Avtomobil ağır qəzaya düşərək “iki hissəyə bölünürsə”, bu artıq sıradan bir texniki nasazlıq deyil, konstruktiv bütövlüyün tam şəkildə pozulmasıdır. Dünyada da, Azərbaycanda da belə avtomobillərin yenidən istismarı həm qanuni, həm də texniki baxımdan son dərəcə ciddi məhdudiyyətlərlə tənzimlənir. Çünki bu cür avtomobildə təhlükəsizlik sistemi – karkas, sütunlar, şassi, hava yastıqları, enerjiuducu zonalar tam zədələndiyi üçün onun əvvəlki vəziyyətə qaytarılması real olaraq mümkünsüz hesab olunur.
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.
Dünyada vəziyyət – bu cür avtomobillər necə qiymətləndirilir?
1. “Total loss” və ya “tam sıradan çıxma” statusu
ABŞ, Kanada, Avropa Birliyi ölkələri kimi inkişaf etmiş avtomobil bazarlarında avtomobil iki hissəyə parçalanıbsa, sığorta şirkəti dərhal ona “salvage”, “irreparable”, “non-repairable”, “total loss” statusu verir. Bu statuslar nə deməkdir?
“Total loss” – avtomobilin bərpası iqtisadi və texniki baxımdan mümkün deyil.
“Non-repairable/irreparable” – avtomobil heç vaxt yola buraxıla bilməz.
“Parts only” – yalnız ehtiyat hissələri kimi istifadə edilə bilər.
Bu status verilən avtomobillərin yenidən istismara qaytarılması qadağandır. Dövlət qeydiyyatına alınmır və texniki baxışdan keçmir.
2. Təhlükəsizlik tələbləri
Qəzada iki yerə bölünmüş avtomobilin karkasını bərpa etmək üçün:
xüsusi fabrik avadanlığı,
orijinal şassi çərçivəsinin tam əvəzlənməsi,
yüksək dəqiqliklə qaynaq robotları,
istehsalçı sertifikatları tələb olunur.
Bu isə adi servis şəraitində mümkün deyil. Buna görə Avropada və ABŞ-da belə avtomobillərin yola qaytarılması demək olar ki, qadağandır.
3. Hüquqi məsuliyyət
Bir çox ölkələrdə belə avtomobili yola buraxmaq:
cinayət məsuliyyəti,
ağır cərimə,
texniki baxışdan ömürlük imtina ilə nəticələnir.
Azərbaycanda vəziyyət – qaydalar və real praktika
1. Qaydalarda “tam sıradan çıxma” anlayışı var
Azərbaycan qanunvericiliyində konstruktor bütövlüyü ciddi şəkildə pozulan, xüsusən şassi deformasiya olunan avtomobillər:
texniki baxışdan keçmir,
dövlət qeydiyyatına salınmır,
təhlükəli nəqliyyat vasitəsi hesab olunur.
İki hissəyə bölünmüş avtomobil bu kateqoriyaya aiddir.
2. Praktikada nə baş verir?
Sığorta hadisəsi zamanı avtomobil iki hissəyə bölünübsə:
• sığorta “tam məhv” aktı tərtib edir,
• avtomobil “utilizasiya” statusu kimi rəsmiləşdirilir,
• yalnız ehtiyat hissələrinə sökülməsi mümkün olur.
3. Yenidən yığılaraq satılması – risk və qanunsuz təcrübə
Bəzən xaricdən “yararsız”, “salvage”, “parts only” statuslu avtomobillərin gətirilməsi halları olur. Teorik olaraq iki hissəyə bölünmüş avtomobil qaynaq edilərək birləşdirilə bilər, lakin:
təhlükəsizlik tamamilə itir,
sükan idarəetməsi qeyri-sabit olur,
karobkanın, mühərrikin yerləşmə oxu dəyişə bilər,
toqquşma zamanı salon heç bir enerji saxlamır.
Bu cür avtomobil qəza zamanı ölüm riskini dəfələrlə artırır və hüquqi baxımdan da istismara uyğun sayılmır.
Nəticə – iki hissəyə bölünən avtomobil istismar edilə bilərmi?
Qəti şəkildə – Xeyr.
Dünyanın heç bir inkişaf etmiş ölkəsində iki hissəyə bölünmüş avtomobil yenidən yollara buraxılmır. Azərbaycanda da bu texniki və hüquqi baxımdan mümkünsüzdür. Belə avtomobil yalnız ehtiyat hissələrinə sökülə bilər.
Ayşən Vəli