Yenidoğulmuş körpələrin ilk aylardakı inkişafı inanılmaz dərəcədə sürətli olur. Bu dövrdə düzgün seçilmiş oyuncaq körpənin görmə, eşitmə, toxunma, əzələ və koqnitiv inkişafını dəstəkləyir. Dünya üzrə pediatrların vurğuladığı əsas fikir budur:
Körpənin yaşına və inkişaf mərhələsinə uyğun olmayan oyuncaqlar həm faydasız olur, həm də təhlükə yarada bilər.
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma edib.
Azərbaycan ailələri də son illərdə daha çox inkişafetdirici və təhlükəsiz oyuncaqlara üstünlük verir, lakin hələ də körpənin yaşına uyğun olmayan, çox stimul yaradan və ya keyfiyyətsiz materialdan hazırlanmış məhsullara rast gəlinir.
Aşağıda dünya pediatrik standartları və yerli mütəxəssislərin tövsiyələrinə əsaslanaraq 0–12 ay üçün ən doğru oyuncaqlar təqdim olunur.
Aylara görə yenidoğulmuş körpələr üçün oyuncaq seçimi
0–1 aylıq körpə
Bu dövrdə körpənin görməsi zəifdir, əsasən qara-ağ kontrastları seçir.
Uyğun oyuncaqlar:
-Qara-ağ kontrast kartlar
-Yumşaq teksturalı parça oyuncaqlar
-Sadə musiqili (çox yüksək olmayan) sakitləşdirici oyuncaqlar
-Beşik üstü mobillər (sürətli hərəkətsiz)
-Yüksək kontrastlı şəkillər
Niyə lazımdır?
Görmə fokusunun inkişafı və beyin stimulyasiyası üçün.
1–3 ay
Bu mərhələdə körpə artıq əllərini kəşf edir, səsləri izləyir, daha çox reaksiya verir.
Uyğun oyuncaqlar:
-Xırıldayan yumşaq oyuncaqlar
-Sadə çıngırdaqlar
-Yumşaq kitablar (parça və ya plastik)
-Parlaq rəngli asma oyuncaqlar
-Dişlik tipli yumşaq formalı predmetlər
Niyə lazımdır?
Motor bacarıqlarının və eşitmə reaksiyalarının inkişafı üçün.
3–6 ay
Körpə artıq tutma bacarığını gücləndirir, ağzına aparır, çevrilməyə başlayır.
Uyğun oyuncaqlar:
-Diş çıxarma halqaları
-Yumşaq top və toxunma topları
-Təhlükəsiz silikon oyuncaqlar
-Güvənli güzgü oyuncaqları
-Fərqli teksturalara malik oyuncaqlar
-Musiqili, basıldıqca səs verən oyuncaqlar
Niyə lazımdır?
Əl-göz koordinasiyası, sensor inkişaf, diş çıxarma dövründə rahatlıq.
6–9 ay
Bu mərhələdə körpə oturmağa, ətrafı aktiv şəkildə araşdırmağa başlayır.
Uyğun oyuncaqlar:
-Piramidalar (halqa yığma)
-Kubiklər (yumşaq və ya silikon)
-Dilləndirən interaktiv kitablar
-Tökmə-doldurma qabları
-Toplar (yumşaq, böyük ölçülü)
-İtləmə-sürünmə oyuncaqları
Niyə lazımdır?
Problem həll etmə bacarığı, motor inkişafın gücləndirilməsi.
9–12 ay
Körpə artıq ayağa qalxır, addımlamağa başlayır, daha fəal davranır.
Uyğun oyuncaqlar:
-İtələmə oyuncaqları (təkərli arabalar, itələmə scooteri)
-Səbəb-nəticə oyuncaqları (düyməni bas – səs çıxsın)
-Kiçik toplar
-Yığma qüllələri
-Sadə sorter oyuncaqlar (fiqurların uyğuna salınması)
-Vannaya uyğun oyun setləri
Niyə lazımdır?
Koordinasiya, məntiq, balans və motor bacarıqlarının inkişafı üçün.
Dünyada təcrübə
ABŞ Pediatriya Akademiyası (AAP), Kanada Pediatriya Cəmiyyəti və Avropa Uşaq İnkişafı Mərkəzləri aşağıdakı prinsipləri tövsiyə edir:
0–12 ay üçün ən faydalı oyuncaq — sadə oyuncaqdır. Çox səsli, çox işıqlı oyuncaqlar uşağın sinir sistemini yükləyir.
Təhlükəsizlik 1 nömrəli şərtdir:
-3 sm-dən kiçik detal olmamalıdır
-boya toksiksiz olmalıdır
-parçalanmayan material seçilməlidir
-İlk il üçün ekranlı oyuncaq qəti qadağandır.
Azərbaycanda vəziyyət
Azərbaycanda son illər valideynlər arasında:
-Montessori tipli oyuncaqlar
-Sensor inkişaf dəstləri
-Yumşaq kitablar
-Dişlik silikon oyuncaqlar
-Taxta (ekoloji) oyuncaqlar daha çox populyarlaşır.
Eyni zamanda mütəxəssislər çox səsli, çox işıqlı və keyfiyyətsiz plastik oyuncaqların hələ də geniş istifadə edilməsini təhlükəli sayır. Tövsiyə olunur ki, valideynlər CE və ya ASTM sertifikatlı oyuncaqları seçsinlər.
Ayşən Vəli