SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.
Uşaqlara xərclik vermək sadəcə pul paylamaq deyil, bu, onların maddi məsuliyyət və dəyər anlayışını formalaşdırmaq üçün vacib bir tərbiyə üsuludur. Valideynlər çox vaxt “Uşağa nə vaxt, nə qədər pul vermək olar?” sualı qarşısında qalır. Əslində, bu məsələnin yaşı uşağın davranışına, anlayış səviyyəsinə və ailənin dəyərlərinə görə dəyişir. Dünyada bu mövzuya həm pedaqoji, həm də psixoloji yanaşmalar mövcuddur.
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.
Dünyada vəziyyət
Bir çox ölkələrdə uşaqlara xərclik vermək maddi tərbiyənin tərkib hissəsi sayılır. Avropa ölkələrində uşaqlara adətən 6–8 yaşdan etibarən kiçik məbləğdə xərclik verilir. Məqsəd onların pulu idarə etməyi, qənaət etməyi və seçim etməyi öyrənməsidir.
ABŞ və Kanadada isə xərclik tez-tez uşağın evdə gördüyü işlərlə əlaqələndirilir. Məsələn, otağını toplamaq və ya qab yumaq kimi sadə işlər qarşılığında müəyyən məbləğ qazanır. Bu, uşağa həm məsuliyyət, həm də əməyin dəyərini öyrədir.
Yaponiyada uşaqlara “maddi azadlıq” daha erkən yaşlardan etibarən verilir, lakin onlara büdcə planlaması ciddi şəkildə öyrədilir. Uşaq aldığı pulu necə xərclədiyini mütəmadi olaraq valideynlə müzakirə edir.
Araşdırmalara görə, uşaqlara erkən yaşlardan xərclik verilməsi onların maliyyə savadlılığını, məsuliyyət hissini və özünə inamını artırır.
Azərbaycanda vəziyyət
Azərbaycanda valideynlər arasında bu məsələyə yanaşma müxtəlifdir.
Bəzi ailələr uşaqlara orta məktəbi başladıqdan sonra (təxminən 7–8 yaşdan) kiçik məbləğdə xərclik verməyə başlayır, digərləri isə daha gec — yeniyetməlik dövründə bu vərdişi formalaşdırır.
Ən çox görülən hallar:
Valideyn gündəlik və ya həftəlik xərclik verir – məktəbdə yemək, nəqliyyat və kiçik ehtiyaclar üçün.
Bəziləri xüsusi hadisələrdə (bayram, ad günü) pul verir, bu isə uşağın pulu qənaətlə idarə etməsinə kömək etmir.
Az sayda ailə uşaqlara büdcə qurmağı və xərclərini izləməyi öyrədir. Halbuki bu, vacib bir bacarıqdır.
Psixoloqların fikrincə, Azərbaycanda uşaqlara təxminən 6–7 yaşdan etibarən simvolik məbləğdə xərclik verilməsi daha məqsədəuyğundur. Bu yaşda uşaq artıq pulun dəyərini anlaya, seçim edə və səhvlərindən öyrənə bilər.
Nə üçün xərclik vacibdir?
Xərclik uşağa:
Pulun sadəcə xərcləmək üçün deyil, həm də idarə etmək üçün bir vasitə olduğunu öyrədir;
Qənaət vərdişini formalaşdırır;
Məsuliyyət və qərarvermə bacarığını inkişaf etdirir;
Sonrakı həyatda borclanma, impulsiv alış kimi vərdişlərdən uzaq qalmasına kömək edir.
Əsas məsələ verilən məbləğ deyil, uşağa pulun məqsədli istifadəsini öyrətməkdir.
Uşaqlara xərclik vermək onların gələcəkdə maddi cəhətdən savadlı, məsuliyyətli fərd kimi formalaşmasına xidmət edir. Ən düzgün yanaşma — uşağın yaşına və anlayışına uyğun miqdarda, müntəzəm və izahlı şəkildə xərclik verməkdir. Bu, təkcə pul tərbiyəsi deyil, həyat məktəbinin başlanğıcıdır.
Ayşən Vəli