ABŞ-ın Rusiya iqtisadiyyatını xilas etmək strategiyasında maraqlı bir ziddiyyət var: amerikalılar Ukraynanın Rusiyanın neft emalı zavodlarına və infrastrukturuna istənilən zərbələrinə icazə verir, onun neft sənayesini təsirli şəkildə məhv edir. Niyə? Qazanclı Rusiya müqavilələrindən qazanc əldə etmək istəyi, böyük nüvə dövlətinin dağılması qorxusu və Rusiyanın Çindən ayrılacağına dair əsassız ümidlərlə idarə olunan ABŞ Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibədə uduzmasının qarşısını almağa çalışır. Amma bir məsələ var ki, ABŞ bütünlüklə Ukraynanın tərəfindədir.
Xatırladaq ki, noyabrın sonunda Kremlin başçısı Putin Qırğızıstanda keçirdiyi mətbuat konfransında ABŞ-ın Rusiyanın neft nəhəngləri “Lukoyl” və “Rosneft”ə qarşı sanksiyalarının onun üçün sürpriz olduğunu etiraf edib. Agentliyin məlumatına görə, sanksiyalar elan edildikdən sonra o, “nə baş verdiyini belə anlamayıb”. Niyə? O, “sevimli” ABŞ prezidenti Donald Trampdan belə bir səbəb gözləmirdimi?
Bu yaxınlarda ABŞ Maliyyə Nazirliyi Amerika bankı Xtellus-un Lukoil-in xarici aktivlərini almaq təşəbbüsünü yenidən rədd edib. Xtellus svop mexanizmini təklif edib. ABŞ investorlarına məxsus Rusiya neft şirkətinin səhmləri şirkətin xarici aktivləri ilə dəyişdiriləcək. Bununla belə, ABŞ Maliyyə Nazirliyi Xtellus-a bildirib ki, bankın sanksiya edilmiş qiymətli kağızlardan istifadə etmək üçün müvafiq icazəsi yoxdur. İndi Amerika bankı qərara yenidən baxılması üçün öz təklifini yüksək vəzifəli şəxsə təqdim etmək niyyətindədir. Bundan əlavə, Xtellus bu aktivləri idarə etməyə imkan verən xüsusi lisenziya üçün müraciət etməyi planlaşdırır. Rusiya tərəfi nağdsız əməliyyata imkan verdiyi üçün bu təklifə üstünlük verir.
ABŞ-ın “Lukoil” və “Rosneft”ə qarşı məhdudlaşdırıcı tədbirlər tətbiq etdiyi bir vaxtda, bu korporasiyaların neft emalı zavodlarını işlətdiyi bir sıra Aİ ölkələri onların bağlanmasının qarşısını almaq üçün sıraya girməyə başlayıblar. Xüsusilə, Bolqarıstan parlamenti hökumətə neft emalı zavoduna yeni menecer təyin etmək səlahiyyəti verdi: müəssisə milliləşdirilə və sonradan başqa sahibinə satıla bilər. Bundan başqa, Moldova nümayəndələrinin “Lukoil” ilə Kişinyov hava limanında şirkətin aktivlərinin mümkün alışı ilə bağlı danışıqlar apardığı bildirilir. Macarıstanın MOL enerji şirkəti də Lukoil-in aktivlərini almaqda maraqlı olduqları barədə ABŞ rəsmilərini məlumatlandırıb.
Bu arada, Ukraynanın Rusiyadakı neftayırma zavodlarına vurduğu zərbələrin intensivliyi artıq kifayət qədər “effektiv” rutinə çevrilib. Məsələn, noyabr ayında Ukrayna Müdafiə Qüvvələri rekord sayda hücum həyata keçirib - neft emalı zavodlarına ən azı 14 ayrı pilotsuz təyyarə zərbəsi. Reuters və Ukrayna mənbələrinin məlumatına görə, dekabrda Ukrayna qüvvələri artıq bir neçə neft emalı zavodu və neft infrastrukturu da daxil olmaqla bir sıra enerji obyektlərinə koordinasiyalı pilotsuz təyyarə və raket zərbələri endirib.
Ümumilikdə, 2025-ci il ərzində (təkcə noyabr və dekabr aylarında deyil) Ukrayna Müdafiə Qüvvələri neft emalı zavodlarına və Rusiyanın digər neft-qaz infrastruktur obyektlərinə təxminən 140-160 zərbə endirib. Nəticədə, Beynəlxalq Enerji Agentliyinin (IEA) məlumatına görə, 2025-ci ilin noyabrında Rusiya neftinin ixracı orta hesabla gündə təxminən 6,9 milyon barel təşkil edib ki, bu da genişmiqyaslı müharibənin başlanmasından bəri ən aşağı səviyyədir. Bəzi neft emalı zavodları (məsələn, Syzran) bağlandığından və ya azaldılmış gücdə işlədiyindən, Rusiyada xam neft emalının həcmi azalıb, bu da rusları daha çox xam neft ixrac etməyə məcbur edib və bu, qlobal qiymətləri aşağı salıb. Amma burada da Ukrayna Müdafiə Qüvvələri onlara mane olur, limanlardakı neft yükləmə qurğularını və dənizdə Rusiyanın kölgə donanmasına məxsus tankerləri effektiv şəkildə məhv edir.
Nəticədə, ekspertlər artıq 2025-ci ilin noyabrında neft və qazdan Rusiya büdcəsinə daxilolmaların keçən ilin eyni ayı ilə müqayisədə təxminən 35% azalacağını təxmin edirlər. Cavab çox sadədir. Ukraynanın bu yaxınlarda Qara dənizdə neft tankerlərinə zərbələr endirməsi və Amerikanın Karib dənizində tankeri ələ keçirməsi Rusiya və Venesuela tərəfindən idarə olunan kölgə donanmasına ABŞ və Ukraynanın birgə təzyiqinin başlanğıcı olduğunu göstərən dönüş nöqtəsi oldu. Bunu “Windward”ın (dəniz sənayesi üçün analitika və süni intellekt sahəsində ixtisaslaşan şirkət) dəniz kəşfiyyatı üzrə baş analitiki Mişel Viz Bokman Fox News-a deyib.
"Bu, sanksiyalara baxmayaraq, neft gəlirləri üçün həyat xətti olan kölgə donanması ilə mübarizə üçün yeni strategiyadır. Strategiya "boz zona" dediyimiz təcavüzə qarşı durmaqdır", - o qeyd edib. Lakin hətta Ukraynanın Rusiya neftayırma zavodlarına qarşı dəqiq zərbələri Amerika peyk kəşfiyyatı olmadan mümkün deyil. Nəhayət, 2025-ci il dekabrın 10-da Reuters ABŞ sanksiyalarının qlobal neft bazarına təsiri haqqında bunları yazdı: “Prezident Donald Trampın 2025-ci ilin oktyabrında Rusiyanın neft nəhəngləri “Lukoyl” və “Rosneft”ə qarşı tətbiq etdiyi ABŞ sanksiyaları qlobal neft bazarında genişmiqyaslı dəyişikliklərə səbəb olur...”.
Bəs niyə ABŞ Ukraynanın Rusiya neft sənayesini məhv etmək cəhdini bu qədər dəstəkləyir? Və nə üçün bu, Rusiya ilə Ukrayna arasında qarşıdurmanın “həll edilməsi”ndə ABŞ administrasiyasının bütün digər qərarları və hərəkətləri ilə ziddiyyət təşkil edir? Neft emalı infrastrukturunun dağıdılması ilə əlaqədar Rusiyanın ixrac imkanlarının pisləşməsi Rusiyanın qlobal bazarlarda Neft məhsullarının tədarükü imkanlarını azaldır. Rusiyanın neft gəlirlərinin azalması onun qlobal neft ticarətində və siyasi ittifaqlarda iştirakını çətinləşdirir, Rusiya neftini daha az rəqabətə davamlı edir. Sanksiyalar və hücumlar birlikdə qiymət təzyiqi yaradır, alıcılar üçün yeni şərait yaradır və onlar diqqətlərini digər bazarlara (ABŞ daxil olmaqla) yönəldə bilərlər.
Nəticədə, sanksiyalar riski səbəbindən alıcılar ikinci dərəcəli məhdudiyyətlərdən qorxurlar ki, bu da Rusiya neft ticarətinin həcmini azaldır və onu bəzi bazarlardan sıxışdırır.
V.VƏLİ