Oğul Trampın İrəvan səfəri və Koçaryanın etirafı
ABŞ prezidenti Donald Trampın kiçik oğlunun İrəvana səfərinin əsas mövzusu Azərbaycanın əsas hissəsinin Naxçıvanla birləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulan “Beynəlxalq sülh və rifah naminə Tramp marşrutu” layihəsinin Ermənistan hissəsinin tikintisi olacaq. Regional medianın xəbər verdiyi kimi, kiçik Trampın səfəri, ailə biznesi olan The Trump Organization-u Mərkəzi Asiya və Avropa arasında Orta Dəhlizdə inteqrasiya olunmuş multimodal mərkəz yaratmaq layihəsinə çevirməyə çalışan Prezident Trampın inkişaf diplomatiyasını davam etdirəcək.
Prezident Trampın oğlunun İrəvana gözlənilən səfəri rəsmi şəkildə şərh edilməsə də, danışıqların təfərrüatları və gündəliyi barədə öz mənbələrinə istinadən Ermənistan və Azərbaycan mediasında artıq geniş müzakirə olunur. Ermənistanın “Paste” qəzeti səfərin təşkilatçısı kimi Ermənistanın ABŞ-dakı yeni səfiri, keçmiş əmək və sosial məsələlər naziri Narek Mkrtçyanın adını çəkir. Sentyabrda Vaşinqtona gəldikdən sonra o, ABŞ-Ermənistan əlaqələrini gücləndirmək ambisiyasını bəyan edib.
47 yaşlı kiçik Donald Trampın baş nazir Paşinyanla görüşüb-görüşməyəcəyi hələ də qeyri-müəyyən olaraq qalır. Eyni zamanda, İrəvan və Bakıdakı mənbələr bu səfərin Tramp ailəsinin prezident Trampın avqustun 8-də Vaşinqtonda Ermənistan və Azərbaycan liderləri ilə görüşündən sonra yaranmış yeni biznes maraqları ilə bağlı olduğunu qeyd edirlər. Ağ Evdə keçirilən üçtərəfli danışıqlardan sonra tərəflər Bakı ilə İrəvan arasında sülh yolu ilə nizamlanma və Ermənistan vasitəsilə Azərbaycanın materik hissəsi ilə Naxçıvan arasında nəqliyyat əlaqəsinin yaradılması haqqında bəyannamə imzalayıblar. “Beynəlxalq Sülh və Rifah üçün Tramp Marşrutu” (TRIPP) adlandırılan layihənin məqsədi Azərbaycan və onun Naxçıvan eksklavı arasında nəqliyyat əlaqələrindəki problemləri aradan qaldırmaqdır.
Baş nazir Paşinyanın avqustun 9-da Vaşinqtonda elan etdiyi kimi, “Tramp marşrutu” İranla həmsərhəd dəmir yolu xətti ilə İrəvanla Bakı arasında neft və qaz kəmərlərinin, elektrik xətlərinin, internet kabellərinin və dəmir yolunun tikintisini nəzərdə tutur. Sovet dövründə çəkilmiş dəmir yolu xətti Ermənistanın cənubundakı Meğri şəhəri də daxil olmaqla, Araz çayının şimal sahili ilə keçir. Lakin 1990-cı illərin əvvəllərində Qarabağdakı silahlı münaqişə səbəbindən dəmir yolunun təxminən 45 kilometrlik Meğri hissəsində xidmət dayandırılıb.
Vaşinqtonda keçirilən üçtərəfli görüşdən az sonra ABŞ Dövlət Departamentinin Avropa və Avrasiya məsələləri üzrə bürosunun direktoru Brendan Hanrahan İrəvana səfər edib. Ermənistan baş nazirinin müavini Mher Qriqoryanla görüşündə Hanrahan Vaşinqtonun “Tramp marşrutu” layihəsini maliyyələşdirməyə başlamaq qərarını açıqlayıb.
Sentyabrın 11-də bölgəyə səfər edən ABŞ diplomatı Yervana bölgədəki vəziyyətlə bağlı bildirib: "Mən məmnuniyyətlə bildirmək istəyirəm ki, biz ABŞ Konqresi ilə əməkdaşlıq edərək Ermənistana 145 milyon dollar yardım göstərmək niyyətindəyik. Bu, TRIPP layihəsinin və avqustun 8-də ticarət, infrastruktur, kritik mineral tədarük zəncirləri və transsərhəd təhlükəsizliyə sərmayələrin dəstəklənməsi ilə əldə edilmiş razılaşmaların həyata keçirilməsinə yönəlmiş ilk maliyyə tranşıdır".
İrəvandakı ekspertlər qeyd edirlər ki, TRIPP layihəsi uğurla həyata keçirilərsə, o, təkcə Azərbaycan və Naxçıvan arasında nəqliyyat marşrutu deyil, Mərkəzi Asiya ilə Avropa arasında Orta Dəhlizə inteqrasiya olunmuş multimodal qovşaq yarada bilər. Podratçılarla danışıqlar oktyabr ayında başlayıb və layihə artıq infrastrukturun inkişafı üzrə işçi qrupunun və konsorsiumun formalaşdırılması mərhələsinə daxil olub.
Qeyd edək ki, kiçik Donald Trampın İrəvana gözlənilən səfərini birbaşa qeyd etmədən baş nazir Paşinyan keçən həftə TRIPP layihəsi çərçivəsində regionda kommunikasiyaların bloklanmasında ABŞ-ın iştirakının ölkəsi üçün artan əhəmiyyətini təsdiqləyib. "Biz hazırda amerikalı tərəfdaşlarımızla Azərbaycanın əsas hissəsini Naxçıvanla birləşdirəcək dəmir yolunun tikintisini müzakirə edirik. Niyə ABŞ? Çünki bu, TRIPP layihəsinin tərkib hissəsidir", - Nikol Paşinyan noyabrın 4-də bəyan edib.
Ehtimal edilir ki, Ermənistanın cənubundakı Zəngəzur (ermənicə Sünik) rayonundan keçəcək 42 kilometrlik nəqliyyat dəhlizi layihəsinin icrası zamanı İrəvanın onun üzərində suverenlik qalacağı, lakin müvafiq lisenziyanı almış özəl Amerika şirkəti dəhlizi 99 illik icarə əsasında işləyəcək. Layihənin Donald Tramp adını daşıdığını nəzərə alsaq, onun oğlunun TRIPP-ə təkcə sülhməramlı deyil, həm də real iqtisadi mahiyyət vermək üçün İrəvana səfər etməsi simvolikdir.
Xatırladaq ki, kiçik Tramp bacısı İvanka və qardaşı Erik ilə birlikdə “The Trump Organization”-da icraçı vitse-prezident vəzifəsində çalışır. Regional medianın məlumatına görə, Tramp ailəsi klasterinə daxil olan bir şirkətin 99 illik müqaviləyə əsasən Meğri seqmentinin əsas icarəçisi olacağı gözlənilir. Bu baxımdan, kiçik Trampın İrəvana səfərinin gündəliyində duran əsas məsələlərdən birinin Tramp marşrutunun tikintisində Amerika biznesinin iştirakının qanuni şəkildə rəsmiləşdirilməsi və sonradan bu nəqliyyat arteriyasının idarə olunması olacağı gözlənilir.
Tramp marşrutunun erməni hissəsinin həyata keçirilməsində Rusiyanın mümkün iştirakı məsələsi açıq qalır. Oktyabrın sonunda Ermənistan parlamentində büdcə dinləmələrində çıxış edən Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan Tramp marşrutu üzrə əməkdaşlığın Rusiya tərəfi ilə müzakirə edilib-edilməməsi ilə bağlı suala belə cavab verib: “Biz rusiyalı tərəfdaşlarımızla yeni maraqlı mexanizmlər, sahələr və sair müzakirələr aparmışıq, müzakirə edirik və bundan sonra da imkanlarımız olacaq”. Bununla belə, o, “Tramp marşrutu”nun Ermənistan hissəsinin Rusiya Dəmir Yollarının törəmə şirkəti olan Cənubi Qafqaz Dəmir Yollarının (CQDY) konsessiya idarəçiliyinə verilməsi ehtimalını da istisna edib.
Xatırladaq ki, 2008-ci ilin fevralında Ermənistanın dəmir yolu infrastrukturu daha 10 il uzatmaq hüququ ilə 30 illiyinə Rusiyaya verilib. "Ermənistanda mövcud olan, fəaliyyət göstərən dəmir yolu infrastrukturu konsessiya idarəçiliyi üçün Rusiyaya verilib. Bayaq müzakirə etdiyimiz "Tramp marşrutu" oraya daxil deyil. Əgər nəsə çatışmırsa, o, əvvəllər konsessiya idarəçiliyinə necə keçə bilərdi?", Ararat Mirzoyan izah edib.
Azərbaycan isə Zəfərini qeyd edir
Bakıda genişmiqyaslı hərbi parad keçirilib. İrəvandan və Ermənistanın fərqli yerlərindən bu hadisəyə fərqli baxışlar olub, fikirlər səsləndirilib. Bu barədə erməni mediası yazıb. Əlbəttə üstünlük qərəzin, təxribatın tərəfindədir. Ermənilər paradı təkcə bayram yox, yaxşı məşq edilmiş güc arxitekturasının nümayişi adlandırıblar. Parad meydançasında təkcə ənənəvi tanklar və zirehli texnikalar deyil, həm də son illərdə müasir münaqişələrin mahiyyətini kökündən dəyişdirən sistemlərin tam çeşidi nümayiş etdirilib: zərbə və kəşfiyyat pilotsuz təyyarələri, gəzinti sursatları, uzaqmənzilli taktiki raketlər, laylı hava hücumundan müdafiə vasitələri, müasir reaktiv yaylım atəşi sistemləri və avtomatlaşdırılmış atəşə dəstək sistemləri. Bütün bunlar sadəcə gözəl nümayiş deyil, hərbi strategiya və potensial hədəfləri aydın şəkildə əks etdirən prioritetləşdirmə siqnalıdır. Paradın nümayişi Azərbaycanın hazırda təkmilləşdirdiyi döyüş modelinin bir-biri ilə əlaqəli bir neçə komponentini ortaya qoyur.
Birincisi, kəşfiyyata və hədəfin təyin edilməsinə diqqət yetirilir: taktiki və operativ PUA-ların, gəzən döyüş sursatlarının və uzunmüddətli müşahidə sistemlərinin kütləvi olması döyüş meydanını hədəfin aşkarlanması və məhv edilməsi arasındakı vaxtın minimal olduğu “görünən” mühitə çevirir. İkincisi, taktiki raketlərdən tutmuş çoxsaylı raket sistemlərinə və modul dəqiqliklə idarə olunan sursatlara qədər dərindən dəqiq zərbələr endirmək imkanı var. Üçüncüsü, əsas obyektləri və logistik dəhlizləri qorumağa qadir olan çoxqatlı hava hücumundan müdafiə sisteminin yaradılmasıdır. Bu elementlər birlikdə manevr qabiliyyətinin, dayanıqlı zərbələrin və informasiya üstünlüyünün həlledici olacağı bir model yaradır.
Parad meydançasında nümayiş etdirilən xüsusi silahlar təsadüfi seçim deyildi: modernləşdirilmiş T-72/T-90 tankları, piyadaların döyüş maşınları, SandCat, Kobra və Vaşaq mobil zirehli texnikası, Tor-2M-dən S-300 və Barokko klassik sistemlərinə qədər inteqrasiya olunmuş hava hücumundan müdafiə sistemləri, Orbiter/Aerostar TB ailəsi, Bayittarçınq2 ailəsi, SkyStriker və digərləri - bütün bunlar Bakıya həm klassik formatda, həm də hava və uzaqdan zərbələrə diqqət yetirməklə hibrid müharibə aparmaqda çeviklik verir.
Paradda həmçinin 2S31 Vena, 2S7 Pion, TOS-1M və yüzlərlə kilometr məsafəni qət edən müasir çoxsaylı reaktiv yaylım atəşi sistemləri də daxil olmaqla artırılmış məsafə və idarə oluna bilən artilleriya nümayiş etdirilib. Bu silahlar təkcə atəş gücünü artırmır, həm də döyüşün həndəsəsini və düşmən infrastrukturunun dərinliklərinə təsir etmək qabiliyyətini dəyişir.
Əldə edilmiş və nümayiş etdirilən sistemlərin xarakterini və çeşidini nəzərə alsaq, aşkar olanı nəzərdən qaçırmaq olmaz: bu satınalmalar və təkmilləşdirmələr təkcə xarici tərəfdaşlara güc nümayişi və ya daxili konsolidasiya üçün lazım deyil. Onlar Azərbaycanın təhlükəsizliyinə birbaşa təsir edən problemləri, yəni hava hücumundan müdafiə sistemləri və infrastrukturunu sıradan çıxarmağa, sürətli irəliləyiş üçün “dəhlizlər”in təmin edilməsinə və müdafiə imkanlarının boğulmasına qədər, aradan qaldırmaq üçündür.
Ermənistanın, xüsusilə revanşist kəsimi ictimai müzakirələrin “əvvəlki hakimiyyətlə hesablaşmalar” müstəvisinə keçirmək cəhdlərindən narahat kimi görünürlər. Onlar təkid edirlər ki, Nikol Paşinyan və komandası ölkənin “xarici təhdidlərin açıq-aşkar artması” ilə üzləşdiyi bir vaxtda daxili çəkişmələrə vaxt itirməkdənsə, diqqətini real təhlükələrə yönəltməlidir. Ermənistan cəmiyyəti isə parçalanır, təhdidlərə effektiv cavab vermək qabiliyyətini itirir, ordu zəifləyir, əməliyyat resursları azalır, diqqəti zəruri islahatlardan və səfərbərlik tədbirlərindən yayındırır. Bu, yüksək geosiyasi gərginlik zonasında yerləşən kiçik bir ölkənin ödəyə bilməyəcəyi lüksdür.
Köçəryan Paşinyanın üç səhvinin adını çəkdi
Parlament seçkilərinə 7 ay qalıb. Paşinyana asi olanların əksəriyyətinin birləşəcəyi, kənar dəstəkçilərin də köməyindən istifadə edərək hakimiyyəti ələ keçirəcəkləri plan artıq sirr deyil. Son günlər Rusiyanın rəsmi İrəvana qarşı demarşları da diqqətlə izlənilir. Ukrayna ilə işğalçı savaş Moskva üçün nə qədər pis perspektiv vəd etsə də, Rusiyanın Cənubi Qafqazdan asanlıqla tərk etməyəcəyi də ortadadır. Kremlin hərəkətlərinə Ermənistandakı bəzi siyasi qüvvələr, xüsusilə də eks-preaidentlər Robert Koçaryan və Serj Sarkisyan dəstək vermək üçün marıqda yatıblar.
“Başlamadan təxminən bir il əvvəl müharibənin yaxınlaşdığını hiss etdim”. Bunu Ermənistanın ikinci prezidenti Robert Köçəryan noyabrın 9-da TV5-də yayımlanan müsahibəsində deyib. "Mənə bir şey aydın idi: hər şey müharibəni qızışdırmaq üçün edilirdi. İlk növbədə, bu, Ermənistanın təşəbbüsü ilə danışıqlar prosesinin pozulması idi. Ermənistan danışıqlardan imtina etdi".
Koçaryan əlavə edib ki, bütün danışıqlar prosesində ilk dəfə olaraq tərəflərdən biri təqdim olunan sənədi müzakirə etməkdən tamamilə imtina etdi: “O, 2019-cu ilin yayında təqdim olundu. Bundan sonra Nikol Paşinyan bildirdi ki, biz sıfırdan başlayacağıq və Qarabağla danışıqlara icazə verəcəyik. 2019-cu ildə təqdim olunan sənəd, sadəcə olaraq, danışıqları rədd edərək, təxminən 30 il davam edən danışıqlar prosesini məhv etdi. Bu, Ermənistanın beynəlxalq ictimaiyyət və Minsk Qrupunun həmsədr ölkələri üçün bütün prosesdə uduzan tərəfə çevrilməsinə gətirib çıxardı.
Bəs Azərbaycan nə etməli idi? Müharibəyə hazırlaşmağa başlamalı idi. Əsas səbəb budur. Ermənistan Respublikasının baş nazirini nəyə sövq etdiyini bilmirəm. Mənim təəssüratım belə oldu ki, 2018-ci il inqilabından sonra onun qlobal bir fiqura çevrildiyini və belə addımları öhdəsinə götürə biləcəyini düşünərək xəyal qururlar. Daha sonra belə bir bəyanat gəldi: “Qarabağ Ermənistandır, nöqtə”. Beləliklə, o, bütün ümidləri puç etdi. Danışıqlar olmayanda vəziyyətdən narazı qalan tərəflərdən biri müharibəyə hazırlaşmağa başlamalıdır. Müharibəyə başlamaq üçün Azərbaycan bu müharibədə qalib gəlmək şansını dəyərləndirməli idi. Azərbaycanı müharibəyə sövq edən daha bir mühüm hadisə baş verdi. 2018-ci ildən ordunun başına gələnlər – komandanlığı gözdən salmaq kampaniyası, bütün generalların soyğunçu olması iddiaları və s. ordunun kəskin zəifləməsinə səbəb olub. Başqa bir vəziyyət var idi - strateji müttəfiqlə münasibətlərin pisləşməsi və KTMT ilə birbaşa münaqişəyə girməsi”.
Köçəryanın fikrincə, bu üç hal birləşərək Azərbaycanın qərar qəbul etməsi üçün ideal şərait yaradıb. "Son daş Ermənistanın şimalında sərhəd münaqişəsi oldu və bu münaqişə ikinci Sərdarapat səviyyəsinə yüksəldi. Ermənistanın şimalında baş verən bu hadisə Azərbaycanda kifayət qədər səs-küyə səbəb oldu. Ordunun hərəkətə keçməsi tələbi ilə genişmiqyaslı mitinqlər keçirildi. Danışıqlar prosesinin pozulması o demək idi ki, heç kim Azərbaycanı qınamadı, heç kim bizi dəstəkləmədi. Ordu zəiflədi, Azərbaycanın müharibədə qalib gəlmə ehtimalı xeyli artdı. Müttəfiqlərinizlə münasibətləri korladınız, ona görə də onların birbaşa müdaxiləsi ehtimalı da azalıb. Müharibəyə səbəb olmaq üçün qəsdən edilməsə, yalnız məsuliyyətsiz adam belə addımlar ata bilərdi”, - ikinci prezident vurğulayıb.
O əlavə edib ki, bu, ya geosiyasi məlumatsızlığın nəticəsidir, ya da Ermənistan rəhbəri agent olsaydı, atılan addımları atardı. “Hakimiyyət dəyişikliyindən sonra əsl səbəblər bəlli olacaq. Köçəryan Nikol Paşinyanın vətənpərvər olduğu üçün “Qarabağ Ermənistandır, nöqtə” bəyanatını verdiyini iddia edərək özünə haqq qazandıran zaman onun açıqlamasını fantaziya adlandırıb. “Təsəvvür edin ki, xalqımız bu cür anlayışlara görə yüksək bədəl ödəyib”.
Beləliklə, Ermənistanın ikinci prezidenti də Azərbaycanın gücünü etiraf etməli olub. Bəli, bəhanələr də az deyil, Koçaryanın çıxışında. Amma fakt odur ki, Azərbaycan öz torpaqlarını erməni silahlı qüvvələrinin 30 illik işğalından azad edib. Bunun isə alternative yoxdur.
V.VƏLİYEV