...İnsanlar adətən erkən uşaqlıqlarından heç nə xatırlamırlar. Yaxud da bunu fraqmental şəkildə, təcrid olunmuş hissələr halında xatırlayırlar.
Öyrənmə və qavrayış üçün bu qədər yaxşı uyğunlaşmış insan beyni niyə uşaqlıq xatirələrini yadda saxlaya bilmir?
SİA-nın məlumatına görə, Popsci.com alimlərin bu suala necə yanaşdıqlarını araşdırır.
Bu yaxınlarda alimlər bu fenomeni təsvir etmək üçün "uşaqlıq amneziyası" və "körpə amneziyası" terminlərini bir-birinin ardınca istifadə edirdilər, lakin praktikada onları ayırd etmək olar.
...Birincisi 3-6 yaş arası uşaqlığın qeyri-müəyyən xatirələrini təsvir edir, ikincisi isə mütəxəssislərin bərpasının mümkün olmadığına inandığı 3 yaşından əvvəlki xatirələri təsvir edir.
Yeni doğulmuş gəmiricilərin yaddaşını araşdıran alimlər bu gənc heyvanların xatirələr yarada biləcəyini, lakin yetkinlik dövründə onları şüurlu şəkildə xatırlamaq qabiliyyətini itirdiklərini aşkar ediblər.
Digər təcrübələr göstərdi ki, siçanlarda spesifik beyin reseptor zülallarının səviyyəsini dəyişdirmək heyvanların bu xatirələrə daxil olmasına imkan verir və bu da öz növbəsində onların davranışlarını dəyişdirir.
Gəmiricilərdən fərqli olaraq, insanlardan sadəcə uşaqlıqlarını xatırlayıb-xatırlamadıqları soruşula bilər, lakin bu, insan yaddaşını öyrənməyin asan olduğu anlamına gəlmir.
Uşaqlıq xatirələrinin problemi ondadır ki, insanlar başqalarının xatirələrini asanlıqla öz xatirələri ilə səhv sala bilərlər.
Məsələn, kimsə müntəzəm olaraq öz köhnə fotoşəkillərini görürsə və ya valideynlərindən uşaqlıq hadisəsi haqqında hekayələr eşidirsə, beyin asanlıqla yalançı xatirələr yarada bilər.
Və hər dəfə ortaya çıxdıqda bu illüziya güclənir. Əhalinin qeydə alınmamış hissələri üç yaşından əvvəlki anları xatırlaya bilər, lakin bunu eksperimental olaraq sübut etmək üçün çox spesifik, mürəkkəb bir təcrübə aparmaq lazım gələcək. Məsələn, Maks Plank İnsan İnkişafı İnstitutunun tədqiqatçısı Sara Pauer laboratoriyasında bütöv bir oyun otağı tikib.
Proyektorlar onu ya sualtı krallığa, ya da sıx bir cəngəlliyə çevirir və seçilmiş mühitdən asılı olaraq oyuncaq bir qutuda və ya digərində gizlədilir.
Pauer, böyük uşaqların laboratoriyaya qayıtdıqdan sonra oyuncağın hansı qutuda olduğunu xatırlayıb-xatırlamayacağını yoxlamaq istəyir.
Bunu etmək üçün o, 18-24 aylıq 360 uşaqdan ibarət bir qrup toplamağı planlaşdırır. Böyük uşaqlarla aparılan təcrübələr göstərir ki, xatirələr uşaqlıq amneziyası dövründə "yetkinləşir".
Məsələn, bir araşdırmada yaşları 3 ilə 9 arasında dəyişən bir qrup uşaq iştirak etmişdir. Onlar üç yaşında qəyyumları ilə unikal hadisələri müzakirə etmiş və valideynlərdən bir neçə il sonra bu hadisələri uşaqlara xatırlatmaq istənilmişdir.
Təhlil göstərmişdir ki, 5-7 yaşlı uşaqlar keçmiş hadisələrin təxminən 60 faizini, 8-9 yaşlı uşaqlar isə 40 faizini xatırlayırlar.
Yaddaş erkən uşaqlıqda olduqca kövrək görünür, lakin uşaqların və valideynlərin hadisələri müzakirə etmə tərzinin onların xatirələrinə təsir etdiyi diqqətəlayiqdir.
Qəyyumları onlardan daha çox detal əlavə etmələrini istəyənlər daha çox detalı xatırlaya bilmişlər.
Nazlı Almuradova