Ekoloji təsirləriSon illərdə dünyanın bir çox şəhərlərində velosiped yolları nəqliyyat siyasətinin vacib hissəsinə çevrilib. Bəzən bu layihələr tənqid olunur, bəzən isə “yaşıl şəhər” ideyasının əsas dayağı kimi təqdim edilir. Əslində velosiped yollarının sağlamlıqdan tutmuş ekoloji və iqtisadi sahələrə qədər ciddi təsirləri var.
Maraqlıdır, görəsən, velosiped yollarının hansı təsirləri var?
Velosiped yolları sağlamlığa necə təsir edir?
Velosiped sürmək gündəlik fiziki aktivliyi artırır, ürək-damar xəstəlikləri və piylənmə riskini azaldır. Bu isə təkcə fərdi sağlamlığa deyil, bütövlükdə cəmiyyətin səhiyyə xərclərinə müsbət təsir göstərir. Aktiv nəqliyyatın geniş yayılması şəhərlərdə hər səhər insanların eyni zamanda həm nəqliyyatdan, həm də fiziki fəaliyyətindən faydalanmasına şərait yaradır. Velosiped üçün əlverişli yolların olması insanların velosipedi seçməsini xeyli artırır.
Ekoloji təsirləri
Velosiped yolları ekoloji üstünlükləri ilə bütün “yaşıl nəqliyyat” strategiyalarının əsas hissəsidir. Velosiped avtomobilə nisbətən demək olar ki, sıfır emissiya yaradır. Bu, böyük şəhərlərdə hava çirkliliyinin azalmasına, səs-küyün və karbon izinin kiçilməsinə səbəb olur. Eyni zamanda fosil yanacaqlarına olan asılılığı azaldır, şəhərlərdə daha təmiz və daha sağlam mühit yaradır.
Şəhərlərin planlaşdırılmasında velosiped yolları “yaşıl zolaqlar” anlayışını gücləndirir — avtomobillərin dominant olduğu betonlaşmış mühitdən fərqli olaraq təbiət və insan yönümlü məkanlar formalaşdırır.
Bəs, iqtisadi təsirləri nədən ibarətdir?
Velosiped yolları təkcə sağlamlıq və ekologiya baxımından deyil, iqtisadi cəhətdən də faydalıdır:
İctimai xərclərin azalması: Tıxacların azalması, yol infrastrukturunun daha az aşınması və qəza riskinin aşağı düşməsi şəhərin xərclərini azaldır.
Yeni biznes imkanları: Velosiped icarəsi, servis mərkəzləri, mikromobillik startapları, turizm marşrutları kimi sahələr inkişaf edir.
Əmlak dəyərinin yüksəlməsi: Velosiped dostu məhəllələrdə yaşayış məkanlarının dəyəri çox zaman yüksəlir. Bütün bunlar göstərir ki, velosiped infrastrukturu yalnız sosial layihə deyil, həm də iqtisadi investisiyadır.
Sosial və təhlükəsizlik təsirləri
Velosiped yolları şəhərdə nəqliyyat bərabərliyinin formalaşmasına kömək edir. Avtomobil sahibi olmayan insanlar üçün etibarlı, ucuz və əlçatan nəqliyyat imkanı yaradır. Bu isə müxtəlif təbəqələr arasında hərəkət imkanlarını bərabərləşdirir.
Ayrılmış velosiped zolaqları yol qəzalarının sayını da azaldır. Amma bunun üçün zolaqların keyfiyyətli layihələndirilməsi şərtdir — məsələn, düzgün ayrılmamış və ya natamam zolaqlar əksinə, daha çox risk yarada bilər.
Risklərə gəldikdə isə...
Velosiped yolları hər şəhərdə eyni nəticəni vermir. Bəzi hallarda zolaqların boş görünməsi və ya az istifadə olunması onları “boş layihə” kimi göstərir. Bunun əsas səbəbləri:
İnfrastrukturun natamamlığı — yəni velosiped yolunun digər küçələrə bağlanmaması
Sürücülər və piyadalar arasında mədəniyyət çatışmazlığı
Parklanma yerlərinin azalması səbəbilə yaranan narazılıq
Tədarük maşınlarının hərəkətində çətinliklər
Bu səbəbdən velosiped yolları təkcə çəkilməklə yox, şəbəkə halında planlaşdırılmaqla real fayda yarada bilər.
Bəs, digər ölkələrdə velosiped yolları necə tənzimlənib?
Kopenhagen, Danimarka
Kopenhagen dünyanın ən məşhur velosiped şəhərlərindən biridir. Burada velosipedçilər üçün “yaşıl dalğa” sistemi tətbiq olunur — işıqlar elə tənzimlənir ki, velosiped sürən insanlar çox dayanmasın. Şəhərdəki geniş velosiped şəbəkəsi sayəsində gündəlik səyahətlərin çox böyük hissəsi avtomobil yox, velosipedlə edilir.
Bu model göstərir ki, düzgün planlaşdırma olduqda velosiped yolları həm istifadə səviyyəsini artırır, həm də şəhəri daha yaşanaqlı edir.
Paris, Berlin və digər Avropa şəhərləri
Pandemiya dövründə Avropanın bir çox şəhərləri müvəqqəti “pop-up” velosiped yolları yaratdı. Maraqlısı odur ki, bu zolaqlar istifadəni kəskin artırdı və nəticədə bir çoxu daimi layihəyə çevrildi. Bu, insanların velosipedi seçmək istəyinin infrastrukturla birbaşa əlaqəli olduğunu göstərən ən real nümunələrdən biridir.
Niderland
Niderlandın velosiped mədəniyyəti şəhər planlaşdırmasının təməl hissəsidir. Araşdırmalar göstərir ki, velosiped yolları azaldıqda tıxac artır, insanların işə vaxtında çatması çətinləşir, şəhər genişlənərək daha çox avtomobilə uyğunlaşır, sosial rifah azalır. Bu ölkə sübut edir ki, velosiped infrastrukturu yalnız nəqliyyat vasitəsi deyil — bütöv bir şəhər mədəniyyətinin formalaşmasına təsir edən strateji amildir.
Artıq uzun müddətdir ki, Bakıda da velosiped zolaqları çəkilib. İnsanların əksəriyyəti avtobus, metro və ya taksi əvəzinə artıq velosipedlərdən istifadə edir.
Bütün analitik məlumatlar, dünya təcrübəsi və sosial-iqtisadi göstəricilər göstərir ki, velosiped yolları düzgün planlaşdırıldıqda, bu infrastruktur boş layihə deyil — yaşayış keyfiyyətini, sağlamlığı, ekologiyanı və iqtisadiyyatı müsbət yöndə dəyişdirən bir şəhər siyasətidir. Uğur üçün əsas şərt isə zolaqların sadəcə çəkilməsi yox, ağıllı şəhər planlaşdırılması, təhlükəsizlik, maarifləndirmə və şəbəkənin bütövlüyüdür.