...Pis xatirələri silmək, ağrını sevinc kimi yenidən yazmaq və bununla da insanın taleyini dəyişdirmək mümkündürmü? Neyroalim Stiv Ramirez iddia edir: bəli, bu, elmi fantastika deyil, zaman məsələsidir.
SİA-nın məlumatına görə, bu barədə Daily Mail bildirib. Professor Ramirezin komandası yaddaşın yalnız söndürülə bilməyəcəyini, həm də yenidən proqramlaşdırıla biləcəyini sübut edən ilk şəxslərdən biri idi.
...Biz sözün əsl mənasında xatirələr üçün bir açar tapdıq - onları işıq kimi yandırıb-söndürməyin bir yolu. Və bəlkə də bir gün onların məzmununu dəyişdirmək üçün.., Ramirez deyir.
Beyin zaman maşını kimi...
Alim izah edir ki, hər bir xatirə beyində fiziki iz buraxır - bir enqram. Bu, neyron fəaliyyətinin kiçik bir nümunəsidir, yaşadığımız anın bir növ xəritəsidir.
...İlk sevginizi, yağış qoxusunu və ya itkini xatırladığınız zaman - bu, bir abstraksiya deyil. Bu, tapıla, ölçülə və məlum olduğu kimi aktivləşdirilə bilən fiziki hüceyrə şəbəkəsidir, - deyə Ramirez bildirir.
Onun nəzəriyyəsinə görə, enqramları manipulyasiya etmək bizə yalnız yaddaş travmasını sağaltmağa deyil, həm də keçmişin emosional kontekstini yenidən yazmağa - ağrını neytral və ya hətta müsbət bir yaddaşa çevirməyə imkan verəcəkdir.
Elmi dəyişdirən bir təcrübə...
2011-ci ildə MIT-dəki bir laboratoriyada Ramirez və həmkarı Xu Liu tarixi bir təcrübə apardılar.
Onlar müəyyən beyin hüceyrələrinin işığa həssas hala gətirildiyi bir texnika olan optogenetikadan istifadə etdilər. Siçanların beyninə miniatür işıq bələdçiləri implantasiya edildi.
Lazer şüası müəyyən bir qorxu yaddaşından məsul olan hüceyrələrə yönəldildikdə, heyvan donub qaldı - sanki təhlükəsiz bir mühitdə olmasına baxmayaraq, travmatik təcrübəni yenidən yaşayırmış kimi...
...Biz sözün əsl mənasında yaddaşı işə saldıq. Bu, beyində “oynat” düyməsini basmaq kimi idi, - deyə Ramirez xatırlayır.
Daha sonra alimlər daha da irəli getdilər - onlar yalançı bir yaddaş yerləşdirdilər. Siçan heç vaxt baş verməyən bir hadisəni “xatırladı”. Təcrübələr göstərdi ki, xatirələr yalnız aktivləşdirilə bilməz, həm də yenidən yazıla bilər.
Siçanlardan insanlara...
O vaxtdan bəri texnologiya inkişaf etmişdir. Transkranial stimullaşdırma və dərin beyin stimullaşdırılması kimi müasir metodlar artıq depressiya, narahatlıq və post-travmatik stress pozğunluğunun müalicəsində istifadə olunur.
...Biz yeni bir dövrün astanasındayıq. Bu gün xatirələrin ağrısını yüngülləşdirə, sabah sevinci artıra və ertəsi gün hətta amneziya, hətta Alzheimer xəstəliyi olan xəstələrə itirilmiş keçmişi bərpa edə bilərik, - deyə Ramirez əminlik ifadə edir.
Alim inanır ki, bir gün nevroloqlar cərrahların ürəklərdə əməliyyat etdiyi kimi eyni dəqiqliklə yaddaşı “redaktə” edə biləcəklər.
Yeni gücün təhlükələri...
Lakin Ramirez bu güclə birlikdə məsuliyyətin də gəldiyini etiraf edir.
...Əgər xatirələri silə bilsək, onda kimsə bundan bizə qarşı istifadə edə bilər. Deməli, sual yaddaşı manipulyasiya edib-etməməyimizdə deyil, bunu etik şəkildə necə etməkdədir, - deyə o bildirir.
Alimlər artıq "yaddaş redaktə" texnologiyalarının nəzarət vasitəsinə çevrilməsinin qarşısını almaq üçün aydın norma və məhdudiyyətlərə ehtiyac olduğunu müzakirə edirlər. ...Məqsədimiz nəzarət deyil, sağaltmaqdır. Biz insanlara seçim imkanı - öz xatirələrinin əsiri olmamaq qabiliyyətini geri qaytarmaq istəyirik, - deyə professor vurğulayır.
Yaddaş arxiv deyil, canlı varlıqdır...
Ramirez insan beyninin fayl saxlama sistemi deyil, dinamik bir sistem olduğuna əmindir.
…Hər dəfə xatırladığımız zaman yaddaşı bir az dəyişdiririk. O, canlıdır. Əgər bu doğrudursa, onda bu prosesi idarə etməyi öyrənə bilərik, - deyə o bildirir.
Onun arzusu psixiatrların travmanı sözlə deyil, neyron müdaxiləsi ilə müalicə edə biləcəyi, ağrı izlərini diqqətlə silib sevinc izlərini aktivləşdirə biləcəyi gündür.
…Bu baş verdikdə, insan yaddaşının ölüm hökmü deyil, bir vasitə olduğunu başa düşəcəyik. Və nəhayət, həqiqətən unutmağı öyrənmək şansımız olacaq, - deyə Ramirez yekunlaşdırıb.
Nazlı Almuradova