Son illərdə Azərbaycanda kənddən şəhərə doğru miqrasiyanın intensivləşməsi sosial, iqtisadi və demoqrafik dinamikalarda mühüm dəyişikliklər yaradıb. Əgər əvvəllər bu proses əsasən infrastruktur və xidmət çatışmazlığı ilə əlaqələndirilirdisə, bu gün gəlir fərqi, məşğulluq imkanlarının qeyri-bərabərliyi və urban mühitin təqdim etdiyi sosial imkanlar köçün əsas hərəkətverici qüvvələri kimi qiymətləndirilir. Şəhərlərdə orta aylıq gəlirin kənd yerlərinə nisbətən daha yüksək olması, sənaye və xidmət sektorlarının geniş iş imkanları təqdim etməsi, həmçinin gənclərin daha yaxşı təhsil və sosial mühit axtarışı miqrasiyanı sürətləndirən amillərdəndir. Bu tendensiya həm kənd təsərrüfatı istehsalına, həm də şəhərlərdə demoqrafik sıxlığa birbaşa təsir göstərir.
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.
Miqrasiyanın əsas səbəbləri
Gəlir fərqi və iqtisadi motivlər
Kənd və şəhər arasında gəlir uçurumu uzun illərdir mövcud olsa da, son illərdə bu fərq daha aydın görünməyə başlayıb. Şəhərdə əmək haqqı kənd təsərrüfatı sektorundakı qazancla müqayisədə daha sabit və yüksəkdir.
-Xidmət, tikinti və ticarət sahələrində daha yüksək məvacib
-Kənd təsərrüfatının mövsümi olması, qazancın qeyri-stabil xarakter daşıması
-Gənclərin fiziki əməkdən uzaq durması və ofis mühiti arzusu
Bu faktorlar xüsusilə iqtisadi cəhətdən aktiv əhali qrupunu şəhərə yönəldir.
Sosial xidmətlərə çıxış fərqi
Şəhərdə daha yaxşı təhsil, səhiyyə, nəqliyyat və sosial infrastruktur mövcuddur. Uşaqlarına daha keyfiyyətli təhsil vermək istəyən ailələr kəndi tərk etməyə üstünlük verir.
Kənd təsərrüfatının səmərəliliyində problemlər
Kənd təsərrüfatı texnologiyasının yenilənməməsi, torpaq paylarının kiçik olması, satış bazarına çıxış çətinlikləri və maliyyə resurslarına məhdud giriş kənddə yaşamağı çətinləşdirir. Bu da əhalini alternativ axtarışlara yönəldir.
Miqrasiyanın nəticələri
Şəhərlərdə sıxlıq və sosial problemlərin artması
-Mənzil qiymətlərinin qalxması
-İşsizlik rəqabətinin artması
-Nəqliyyat, məktəb və uşaq bağçalarında yüklənmə
-Şəhər infrastrukturu üzərində təzyiq
Bu faktorlar şəhər idarəçiliyinə əlavə yük yaradır.
Kəndlərdə əhalinin qocalması və işçi qüvvəsinin azalması
Gənclərin köçü kəndlərin demoqrafik strukturunu dəyişir.
-Əmək qabiliyyətli əhali azalır
-Əkin sahələri boş qalır
-Kənd təsərrüfatının həcmi tədricən kiçilir
Bu, ərzaq təhlükəsizliyinə təsir edə biləcək uzunmüddətli risklər yaradır.
Sosial-mədəni dəyişikliklər
Şəhərə köçən kənd ailələri yeni urban həyat tərzinə uyğunlaşmağa çalışarkən sosial kimlik dəyişiklikləri yaşayır. Kənddə isə ənənəvi həyat tərzini daşıyanların sayı azalır.
Gələcək perspektivlər və həll yolları
Regionlarda iqtisadi zonaların genişləndirilməsi
İş yerlərinin bölgələr üzrə balanslı paylanması miqrasiyanın qarşısını ala bilər.
-Sənaye parkları
-Turizm klasterləri
-Aqrar emal müəssisələri
Kənd təsərrüfatında modernizasiya
Texniki yeniliklər və subsidiya mexanizmlərinin genişləndirilməsi kəndin cazibəsini artırır.
Sosial infrastrukturun gücləndirilməsi
Təhsil və səhiyyə xidmətlərinin keyfiyyətinin artırılması əhalinin bölgələrdə qalmasını təşviq edə bilər.
Dövlətin geri-qayıdış proqramları
Bəzi ölkələrdə səmərəli olan “kəndə dönüş” təşviqləri Azərbaycanda da effektiv ola bilər.
Məsələn:
-Kəndə qayıdan gənclərə güzəştli kredit
-Torpaq icarəsinin sadələşdirilməsi
-Startap layihələrinə dəstək
Kənddən şəhərə axın təkcə iqtisadi deyil, həm də sosial və mədəni amilləri özündə birləşdirən kompleks prosesdir. Gəlir fərqi bu köçün ən həlledici səbəblərindən biri olaraq qalır. Lakin regionlarda dayanıqlı inkişafın təmin edilməsi, yeni iş yerlərinin yaradılması və sosial xidmətlərin gücləndirilməsi bu tendensiyanın sürətini azaltmağa və balanslı əhali yerləşməsini təmin etməyə imkan verə bilər.
Ayşən Vəli