi bu qənaəti yumşaldırlar və aydınlaşdırırlar ki, “son dörd ayda emal sənayesinin “mülki özəyi”ndə ümumi məhsul durğunluq müşahidə olunur” (Makroiqtisadi Təhlil və Qısamüddətli Proqnozlaşdırma Mərkəzinin tezisi). Bununla belə, Rosstatın məlumatına görə, təhlil edilən 24 istehsal sənayesindən 17-si yanvar-noyabr aylarında illik müqayisədə azalma göstərib. Bu arada, ordunun ehtiyaclarının ödənilməsi ilə birbaşa və ya dolayısı ilə əlaqəli sənayelərdə sürətli istehsal artımı qeyd olunmağa davam edir. Məsələn, Rosstat-a görə, bura yanvar-noyabr aylarında illik müqayisədə 29,5% artımla "digər nəqliyyat vasitələrinin və avadanlıqlarının (o cümlədən təyyarə, gəmiqayırma və s.) istehsalı" daxildir.
"Sənayedə tələbin, istehsalın və məşğulluğun azalması ilə bağlı gözləntilər 2025-ci ildə bu göstəricilər üzrə artım gözləntilərini üstələməyə başlayıb. Nəticədə, Proqnoz İndeksi, 2023-cü ildə aparılan sorğular nəticəsində qeydə alınan 16 illik ən yüksək göstəricidən sonra, illik əsasda son 16 ilin ən aşağı səviyyəsinə düşüb", - Elmlər Akademiyasının Rusiya İqtisadiyyatı İnstitutu bu barədə hesabatında yazıb. Sənaye Proqnozu İndeksi sənaye müəssisələrinə verilən üç sualın arifmetik ortası kimi qurulur: tələbdə proqnozlaşdırılan dəyişikliklər, kadr səviyyələrinin dəyişdirilməsi planları və məhsulun dəyişdirilməsi planları. Göstəricilər mövsümi və təqvim amillərinə uyğunlaşdırılır.
Müsbət indeks dəyərləri müsbət proqnozların üstünlük təşkil etdiyini, artımlar isə gözləntilərin yaxşılaşdığını göstərir. Hazırda vəziyyət əksinədir: indeks mənfi ərazidədir və azalır; proqnozlar ümumiyyətlə mənfidir və getdikcə pisləşir. Kadrların sayı ilə bağlı proqnozlarla bağlı vəziyyət gözlənilməzdir, çünki diqqət indi daha çox hələ də həll olunmamış kadr çatışmazlığına yönəlib. Rusiya Elmlər Akademiyasının İqtisadi Proqnozlaşdırma İnstitutunun eksperti Sergey Tsuxlo öz icmalında bildirib ki, 2025-ci ildə işçilərin sayı üzrə proqnozlar balansı mənfi doğru yönəlib, işçilərin sayında azalma gözləntiləri artım gözləntilərini üstələyib.
Baxmayaraq ki, ekspertin fikrincə, bu rəqəm 1990-cı və ya 2009-cu illərin əsl böhran səviyyəsinə çatmayıb. “Əvvəlki onilliklərdə Rusiya təhsil islahatlarının səhv hesablamaları öz təsirini göstərir”. Tsuxlo izah edib ki, eyni səbəbdən, "büdcə impulsu" ilə qidalanan sənaye, 2023-cü ildə işçi qüvvəsinə rekord tələb nümayiş etdirdi. Bu tələb o zaman ödənilmədi, lakin sonradan tənzimləyici tərəfindən uğurla soyuduldu. Tənzimləyici ilə bağlı qeyd bəzi şirkətləri qısaldılmış iş həftəsinə keçməyə məcbur edən sərt pul siyasəti ilə bağlı bütün müzakirələrə aydın istinaddır.
Ancaq Rusiya sənayesində həqiqətən ciddi problem investisiya fəaliyyətidir. İnvestisiya planının balansı 2025-ci ildə sadəcə mənfi olmadı; o, sözün əsl mənasında kəskin şəkildə aşağı düşüb və 2022, 2020 və 2015-ci illərin antirekordlarını qırıb. Monitorinqin bütün tarixində (2003-cü ildən 2025-ci ilə qədər) daha böyük investisiya bədbinliyi yalnız 2009-cu ilin böhran ilində qeydə alınıb. İlin əvvəlindən xeyli sayda sənaye sektorunda istehsal həcmi azalır. Maliyyə nəticələri pisləşir. Əmək məhsuldarlığının artırılmasına və gələcək məhsulun artımına sərmayə qoymaq üçün getdikcə daha az daxili resurslar var. Kreditlər isə hədsiz dərəcədə baha olaraq qalır. Onlar üzrə faiz dərəcələri, əksər hallarda, rentabellikdən əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir.
Sıx pul siyasəti və çətin xarici mühit fonunda tələbin bərpası hələ gözlənilmir. 2025-ci ildə sənaye “mükəmməl fırtına”ya qədəm qoyub və 2026-cı ildə məskunlaşmağa başlayacaq. Yüksək borclanma xərcləri, yüksək borc yükləri, azalan tələb və işçi qüvvəsi çatışmazlığı - bu, 2025-ci ilin qısa xülasəsidir. 2026-cı ildə bu amillər vergi artımı, inflyasiyadan yuxarı davamlı tarif artımları, dövriyyə kapitalı çatışmazlığı və artan ödəniş böhranı ilə birləşəcək. Bundan başqa, hətta yüksək faiz dərəcəsini nəzərə almadan belə, əksər şirkətlərin əhəmiyyətli borc yükü səbəbindən maliyyələşmə praktiki olaraq əlçatmazdır. Sənayeçilərin 2026-cı ildə banklarla müzakirə edəcəyi ən aktual mövzular yeni layihələrin işə salınması deyil, durğunluq və bəzi seqmentlərdə tələbin çökməsi səbəbindən bütün maliyyə modellərinin sağa keçdiyi layihələr üçün mövcud investisiya kreditlərinin restrukturizasiyasıdır.
Hətta zahirən müsbət tendensiyalar da şübhə doğura bilər. Müsbət amillərə işçi qüvvəsi çatışmazlığının şiddətinin azalması və nəzəri cəhətdən cəlbedici qiymətlərlə idxal olunan avadanlığın alınmasına imkan verən güclü rubl daxildir. Lakin diqqətlə araşdırdıqda bu amillər tamamilə fərqli görünür.
İşçi qüvvəsi çatışmazlığı problemi əvvəlki aktuallığını itirib, çünki istehsal durğunluğu səbəbindən işçi qüvvəsinə tələbat azalıb və yeni investisiya kreditləri ilə bağlı problemlər səbəbindən avadanlığın satın alınması faktiki olaraq əlçatmazdır. Nəhayət, ənənəvi olaraq yerli istehlakçılara fayda verən güclü rubl, Rusiya Sənayeçilər və Sahibkarlar İttifaqının rublun hazırkı səviyyəsindən 15-20% zəiflədilməsi lehinə arqumentlərindən sonra növbəti dəfə tənqidlərə səbəb olub. Güclü rubl, idxal olunan sənaye mallarını daha rəqabətli edir və bununla da Rusiya məhsullarına tələbi azaldır.
Qeyd etmək vacibdir ki, bu mülki sənaye sektorları üçün xarakterikdir. Dövlət müdafiə təchizatı sektoru paralel reallıqda mövcuddur. Rusiya pul siyasətinin təzyiqi altında mahiyyətcə məcburi struktur restrukturizasiyasını yaşayır. Müəssisələrin 2026-cı il üçün əsas ümidi əsas faiz dərəcəsinin azaldılmasıdır ki, bu da nəzəri olaraq artım mühərrikini yenidən işə salmalıdır. Ancaq əmək məhsuldarlığında irəliləyişin olmamasını və yeni texnologiyaların tətbiqinin dayandırılmasını nəzərə alsaq, ən yaxşı ssenari "resessiya yoxdur" hesab edilə bilər.
VƏLİ
P.S. Məqalədəki faktlar Rusiya mənbələrindən götürülüb.