...Alimlər dejavunun yalançı proqnozlaşdırma hissi yarada biləcəyinə dair ilk eksperimental sübutlar əldə ediblər. Bir insan yeni bir yerdə qeyri-müəyyən tanış əlamətləri aşkar etdikdə, nəticəni əslində proqnozlaşdıra bilməsə də, sonrakı hadisələrin nə olacağını bilmək kimi subyektiv bir hiss yaşayır.
SİA-nın məlumatına görə, tədqiqat "Şüur və İdrak" (C&C) jurnalında dərc edilib. Dejavu on illərdir psixoloqların diqqətini cəlb edir: bir vəziyyət tanış görünür, baxmayaraq ki, insan bunu ilk dəfə yaşadığını anlayır.
Tipik müşayiət olunan hisslərdən biri sözdə "proqnozlaşdırma hissi"dir: növbəti anın necə baş verəcəyinin aydın olduğuna inam. Əvvəllər məlum idi ki, dejavu nə qədər güclüdürsə, bu subyektiv "proqnozlaşdırma qabiliyyəti" bir o qədər güclüdür. Lakin, tanışlıq hissinin özünün bu illüziyaya səbəb olub-olmadığı və ya insanların gözləntilər və sosial stereotiplər səbəbindən bu şəkildə reaksiya verib-vermədiyi məlum deyildi.
Bir qrup psixoloq bu əlaqəni sınamaq qərarına gəlib. Alimlər dejavu hissini süni şəkildə artırmaq və ya azaltmaq və bunun daha güclü "proqnozlaşdırma hissi"nə gətirib çıxarıb-çıxarmayacağını müəyyən etmək üçün bir sıra virtual reallıq testləri hazırladılar.
Üç təcrübədə iştirakçılar boulinq meydançalarından məktəb yeməkxanalarına qədər müxtəlif VR məkanlarının video turlarını izlədilər.
Daha güclü yaddaş izi yaratmaq üçün bəzi səhnələr dəfələrlə göstərildi.
Daha sonra iştirakçılara tamamilə yeni yerlər göstərildi, lakin bəzilərində gizli dejavu hissi oyadan eyni məkan düzülüşü var idi. Kamera hərəkət etməzdən əvvəl video dayandırıldı və iştirakçılardan səhnənin tanış görünüb-görünmədiyini və sonra kameranın sola və ya sağa hərəkət edəcəyini düşünüb-düşünmədiklərini bildirmələri istəndi.
Hər üç təcrübədəki nəticələr eyni idi. Süni şəkildə induksiya edilmiş dejavu nə qədər güclüdürsə - məsələn, iştirakçı orijinal səhnəni üç dəfə görmüşdürsə - dönüşünü proqnozlaşdıra bilmək hissini yaşama ehtimalı bir o qədər yüksəkdir. Bu, hətta təxminlərinin faktiki dəqiqliyi şans səviyyələrini keçmədikdə belə baş verdi.
Tədqiqatçılar qeyd etdilər ki, yaddaş izi nə qədər güclüdürsə, proqnozlaşdırma illüziyası bir o qədər güclüdür. Müəlliflərə görə, bu, dejavu hissi ilə gələcəyi proqnozlaşdırmağın yalançı hissi arasında birbaşa əlaqə olduğunu göstərir.
Nazlı Almuradova