...Qışda ən çox narahat edən problemlərdən biri qara buzdur. Həyatımızda ən azı bir dəfə hamımız sürüşkən səkilərə düşsək də, bu fenomenin səbəbini izah etmək o qədər də asan deyil.
SİA xəbər verir ki, earth.com saytına görə, on illərdir məktəb dərsliklərində təcrübələrlə heç vaxt etibarlı şəkildə təsdiqlənməmiş bir nəzəriyyə öyrədilib.
Lakin yeni araşdırma daha inandırıcı olan alternativ bir izahat təqdim edir.
Saarland Universitetinin (Almaniya) professoru Martin Müserin rəhbərlik etdiyi və Physical Review Letters jurnalında dərc olunmuş tədqiqat, buzun üst təbəqəsinin digər cisimlərlə təmasda "əriməsi" nəzəriyyəsini təkzib edir.
Buzun sürüşkənliyinin klassik izahı…
On illərdir məktəblilərə ayaqqabı altlıqlarının və ya konki bıçaqlarının təzyiqi və sürtünməsi ultra nazik buz üst təbəqəsini əridərək səthdə su təbəqəsinə çevirdiyi üçün buzun sürüşkən hala gəldiyi öyrədilib.
Lakin, çox aşağı temperaturda bu izahlar sadəcə işə yaramır. Təcrübələr intensiv sürüşmə səbəbindən buz səthinin hətta minimal istiləşməsini belə aşkar edə bilməyib.
Buz sürüşkənliyinin yeni izahı…
Yeni bir araşdırma dipollara - hər bir su molekulu daxilində müsbət və mənfi yüklərin mikroskopik paylanmasına yönəlmişdir.
Dondurulmuş suda bu dipollar özlərini kristal qəfəs halında təşkil edir və buz səthinə müəyyən bir elektrik istiqaməti verir.
Konki və ya ayaqqabı altlıqları buza toxunduqda, materiallarının yüklü bölgələri səth su molekulları ilə qarşılıqlı təsir göstərir və istiqamətlərini dəyişir.
Tədqiqatın müəllifləri kompüter simulyasiyalarından istifadə edərək, digər cisimlərlə qarşılıqlı təsir zamanı atomların və molekulların buz səthindəki hərəkətini ətraflı təhlil etdilər.
Simulyasiyalar göstərdi ki, bu vəziyyətdə buzun kristal quruluşunun üst təbəqəsi çökür və mayeyə bənzəyən nizamsız buz parçaları kütləsinə çevrilir.
Sürüşmə davam etdikcə, bu nizamsız quruluş zonaları təmas sərhədi boyunca yayılaraq ən aşağı temperaturlarda belə sürüşkən bir təbəqə əmələ gətirir.
Buz ənənəvi mənada ərimədi, əksinə amorfizasiyaya - nizamlı kristal qəfəsdən nizamsız materiala keçidə məruz qaldı. Simulyasiyalar həmçinin göstərdi ki, müxtəlif materiallar son dərəcə aşağı temperaturda buzla fərqli şəkildə qarşılıqlı təsir göstərir.
Hamar və hidrofob səthlər, xüsusən də bəzi plastik növləri, nizamsız təbəqənin özləri boyunca daha asan sürüşməsinə imkan verir.
Lakin, su molekullarını güclü şəkildə cəlb edən materiallar bu təbəqəni yerində saxlayır və sürtünməni artırır, çünki təbəqə sərbəst hərəkət edə bilmir.
Nazlı Almuradova