Vladimir Putin çoxdankı ənənəyə sadiq qalaraq, həmkarlarını Sankt-Peterburqda Avrasiya İqtisadi İttifaqı (Aİİ) və MDB ölkələrinin Yeni il öncəsi yekun sammitlərinə topladı. Lakin bu dəfə iştirak tam olmadı və siyasi xətaları üzə çıxardı. Moldova Birlikdən çıxmaq istiqamətində durmadan irəliləyir və bu ölkənin prezidenti Maia Sandu 2020-ci ildən sammit görüşlərinə məhəl qoymamaqda davam edir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin də iştirak etməməsi də Rusiya üçün gözlənilməz oldu: Kremlin sahibi ilə planlaşdırılan danışıqlara baxmayaraq, Azərbaycan Prezidenti “iş qrafikini” əsas gətirərək qeyri-rəsmi zirvə görüşünə qatılmadı.
Ali Avrasiya Şurasının dekabrın 21-də keçirilən iclasdan sonra Rimski-Korsakov Konservatoriyasında prezidentlər Sadır Japarov, Emoməli Rəhmon və Şavkat Mirziyoyev Lev Tolstoy adına Beynəlxalq Sülh Mükafatına layiq görülüblər. “Mərkəzi Asiyada sülh və təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsinə mühüm şəxsi töhfəyə görə” mötəbər mükafatı Lev Tolstoy adına Beynəlxalq Sülh Mükafatı münsiflər heyətinin sədri, dirijor Valeri Gergiev təqdim edib.
Xatırladaq ki, üç ölkənin liderləri 30 ildən artıqdır ki, həllini tapmayan və dəfələrlə faciəli toqquşmalara səbəb olan sərhədlərin delimitasiyası və demarkasiyası məsələsini həll etməyə nail olublar. Vladimir Putinin vurğuladığı kimi, sərhəd mübahisələrinin həlli nəinki münaqişələr fəslini bağlayır, həm də “iqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsi, infrastruktur layihələrinin başlanması və yeni investisiyaların cəlb edilməsi üçün əlavə imkanlar açır”. Bu, onların Mərkəzi Asiyada vəziyyətin sabitləşdirilməsində gördüyü nəhəng işin etirafıdır.
Xatırladaq ki, liderlər onilliklər boyu uzanan və yüzlərlə insanın həyatı bahasına başa gələn sərhəd mübahisələrini həll edə bildilər. Prezidentlər dövlət sərhədləri məsələsini həll etməklə regionun gələcək çiçəklənməsinin əsasını qoydular. Vladimir Putinin sözlərinə görə, bu addım keçmiş gərginlik sahələrini iqtisadi artım mərkəzlərinə çevirərək “çoxtərəfli iqtisadi əlaqələrə və yeni istehsal layihələrinə” yol açır.
Putin görüş çərçivəsində həmkarları ilə bir sıra ikitərəfli danışıqlara başlayıb. O, Belarus prezidenti Aleksandr Lukaşenko ilə danışıb və Sadır Japarov ilə ikitərəfli məsələləri, o cümlədən ticarət, iqtisadi, maliyyə və miqrasiya məsələlərini müzakirə edib. Bu barədə Kreml danışıqların təfərrüatlarını açıqlamayıb. Bununla belə, ekspertlər hesab edir ki, Qırğızıstan lideri Böyük Britaniyanın Rusiya hökumətinə maliyyə sektorunda yardım göstərməkdə ittiham olunan Qırğızıstan şirkətlərinə tətbiq etdiyi ikinci dərəcəli sanksiyalardan narahatdır.
MDB üçün ilin əsas nəticələrindən biri nüvə sıçrayışı adlanan hadisə olub. Qazaxıstan və Özbəkistanın Rosatom ilə birgə atom elektrik stansiyasının tikintisinə dair qəbul etdikləri qərarlar Birliyin nüvəsini təşkil edən iki əsas regional oyunçunun enerji təhlükəsizliyini əhəmiyyətli dərəcədə gücləndirəcək. Buna baxmayaraq, MDB-nin siyasi konturlarında aydın çatlar yaranıb. Azərbaycanın son sammitdə iştirakdan imtinası ilə yanaşı, Moldova təşkilatdan çıxmaq istiqamətində irəliləməkdə davam edir. 2020-ci ildən Kişinyov MDB görüşlərinə məhəl qoymur və əsas razılaşmaları sistematik olaraq pisləyir. “Dnestryanı Moldova Respublikası”nın “Ali Şurası”nın deputatı Andrey Safonovun sözlərinə görə, bu kurs Rusiya ilə əlaqələri tamamilə kəsməyə yönəlib. Xüsusilə, Kişinyov bu yaxınlarda bir sıra müqavilələrə, o cümlədən MDB üzvü olan dövlətlərin vətəndaşlarının vizasız gediş-gəlişi haqqında sazişə xitam verib. Safonov deyib ki, MDB-nin coğrafiyasının daralmasına baxmayaraq, onun daxilində etibarlı nüvə formalaşır. Dərin işlərlə məşğul olmaq istəməyən ölkələr tərk etdikdə, qalan üzvlər üçün razılaşmalar əldə etmək və birgə layihələrə başlamaq daha asan olur. Bu gün MDB həqiqətən də yaxşı qonşu olmaq və problemləri effektiv şəkildə həll etmək istəyənlər üçün bir məkandır.
Buna baxmayaraq, Şimal paytaxtında Yeni il qabağı sammitin diplomatik gündəliyinə Azərbaycan Prezidentinin gəlməməsi ilə düzəlişlər edilib. Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov bir gün əvvəl Vladimir Putinin İlham Əliyev və Nikol Paşinyanla ayrı-ayrılıqda danışıqlara hazır olduğunu təsdiqləsə də, rəsmi Bakı sonda tədbirə qatılmayıb. Kreml vəziyyəti həddindən artıq dramatikləşdirməməyə üstünlük verib və qəti anlayışla cavab verib. Peskov Yeni il qabağı dövrün ənənəvi olaraq bütün dövlət başçıları üçün sıx olduğunu qeyd edib və Bakı ilə konstruktiv əməkdaşlığın bütün formatlarda davam etdiyini vurğulayıb.
Rusiya tərəfinin açıqlamasına görə, rəsmi səbəb 2024-cü il dekabrın 25-də Çeçenistan səmasında AZAL-a məxsus təyyarənin qəzaya uğraması ilə bağlı problemin həll olunmaması ola bilər. Hadisənin siyasi həllinə cəhd edilməsinə baxmayaraq, Bakı Moskvadan öz məsuliyyətini sənədləşdirməsini və qurbanlar və itirilmiş təyyarə ilə bağlı maliyyə tələblərini tam təmin etməyi gözləyir. Azərbaycanın MDB çərçivəsində münasibətləri digər sahələrdə konstruktiv şəkildə pozula bilərdi. Səfərin qəfil ləğv edilməsinin səbəbi ilə bağlı araşdırmalar davam edir və onun nəticələrinin tezliklə açıqlanması gözlənilir.
Bakı ilə Moskvanın münasibətlərində “təyyarə”dən başqa bir sıra aktual məsələlər qalmaqdadır. Rusiya xüsusilə, 10 rusiyalı İT mütəxəssisinin taleyi qeyri-müəyyən olmasından şikayətlənir. Azərbaycanda amnistiya elan edilsə də, onlar narkotik alveri ittihamı ilə həbsdə qalırlar. Bu arada, Rus Evinin yenidən açılması prosesi dalana dirənib. Moskva bu təşəbbüsü fəal şəkildə irəli sürür, lakin Azərbaycan rəhbərliyi, əksinə, məsələnin Rusiyanın istəklərinə uyğun həllinə qarşıdır.
Ermənistanla münasibətlərdə də müzakirə tələb edən bir sıra məsələlər yığılıb. İlk növbədə, bu, İrəvanın Avropa İttifaqına doğru getdikcə daha çox meyl etməsi, o cümlədən üzvlük perspektivinin hələ uzaq olmasına baxmayaraq, viza rejiminin sadələşdirilməsi ilə bağlı əlaqələrin intensivləşməsidir. Vladimir Putin üçün ikinci əsas mövzu Nikol Paşinyanın Ermənistanı “yol ayrıc ölkəsinə” çevirmək ideyasıdır. Bu, Ermənistanı Naxçıvan və Türkiyə ilə birləşdirən dəmir yolunun 40 ilə yaxındır fəaliyyətsiz qalan hissəsinin bərpasından gedir. “Tramp marşrutu” və ya “Zəngəzur dəhlizi” kimi tanınan bu marşrut Çin və Avropa İttifaqı tərəfindən fəal şəkildə irəli sürülən ideyanın artıq mövcud olan Orta Dəhlizinin (Trans-Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu) qoluna çevrilmək niyyətindədir. Rusiya bu layihədə (Ermənistan-İran sərhədində və Rusiya Dəmir Yollarının törəmə müəssisəsi tərəfindən idarə olunan dəmir yollarında onun sərhəd mühafizəsinin məsuliyyətinə daxildir) maraqlı olduğunu bildirsə də, müqavilələr üçüncü ölkələrin iştirakını istisna olmaqla, həmin hissənin birgə Amerika-Ermənistan şirkəti tərəfindən tikintisini və istismarını nəzərdə tutur. Bu, həm Moskvada, həm də Tehranda ciddi narahatlığa səbəb olur.
Vladimir Putin, görünür, Nikol Paşinyanın həm Avropa vektoru, həm də "Tramp yolu" layihəsinin icrasının təfərrüatları ilə bağlı konkret açıqlamalar verməsini gözləyir. Maraqlıdır ki, Azərbaycan Prezidenti bu yaxınlarda Ermənistanın 40 ilə yaxın blokadasını xeyli yumşaldaraq, yüklərin öz ərazisindən tranzitinə imkan yaradıb. Azərbaycan neft məhsullarını daşıyan ilk qatar bu yaxınlarda Ermənistana yola salınıb. Azərbaycan Yaxın Şərq üçün tranzit qovşağı rolunu məharətlə icra edir.
Doğrudan da, Rusiya prezidenti Vladimir Putin Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla Sankt-Peterburqda keçirdiyi görüşdə ilk növbədə iki ölkə arasında nüvə enerjisi və nəqliyyat infrastrukturu sahəsində əməkdaşlığı müzakirə edib. "Yaxşı planlarımız var. Biz enerji, o cümlədən nüvə enerjisini müzakirə etdik. İndi təfərrüata varmayacağıq, lakin müzakirə etmək və danışmaq imkanı var", - Vladimir Putin qeyd edib: "Son görüşümüzdə siz birlikdə işləyə biləcəyimiz müxtəlif məsələləri qaldırdınız. Mən köhnə marşrutların bərpasını və Ermənistanın sərhədlərini açan yeni marşrutların yaradılmasını nəzərdə tuturam".
V.VƏLİYEV