Erməni Apostol Kilsəsi (EAK) ilə baş nazir Nikol Paşinyan arasında qarşıdurma qaynama həddinə çatıb. Noyabrın 2-də katolikos II Qareqinin qardaşı və qardaşı oğlunun həbs edildiyi açıqlanıb. Baş nazir bir müddət əvvəl Ermənistanın ruhani liderini rüsvayçı hesab etdiyini bildirmişdi. Baş nazir bu barədə parlamentdə açıqlama verib. Paşinyan EAK-ın inzibati mərkəzinin yerləşdiyi qədim Eçmiədzin şəhərini daha lütf yeri hesab etmədiyini açıqlayıb. O, Hovhannavank monastırından mənəvi dəstək almağa üstünlük verir. Ermənilərin yazdığı tarixə görə, müqəddəs ilahiyyatçı İohanna həsr olunmuş monastır erkən orta əsrlərdə qurulub, lakin baş naziri cəlb edən monastırın qədimliyi deyil. Monastırın abbatı Aram Asatryan kilsə-siyasi intriqada mühüm dişliyə çevrilib.
Oktyabrın 21-də II Qareqin Asatryanın vəzifələrini əlindən alıb, lakin abbat qərarı tanımaqdan imtina edib. Asatryanın cəzalandırılmasına səbəb onun fəaliyyəti olub. O, açıq şəkildə bəyan edib ki, monastırın tabe olduğu Araqatsotn yeparxiyasının rəhbərliyi onu 2021-ci ildə Paşinyana qarşı siyasi mitinqlərdə iştirak etməyə məcbur edib. Bu bəyanat ötən ilin may ayından Ermənistan Apostol Kilsəsinin rəhbərliyi ilə qızğın qarşıdurmanın ortasında olan Paşinyan üçün göydəndüşmə olub. Asatryanın ifadəsi əsasında İrəvan məhkəməsi oktyabrın 16-da Erməni Apostol Kilsəsinin Araqatsotn yeparxiyasının rəhbəri yepiskop Mkrtiç Proşyanı və daha 13 ruhani həbs edib.
Paşinyan oktyabrın 22-də parlamentdə çıxışı zamanı Asatryanın məsələsinə münasibət bildirib: “Aram atanın bəyanata gəlincə, sərxoş olan kimsə kiminsə dini vəzifələrini məhdudlaşdıra bilməz, Ktriç Nersisyan isə subaylıq andını pozduğuna görə rüsvay edilib”. Artıq bir müddətdir ki, o, mülki adı olan Ktriç Nersisyandan istifadə edərək, katolikosu kilsə adı ilə çağırmaqdan imtina edir. "O, keşişi necə təcrid edə bilər?", baş nazir sözünə davam edib. "O, ilk növbədə özü barədə məlumat versə yaxşıdır. Niyə arvadı, övladı var və sair izah etsin. Cəmiyyətin bir çox suallarına cavab verməlidir". “Erməni Apostol Kilsəsinin sadiq davamçısı kimi mən bu tribunadan bəyan edirəm ki, Ktriç Nersisyan çoxdan devrilib, o, sadəcə olaraq, bir qrup oxşar devrilmiş şəxslərlə birlikdə Eçmiədzini qəsb etmiş bir adamdır”, - Paşinyan yekunlaşdırıb. Onun Qareqinə qarşı ittihamları katolikosun subaylıq da daxil olmaqla monastır vədlərini pozduğu iddiasına əsaslanır. Siyasətçi hələ də iddiasını dəstəkləmək üçün sübut təqdim etməyib, baxmayaraq ki, ilk ittihamlar may ayında geri qaytarılıb.
Paşinyan Hovhannavank monastırını alternativ kilsə həyatı mərkəzinə çevirməyə çalışır. Oktyabrın 26-da o, həmfikir şəxslərlə (müdafiə naziri Suren Papikyan, hökumətin digər üzvləri və polis rəisi Aram Qazaryan) rəsmi olaraq rütbəsi kəsilmiş Asatryanın qeyd etdiyi mərasimdə iştirak edib. Liturgiya müxalifət fəalı Hayk Doruntsun katolikos tərəfindən qadağan edilmiş keşişin kilsədə xidmət etmək hüququna malik olmadığı barədə qışqırması ilə kəsilib. Narahatlıq edəni ağzı bağlı halda kilsədən çıxarıblar.
Eçmiədzin bəyan edib ki, Hovhannavank monastırında “erməni hakimiyyətinin himayəsi altında” səlahiyyətsiz keşiş tərəfindən keçirilən liturgiyanın heç bir mənəvi əsası yoxdur. Bundan əlavə, monastırın təhqir edildiyi iddia edildi. Erməni Apostol Kilsəsi bəyan edib ki, “Hovhannavank yenidən müqəddəsləşdirilməlidir”. Lakin bazar günü, noyabrın 2-də Paşinyan və silahdaşları yenidən Asatryanın qeyd etdiyi xidmətə toplaşıblar. Bir gün əvvəl baş nazir sosial şəbəkədə qısa videomüraciət yayaraq, Hovhannavankdakı xidmətin "Eçmiədzini çirkabın pəncəsində saxlayanlardan azad etmənin yolu" olacağını bəyan etdi.
Ölkədə hamı başa düşür ki, ruhanilərə qarşı hücumların əsas səbəbi siyasətdir. Erməni Apostol Kilsəsinin (EAK) rəhbərliyinin mövcud hakimiyyətin əleyhdarlarının tərəfini tutması hakimiyyətə din xadimlərini gözdən salmaq və cəzalandırmaq üçün bəhanə verir. Hökumətin fikrincə, yepiskoplar nəinki ruhanilərin siyasi müxalifət fəaliyyətini təşviq edir, həm də guya öz tabeliyində olan keşişləri mitinqlərdə iştirak etməyə məcbur edirlər.
Asatryanın bəyanatından əlavə, kilsə rəhbərliyinə böhtan atmaqda ittiham olunan keşiş Aqan Yernjakyanın da şikayəti var. Bu işlə bağlı Ermənistan İstintaq Komitəsi Eçmiədzin Xarici Əlaqələr və Protokol Departamentinin direktoru arxiyepiskop Natan Hovhannisyanı dindirib.
Yernjakyan 2023-cü ilin oktyabrına aid olduğu güman edilən dərc olunmuş yazısında katolikoslara qarşı ittihamlar irəli sürür. O, iddia edir ki, sonuncu onu və anasını baş nazir Paşinyana qarşı etiraz aksiyalarında iştirak etməyə çağırıb. İstintaq Komitəsi faktla bağlı Ermənistan Cinayət Məcəlləsinin 236-cı maddəsinin 3-cü hissəsi (müşavirənin keçirilməsinə və ya onun keçirilməsinə mane olma və ya məcbur etmə, habelə rəsmi və ya vəzifə səlahiyyətlərindən istifadə etməklə iclasda iştirak etməyə və ya ondan imtina etməyə maddi həvəsləndirmə və ya onlardan irəli gələn təsir) cinayət işi açıb.
Erməni Apostol Kilsəsinin rəhbərliyinin əleyhdarları heç də həmişə qanuni vasitələrə əl atmırlar. Naməlum şəxslər internetdə Eçmiədzin kanserinin rəhbəri arxiyepiskop Arşak Xaçatryana aid ədəbsiz videolar yayıblar. Arxiyepiskop şəxsi toxunulmazlıq hüququnun pozulması ilə bağlı İstintaq Komitəsinə şikayət edib. KİV-lər İstintaq Komitəsinin mətbuat xidmətinə istinadən xəbər verir ki, qurum şikayətə baxmağa başlayıb.
Yerli media hesab edir ki, hakimiyyət Eçmiədzində kanseri sıxışdırır. Müxalifət mətbuatı hesab edir ki, bütün bunlar bir araya gəlsə, onlara katolikosun iqamətgahında axtarış aparmağa, hətta bəlkə də erməni apostol kilsəsinin ruhani liderini həbs etməyə imkan verəcək.
Artıq üç iyerarx həbs olunub. Proşyandan başqa, arxiyepiskoplar Baqrat Qalstanyan və Mikael Ajapaxyan da həbsdədir. İyun ayında Ermənistan hakimiyyəti dövlət çevrilişinə cəhdin qarşısını aldığını elan edib. Polis “Müqəddəs mübarizə” hərəkatının bir neçə iştirakçısını, o cümlədən ruhaniləri həbs edib.
İlk olaraq Ajapaxyan mühakimə olunub. Oktyabrın 3-də İrəvan məhkəməsi onu hökumətin devrilməsinə çağırışda ittiham edərək iki il müddətinə azadlıqdan məhrum edib. Amma bu da hakimiyyət üçün kifayət etmədi. Oktyabrın 21-də Ermənistan Prokurorluğu birinci instansiya məhkəməsinin qərarından apellyasiya şikayəti verib. İerarxın hüquq qrupunun dediyinə görə, prokurorlar əlavə altı aylıq həbs tələb edir. Azərbaycanla sərhədin demarkasiyası cəhdləri ilə başlayan siyasi mübarizənin bu raundunda Paşinyana açıq şəkildə qarşı çıxan ilk kilsə xadimi olmasına baxmayaraq, “Müqəddəs mübarizə”nin lideri arxiyepiskop Qalstanyanın məhkəməsi hələ də davam edir.
Paşinyan cinayət təqibindən başqa, əsasən müxalifətin tərəfində olan kilsəyə qarşı mübarizənin başqa üsullarına da cəhd edir. O, əvvəllər katolikosun seçilməsi prosedurunun dəyişdirilməsini və bu prosesdə dövlətin həlledici rolunun təsbit edilməsini təklif edib. Oktyabrın 22-də parlamentdə çıxışı zamanı baş nazir maddi həvəsləndirmənin tətiğini çəkib. "Yeri gəlmişkən, diqqətinizi cəlb etmək istədiyim bir detal var və düşünürəm ki, bu, mənəvi həyatın bərpası üçün gündəmimizin sahələrindən birinə çevrilə bilər. Səhv etmirəmsə, Hovhannavank da bir çox digər memarlıq abidələri kimi Ermənistan hökumətinə məxsusdur və bir sıra kilsələr erməni apostol kilsəsinin mülkiyyətinə təmənnasız olaraq verilib". Bu mülklər arasında Hovhannavank Monastırı da var. Bundan əvvəl Ermənistanın baş naziri bəyan etmişdi ki, kilsələrdə zibil və digər arzuolunmaz əşyalar getdikcə daha çox saxlanılır və onları “şkaf”a çevirir.
Təbii ki, hökumətin Erməni Apostol Kilsəsini öz siyasi maraqlarına tabe etmək üsulları kilsə ilə dövlətin ayrılması prinsipinə tam uyğun gəlmir. Hakimiyyətdə olanlar kilsənin işlərinə qarışmamalıdırlar. Ancaq Paşinyan özünü dindar adlandırmaqla və bu əsasda din xadimlərindən kilsə qanunlarına uyğun davranışlarına görə hesab vermələrini tələb etməklə məhz buna nail olmağa çalışır. Hər kəsə aydındır ki, Paşinyanın səlahiyyətləri onun adi dindar kimi hüquqları ilə deyil, siyasi və inzibati statusu ilə müəyyən edilir.
Digər tərəfdən, kilsə də müstəqil ictimai qurum olmaqdan çıxdığı xətti keçdi. Hakimiyyət tərəfdarları din xadimlərini siyasi qərəzli olmaqda və müxalifətin tərəfində siyasi səhnəyə çıxmaqda ittiham edirlər. Erməni Apostol Kilsəsinin liderlərinin öz rəsmi mövqelərindən istifadə edərək etiraz aksiyasına məcbur etmələri sübuta yetirilərsə, bu, Paşinyanın cəzalandırılması üçün qanuni əsas yarada bilər. Axı indiki siyasi mübarizə Ermənistanın bir dövlət kimi sağ qalmasından başqa bir şey deyil və baş nazir anın vacibliyini əsas gətirərək, cübbəli müxalifətçilərin “vətən xaini” kimi cəzalandırılmasını tələb edir.
Lakin etiraf etmək lazımdır ki, Erməni Apostol Kilsəsinin bütün iyerarxiyası baş nazirə qarşıdır, onun tərəfini isə yalnız bir neçə narazı din xadimləri və Hovhannavank monastırı kimi xırda sədaqətli ciblər tutur. Ermənistandakı milli kilsə milli kimliyin əsas qüvvəsidir. Çoxları hətta kilsənin dövlət və millətlə eyniləşdirilməsini istərdi. Lakin bu, tamamilə doğru deyil. Eçmiədzin nə qədər etiraz etsə də, dindarları eyni erməni xalqının bir hissəsi olan başqa konfessiyalar da var. Ölkədə Roma ilə ittifaqı qəbul etmiş ermənilərin icmaları, protestant icmaları da var.
Nikol Paşinyan ölkəsi ilə dünya katoliklərinin mənəvi mərkəzi arasında əlaqələrin vacibliyini nümayiş etdirdi. Oktyabrın 20-də o, Vatikanda olub, burada Papa XIV Leo ilə tamaşaçıları qəbul edib. "Tərəflər Müqəddəs Taxt-Tac ilə çoxdankı xristian ənənələrinə malik ölkə olan Ermənistan arasında yaxşı münasibətləri qeyd ediblər. Respublikada katolik kilsəsinin həyatının bir sıra aspektləri müzakirə edilib", - Vatikanın mətbuat xidmətinin bəyanatında deyilir.
V.VƏLİYEV