Qış aylarında bir çox insan, xüsusilə də şəhər mühitində yaşayanlar, fərqinə varmadan çəki artımı ilə üzləşir. Bu hal təkcə fərdi qidalanma vərdişləri ilə deyil, mövsümi dəyişikliklərin insan orqanizminə təsiri, fiziki aktivliyin azalması və psixoloji faktorlarla da sıx bağlıdır. Maraqlıdır ki, qışda kiloalma təkcə Azərbaycana xas deyil, dünya miqyasında müşahidə olunan tendensiyadır. Lakin qidalanma modelləri ölkədən-ölkəyə fərqləndiyi üçün nəticələr də dəyişir.
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma edib.
Qış aylarında kilo almağın əsas səbəbləri
Fiziki aktivliyin azalması
Soyuq hava, qısa günlər və açıq havada hərəkətin məhdudlaşması insanların daha passiv həyat tərzi keçirməsinə səbəb olur. Enerji sərfiyyatı azalır, lakin kalori qəbulu eyni qalır və ya artır.
Yüksək kalorili qidalara meyl
Qışda orqanizm istilik balansını qorumağa çalışır. Bu isə yağlı, unlu və şəkərli qidalara istəyi artırır. Psixoloji olaraq da “isti yemək” anlayışı daha doyumlu qidalarla assosiasiya olunur.
Gün işığının azalması və hormonlar
Günəş işığının azalması serotonin səviyyəsini aşağı sala bilər. Bu da iştahın artmasına, xüsusilə şirniyyata və karbohidratlara meylin güclənməsinə səbəb olur.
Su qəbulunun azalması
Soyuq havada insanlar daha az susadığını düşünür və kifayət qədər su içmir. Bu isə bəzən aclıq hissi ilə qarışdırılır və artıq qida qəbuluna gətirib çıxarır.
Azərbaycanlılar qış aylarında necə qidalanır?
Azərbaycan mətbəxi mövsümə uyğun zəngin və kalorili yeməkləri ilə seçilir. Qış aylarında süfrələrdə əsasən aşağıdakı qidalar üstünlük təşkil edir:
-Xəmir yeməkləri (düşbərə, xingəl, qutab)
-Yağlı və ət ağırlıqlı yeməklər (plovlar, dolmalar, piti)
-Ağ çörək və un məmulatları
-Şirniyyatlar (şəkərbura, paxlava, halva)
Bundan əlavə:
-Tərəvəz çeşidi azalır, salatlar daha az istehlak olunur
-Meyvələr əsasən mövsümdən kənar və ya qurudulmuş formada istifadə edilir
-“Soyuqda ac qalmaq olmaz” düşüncəsi porsiyaların böyüməsinə səbəb olur.
Nəticədə qış aylarında Azərbaycanlıların qidalanması daha enerji yüklü, lakin balanssız xarakter alır.
Dünyada qış qidalanması necədir?
Avropa ölkələri
Şimal ölkələrində (Norveç, İsveç, Finlandiya) qışda kalori artımı olsa da, balans qorunur. Balıq, tərəvəz, tam taxıllar və şorbalar üstünlük təşkil edir. Porsiya nəzarəti daha güclüdür.
Asiya ölkələri
Yaponiya və Koreyada isti şorbalar, fermentləşdirilmiş qidalar (kimçi, miso) geniş yayılıb. Yağlı qidalardan çox, immuniteti gücləndirən yüngül yeməklərə üstünlük verilir
ABŞ və Qərb ölkələri
Qış aylarında “comfort food” anlayışı geniş yayılıb. Fast-food, şirniyyat və hazır qidaların payı artır. Statistik olaraq qışda orta çəki artımı daha çox müşahidə olunur
Qış aylarında kilo almaq bioloji baxımdan təbii hesab olunsa da, bu prosesin idarə olunması mümkündür. Azərbaycanlıların qış qidalanması zəngin mətbəx ənənələrinə əsaslansa da, balansın qorunmaması çəki artımını qaçılmaz edir. Dünya təcrübəsi göstərir ki, mövsümə uyğun, lakin nəzarətli qidalanma və minimum fiziki aktivlik belə qışda sağlam çəki saxlamağa imkan verir.
Ayşən Vəli