Gözəllik və şəxsi qulluq xidmətləri: saç kəsimi və boyama, dırnaq xidməti, epilyasiya, iynə ilə kosmetik prosedurlar (piercing, mezoterapiya, pedikür-manikür və makiyaj , milyonlarla insan tərəfindən istifadə olunur. Bu sahələrdə müştəri və işçi arasında sıx bədən təması, dəri selikli qişa zədələri və bıçaq-iynə kimi invaziv alətlərdən istifadə infeksiya ötürmə riski yaradır. Bu səbəbdən salonlarda infeksiyanın qarşısının alınması ictimai sağlamlıq üçün diqqət mərkəzindədir.
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma edib:
1. Yoluxucu və salonlarda ən çox rast gəlinən infeksiyalar
Bakterial infeksiyalar:
Cərrahi-meyilli və dərinin yumşaq toxuması infeksiyaları. Salon alətlərinin və ayaq vannalarının ciddi bakterial infeksiyalara səbəb olmuş hallar qeyd olunub.
Mikotik (qurt) infeksiyalar: Dırnaq və dərinin göbələk infeksiyaları, nəmli mühit göbələklərin yayılmasına xidmət edir.
Mikobakterial infeksiyalar: Xüsusilə dırnaq salonlarında və ayaq vannalarında nadir, lakin ciddi furunkuloz, abses hallarına dair çıxışlar mövcuddur.
Viruslar (qanla-bədən mayeləri ilə ötürülənlər): Hepatit B və C , iynə və qanla təmas riski olan invaziv prosedurlarda (piercing, qeyri-professional inyeksiyalar) mövcud təhlükə. COVID-19 kimi hava-respirator viruslar isə testerlərin, sprey və aerosol yaradan prosedurlar zamanı nəzərə alınmalıdır. Qeyri-steril iynə istifadəsi və təkrar istifadə edilmiş disposables səbəbindən HIV yoluxma hallarına nadir, amma ciddi nümunələr qeydə alınmışdır.
Viruslar (kontaktla ötürülənlər): Herpes simplex (kosmetik proseduralar zamanı), Human papillomavirus (HPV) -dəri zəifliyində ziyillər vasitəsilə ötürülə bilər.
2. Ötürmə yolları və mexanizmlər
Birbaşa bədən təması, işçi-müştəri təması vasitəsilə (məsələn, yara və qanla təmas).
Alət və səth kontaminasiyası-alətlərin düzgün təmizlənməməsi nəticəsində çoxsaylı müştərilər arasında patogenlərin ötürülməsi.
Nəmli mühitlər və alətlərin dezinfeksiya edilmədikləri halda oportunistik bakteriya və mikobakteriyaların mənbəyi ola bilər.
Aerosol və damcı — saç qurulama, sprey və bəzi dərman-mikroinjeksiyon prosedurlarında hava yolu ilə yayılma riski (məsələn, respirator viruslar üçün).
3. Sənədləşdirilmiş hadisələr və epidemiologiya (nümunələr)
Yayılması sənədləşdirilib, göstərici olaraq salon şəraitində
“Mycobacterial furunculosis” (nail salonlarında pedikür vannalarından əlaqəli ciddi mycobacteria infeksiyaları barədə hallar təsvir olunub.
“Vampire facial” və qanla ötürülən viruslar - ABŞ-da qeyri-steril praktikalar nəticəsində azsaylı, lakin ciddi HIV yoluxma nümunələri açıqlanıb (spa prosedurları ilə əlaqəli). Bu hadisə göstərdi ki, kosmetik inyeksiyalarda disposable alətlərin təkrar istifadəsi həyati risk yarada bilər.
2025 Sydney gözəllik klinikası xəbərdarlığı — müəyyən salon və klinikalarda qeyri-qanuni və təhlükəli praktikalar aşkarlandıqda müştərilərə HBV/HCV/HIV testləri tövsiyə edilmişdir — yəni tənzimləyici yoxlamaların və ictimai xəbərdarlıqların əhəmiyyəti.
4. Risk faktorları (salon səviyyəsində və müştəri davranışı)
Yaxşı təmizlik və dezinfeksiya prosedurlarının olmaması - alətlərin sadəcə su ilə yuyulması kifayət etmir.
Disposable əşyaların təkrar istifadəsi (iynə, tıxac, fayanslar, bəzi dırnaq alətləri).
Autoklav-sterilizasiya avadanlığından istifadə edilməməsi və ya düzgün işlədilməməsi.
Naməlum, qeyri-lisenziyalı və ya təlimsiz personalın invaziv prosedurlar aparması.
Müştərinin prosedurdan əvvəl dəri üzərində yaraların olması, sonradan gigiyenik qaydalara əməl etməməsi.
Salonda işçi heyətinin vaksinasiyasının (məs. Hepatit B) aşağı olması
5. Qabaqlayıcı və nəzarət tədbirləri — elmi əsaslar və praktik qaydalar
Aşağıdakı tədbirlər beynəlxalq təcrübəyə və tənzimləyici tövsiyələrə əsaslanır
Salon sahibləri - idarəçilər üçün:
Yazılı infeksiya nəzarət planı hazırlayın və işçilərə öyrədin (hər iş stansiyasının dezinfeksiya protokolu, alətların sterilizasiyası, disposable istifadəsi seçimi).
Alətlərin üç mərhələli emalı: təmizlik → dezinfeksiya → sterilizasiya (semikritikal və kritik alətlər üçün autoklavda sterilizasiya). Autoklavı vaxtaşırı yoxlayın (bioloji indikatorlar).
Disposable (tək istifadəlik) alətlərdən istifadə mümkün olan yerlərdə məcbur edin (iynələr, uclar, bəzi fayanslar). İynələr və qanla təmasda olan hər şey tək istifadəlik olmalıdır.
Ayaq vannaları,footbath-ların idarə edilməsi -suyun, filtr və dezinfeksiya maddələrinin düzgün istifadəsi, suyun hər müştəridən sonra dəyişilməsi və vana-filtraların təmizlənməsi. Mycobacterial patologiyalar üçün xüsusi risk var.
Əl gigiyenası və qoruyucu vasitələr - işçilər prosedur zamanı əlcək, maska və lazım gəldikdə qoruyucu eynəkdən istifadə etməlidir; əl gigiyenası prosedurları tətbiq edilməlidir.
Təlim və sertifikatlandırma - sanitariya, aseptika və ilk yardım üzrə davamlı təlim. İnvaziv prosedurlar üçün əlavə klinik lisenziya tələb olunmalıdır.
İşçi vaksinasiya proqramı — Hepatit B vaksinasiyası kimi məqsədyönlü proqramların təşkili məsləhətdir.
Müştəri məlumatlandırması - prosedurdan əvvəl mümkün risklər və əvvəlki xəstəliklər (qan xəstəlikləri, immunitet zəifliyi, dərman istifadəsi) barədə anket və məsləhətləşmə.
Müştərilər üçün tövsiyələr:
Salonun təmizliyini vizual qiymətləndirin (səthlər, işçi gigiyenası, alətlərin qablaşdırılması/steril olması).
İynə və invaziv alətlər üçün yeni, paketlenmiş iynə və tək istifadəlik materialların istifadəsini tələb edin.
Şübhəli hallar (görüntü natamam, lisenziya yox, işçilər maskasız və ya əlcəysizdirsə) zamanı xidmətdən imtina edin və tənzimləyici orqanlara şikayət edin.
Əgər invaziv kosmetik prosedur olunubsa və sonradan hər hansı infeksiyaya dair simptomlar varsa (qızarma, irin, hərarət, selikli ifrazat), dərhal tibbi yardım alın.
Tənzimləyicilər və səhiyyə orqanları üçün: Standartlaşdırılmış qaydalar və audit mexanizmləri hazırlayın; salonların qeydiyyatı və dövri yoxlamaları həyata keçirilsin.
İctimai maarifləndirmə kampaniyaları - müştəriləri və salon sahiblərini risklər və qabaqlayıcı tədbirlər barədə maarifləndirin.
Hadisə izləmə sistemi - salonlarla əlaqəli infeksiya hadisələri barədə məlumat toplanması və təhlil olunması
6.Təcrübi və elmi dəlillər: nə deyir ədəbiyyat?
Bir sıra tədqiqat və icmal yazılar təsdiq edir ki, salonlarda düzgün sanitariya həyata keçirilmədikdə bakterial, mikobakterial və göbələk infeksiyaları epidemiya şəklində yayıla bilər. Pedikür vannaları və qeyri-steril alətlər ən çox rast gəlinən mənbələrdəndir.
Qlobal və yerli rəhbərlik orqanları COVID-19 dövründə salonlar üçün xüsusi tövsiyələr vermiş, havalandırma və işçi-müştəri məhdudiyyəti kimi tədbirlərin əhəmiyyətini vurğulamışdır. Bu, həm respirator virusların, həm də ümumi infeksiyaların profilaktikası üçün önəmlidir.
Bərbər- salon işçilərinin Hepatit B/C barədə bilik və təcrübə səviyyəsi bəzi araşdırmalarda kifayət qədər aşağı göstərilmiş və buna görə təlim-vaksinasiyanın vacibliyi vurğulanmışdır.
7. Praktik “Check-list” salon üçün sürətli yoxlama (işçi-sahib üçün)
Yazılı infeksiya nəzarət planı varmı? Alətlər üçün autoklav və istifadə jurnalı (bioloji indikator yoxlaması) mövcuddurmu? Disposable alətlər düzgün şəkildə atılırmı? (iynə, fayans, file)
“Footbath” suyu hər müştəridən sonra dəyişdirilir və dezinfeksiya olunurmu? İşçilər əlcəklər, maska istifadə edirlərmi və əl gigiyenası qaydalarına əməl edilir? İşçilərin Hepatit B vaksinasiya/vaksina tarixçəsi və təlim qeydləri varmı? Salonun lisenziyası və tənzimləyici yoxlama sənədləri əlçatandırmı?
Dünya üzrə məruzə olunan hallar çox müxtəlifdir; bəzi xəstəliklər (məsələn, HIV salon yolu ilə) qeyri-steril invaziv prosedurlar olduqda risk sıfır deyil - nəzarət vacibdir.
Regionlara görə tənzimləmə səviyyəsi fərqlidir; buna görə də yerli qanunvericilik və səhiyyə orqanlarının tövsiyələri əsas götürülməlidir (məsələn, Azərbaycan üçün Səhiyyə Nazirliyinin və yerli gigiyena qaydalarının nəzərdən keçirilməsi vacibdir).
Tövsiyələr:
Gözəllik salonlarında infeksiya riski realdır — əsas risk mənbələri: kontaminə alətlər, nəmli mühitlər (footbath), invaziv və iynə ilə əlaqəli prosedurlar, və təlimsiz personal.
Effektiv profilaktika üçün salon səviyyəsində yazılı infeksiya nəzarət siyasəti, autoklav/sterilizasiya, disposable materialların istifadəsi, işçi vaksinasiya və müştəri məlumatlandırması vacibdir.
Tənzimləyici orqanların auditor əsaslı yoxlamaları, ictimai maarifləndirmə və işçilərin peşəkar təlimi infeksiyaların qarşısını almaq üçün ən güclü tədbirlərdən hesab olunur.
Günay Hacıyeva