Yeni il ərəfəsində ən çox müzakirə olunan mövzulardan biri də yolka seçimidir. Bir tərəfdə uzun illər istifadə oluna bilən süni yolkalar, digər tərəfdə isə təbii qoxusu və estetik görüntüsü ilə canlı ağaclar dayanır. Əksər hallarda seçim şəxsi zövq və rahatlıq əsasında edilsə də, bu qərarın ətraf mühitə təsiri çox zaman nəzərə alınmır. Halbuki həm süni, həm də canlı yolkanın ekoloji baxımdan üstün və zəif tərəfləri mövcuddur.
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma edib.
Süni yolka: rahatlıq, amma uzunmüddətli ekoloji yük
Süni yolkalar əsasən plastik (PVC) və metal materiallardan hazırlanır. Bu isə birbaşa neft-kimya sənayesi, yüksək enerji sərfiyyatı və karbon emissiyası deməkdir.
Ekoloji risklər
Süni yolkaların istehsalı zamanı böyük həcmdə istixana qazları buraxılır.
Əksəriyyəti bioloji parçalanmır və utilizasiya zamanı ətraf mühiti çirkləndirir. Uzun məsafələrdən daşındığı üçün karbon izi daha böyük olur.
Müsbət cəhəti isə ondadır ki, süni yolka ən azı 8-10 il istifadə olunarsa, hər il kəsilən canlı ağaclarla müqayisədə ekoloji yük müəyyən qədər azala bilər. Qısa müddətdə atılan süni yolka isə ekoloji baxımdan ən zərərli seçim sayılır.
Canlı yolka: təbii görünüş, amma düzgün idarəetmə şərti ilə
Canlı yolkalar əsasən xüsusi plantasiyalarda yetişdirilir. Bu plantasiyalar düzgün idarə olunarsa, ekoloji balans üçün müəyyən müsbət rol oynaya bilər.
Üstünlükləri
Canlı ağaclar böyümə dövründə karbon qazını udur, oksigen istehsal edir. Bioloji olaraq tam parçalanır, kompost və ya gübrəyə çevrilə bilər. Yerli istehsal olduqda daşınma nəticəsində yaranan karbon izi azalır.
Risklər
-Nəzarətsiz və qanunsuz ağac kəsimi meşə ehtiyatlarına ciddi zərər vurur.
-Bayramdan sonra düzgün utilizasiya edilmədikdə tullantıya çevrilir.
-Pestisid və gübrələrdən istifadə torpaq və su üçün risk yarada bilər.
Ən ekoloji seçim hansıdır?
Mütəxəssislərin yanaşmasına görə:
Uzun illər istifadə edilən süni yolka → nisbətən daha az zərərli
Plantasiyadan alınmış və sonradan utilizasiya edilən canlı yolka → ekoloji baxımdan məqbul
Hər il yeni süni yolka almaq → ən zərərli seçim
Alternativ olaraq, dibçəkdə satılan canlı ağaclar, eləcə də təkrar materiallardan hazırlanmış dekorativ yolkalar daha ekoloji seçim hesab olunur.
Dünyada süni yolka və canlı ağac seçimi: ekoloji vəziyyətin müqayisəsi
Dünyada Yeni il yolkası seçimi ölkələrin ekoloji siyasəti, istehlak mədəniyyəti və tullantı idarəetməsi ilə sıx bağlıdır. Fərqli regionlarda yanaşmalar da ciddi şəkildə dəyişir.
Avropa ölkələri
Avropada ekoloji yanaşma daha sistemlidir. Almaniya, Danimarka, İsveç kimi ölkələrdə canlı yolkaların böyük əksəriyyəti xüsusi plantasiyalarda yetişdirilir. Bayramdan sonra ağaclar toplanır, kompost edilir və ya bioenerji istehsalında istifadə olunur. Süni yolkalara tələbat var, lakin uzunmüddətli istifadə şərti ilə təşviq edilir.
Avropada əsas prinsip: canlı ağac → düzgün utilizasiya.
ABŞ və Kanada
Şimali Amerikada vəziyyət daha qarışıqdır.
ABŞ-da hər il on milyonlarla canlı ağac satılır, eyni zamanda süni yolka bazarı da çox böyükdür. Süni yolkaların əksəriyyəti Asiyada istehsal olunur, bu isə daşınma səbəbilə karbon izini artırır. Canlı ağaclar üçün bələdiyyə səviyyəsində təkrar emal proqramları mövcuddur, lakin bu sistem hər ştatda eyni effektivlikdə deyil. Burada ekoloji təsir əsasən istehlakçının davranışından asılıdır.
Asiya ölkələri
Asiyada süni yolka daha geniş yayılıb. Çin həm ən böyük süni yolka istehsalçısı, həm də ixracatçısıdır. Canlı yolka mədəniyyəti zəif olduğu üçün plastik yolkalardan istifadə üstünlük təşkil edir. Tullantıların çeşidlənməsi və təkrar emalı bəzi ölkələrdə hələ də məhduddur. Nəticə olaraq süni yolkaların ekoloji yükü daha ağırdır.
Rusiya və postsovet məkanı
Bu regionda hər iki seçim mövcuddur. Canlı yolkalar çox vaxt meşə təsərrüfatlarından nəzarətlə kəsilir, lakin qeyri-qanuni kəsim problemi qalmaqdadır. Süni yolkalar ucuz və əlçatan olduğu üçün geniş yayılıb. Utilizasiya sistemi zəif inkişaf edib. Ekoloji risklər daha çox nəzarətsiz kəsim və tullantılarla bağlıdır.
Skandinaviya və ekoloji lider ölkələr
Bu ölkələr alternativlərə üstünlük verir. Dibçəkdə satılan canlı ağaclar geniş yayılıb və bayramdan sonra yenidən torpağa köçürülür. Kirayə yolka modeli (istifadə et – geri qaytar) tətbiq olunur. Minimalist və təkrar istifadə edilən dekorasiyalar təşviq edilir. Ən ekoloji model məhz bu regionlarda formalaşıb.
Dünya təcrübəsi göstərir ki, problem yolkanın canlı və ya süni olması deyil, problem onun necə istehsal edilməsi, neçə il istifadə olunması və necə utilizasiya edilməsidir.
Qlobal trendlər daha çox davamlı istehlaka, təkrar istifadəyə və ekoloji məsuliyyətə yönəlir.
“Süni yolka, yoxsa canlı ağac?” sualının ekoloji cavabı təkcə yolkanın növündən deyil, istifadə müddətindən, mənşəyindən və bayramdan sonra ona necə davranıldığından asılıdır. Şüurlu seçim həm təbiətin qorunmasına, həm də ekoloji məsuliyyətin formalaşmasına töhfə verir.
Ayşən Vəli