“Sosial inkişafın dayanıqlılığı təhsilin keyfiyyəti ilə sıx bağlıdır“ - EKSPERT DANIŞDI

“Təhsilin keyfiyyəti cəmiyyətin sosial inkişafının əsas strateji dayağı kimi çıxış edir və bu təsir həm qısa, həm də uzunmüddətli perspektivdə özünü göstərir. Təhlil göstərir ki, təhsil keyfiyyəti yüksəldikcə cəmiyyətdə sosial bərabərlik, vətəndaş məsuliyyəti və iqtisadi dinamika güclənir. Azərbaycan Respublikasının “Təhsil haqqında” Qanununda qeyd olunur ki, təhsilin əsas məqsədi “cəmiyyətin sosial, iqtisadi, mədəni və mənəvi inkişafına xidmət edən bilikli, bacarıqlı və vətənpərvər şəxsiyyətin formalaşdırılmasıdır”. Bu prinsip göstərir ki, dövlət səviyyəsində təhsilin keyfiyyəti sosial inkişafın ideoloji və praktiki əsası kimi qəbul olunur”. Bu sözləri SİA-ya açıqlamasında təhsil üzrə ekspert Kamran Əsədov deyib.

O bildirib ki, son illərin statistik göstəriciləri də bu istiqamətdə müəyyən irəliləyişlərin əldə olunduğunu təsdiqləyir: “Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, son beş ildə ali təhsilli şəxslərin payı 19 faizdən 26 faizə yüksəlib, 15-24 yaş qrupunda təhsil alanların payı isə 72 faizə çatıb. Bu göstəricilər sosial modernləşmə prosesinin artdığını və təhsil sisteminin cəmiyyətin gələcək strukturuna təsir gücünü nümayiş etdirir. Elm və Təhsil Nazirliyi tərəfindən həyata keçirilən “Rəqəmsal məktəb”, “SABAH qrupları”, “Tələbə krediti fondu” kimi təşəbbüslər sosial bərabərliyin təmin olunması, aztəminatlı ailələrin uşaqlarının təhsilə çıxış imkanlarının genişlənməsi baxımından müsbət addım kimi dəyərləndirilir. Bu layihələr təhsilin keyfiyyət göstəricilərinin yalnız akademik biliklə deyil, həm də sosial ədalət prinsipi ilə ölçülməsinin vacibliyini ön plana çəkir.

Lakin təhlil göstərir ki, hələ də təhsilin sosial təsir mexanizmlərində ciddi uyğunsuzluqlar qalmaqdadır. Regionlar arasında təhsil imkanları baxımından bərabərlik tam təmin olunmayıb. PISA 2022 nəticələrinə əsasən, Azərbaycan şagirdlərinin təxminən 43 faizi oxu və riyaziyyat üzrə minimum səviyyəyə çatmır. Bu, sosial inkişafda bərabərsizliyin bir göstəricisidir, çünki aşağı təhsil göstəriciləri gələcəkdə sosial və iqtisadi inteqrasiyanı məhdudlaşdırır. Bu mənada təhsilin keyfiyyəti sadəcə məktəblərin infrastruktur səviyyəsi ilə deyil, müəllimlərin hazırlıq səviyyəsi, dərs proqramlarının müasirliyi və sosial ədalət prinsiplərinin qorunması ilə ölçülməlidir.

Elm və Təhsil Nazirliyi bu istiqamətdə ardıcıl və sistemli işlər aparır. Sertifikasiya prosesi, məktəb direktorlarının seçim mexanizmlərinin şəffaflaşdırılması və müəllim maaşlarının mərhələli artırılması təhsilin keyfiyyətinə və nəticə etibarilə sosial inkişafa birbaşa müsbət təsir göstərir. Nazirliyin son illərdə “Müəllimlərin peşəkar inkişafı konsepsiyası”nı qəbul etməsi, müəllimlərin pedaqoji, psixoloji və sosial kompetensiyalarını inkişaf etdirməklə sosial bərabərliyin təmin olunmasına yönəlmiş mütərəqqi siyasətdir. Bu yanaşma sosial inklüzivliyin – yəni hər bir uşağın təhsildən bərabər faydalanma imkanının – reallaşması üçün təməl baza yaradır.

Dünya təcrübəsi göstərir ki, sosial inkişafın dayanıqlılığı təhsilin keyfiyyəti ilə sıx bağlıdır. Finlandiyada təhsil bərabərliyi və pulsuz ali təhsil siyasəti nəticəsində sosial təbəqələr arasındakı fərq 30 faiz azalaraq Avropada ən aşağı səviyyəyə enib. Sinqapurda isə təhsil strategiyası innovasiya və texnoloji biliklər üzərində qurulduğu üçün sosial rifah səviyyəsi 20 il ərzində 3 dəfə yüksəlib. Bu nümunələr göstərir ki, təhsilin keyfiyyəti həm sosial rifahın artması, həm də milli birlik və tolerantlığın formalaşmasında həlledici rola malikdir. Azərbaycan da bu istiqamətdə mühüm addımlar atır. “Təhsilin inkişafı üzrə Dövlət Strategiyası” və “Peşə təhsili islahatları” çərçivəsində həyata keçirilən layihələr sosial adaptasiyanı və gənclərin əmək bazarına hazırlığını artırır. Nazirliyin “Yaşıl STEAM”, “İnklüziv təhsil” və “Uşaqlarda yaradıcılıq potensialının inkişafı” kimi təşəbbüsləri də sosial inteqrasiya baxımından müsbət təsir yaradır və sosial bərabərliyin praktik reallaşmasına xidmət edir.

Təhsil keyfiyyətinin sosial inkişafa mənfi təsir yarada biləcəyi halları da istisna etmək olmaz. Keyfiyyətsiz tədris, biliklərin formal ölçülməsi və sosial mənşəyə görə fərqli münasibətlər cəmiyyətdə ədalətsizlik və təbəqələşmə yaradır. Bu, sosial gərginliyin artmasına və gənclərin ölkədən miqrasiyasına səbəb olur. Buna görə də gələcək mərhələdə keyfiyyət anlayışı yalnız imtahan nəticələri ilə deyil, təhsilin sosial nəticələri – vətəndaş məsuliyyəti, etik davranış, əmək vərdişləri və sosial faydalılıq meyarları ilə qiymətləndirilməlidir.

Hesab edirəm ki, təhsilin keyfiyyətinin yüksəldilməsi sosial inkişafın həm səbəbi, həm də nəticəsidir. Keyfiyyətli təhsil sosial sabitlik, iqtisadi artım, bərabər imkanlar və vətəndaş cəmiyyətinin möhkəmlənməsi üçün əsas mexanizmdir. Elm və Təhsil Nazirliyinin son illərdə həyata keçirdiyi struktur islahatları, şəffaf müəllim seçimi, inklüziv təhsil layihələri və beynəlxalq əməkdaşlıq təşəbbüsləri Azərbaycanın sosial inkişafında yeni mərhələnin başlanğıcını formalaşdırır. Bu siyasətin davamlılığı təmin olunduğu halda, ölkədə sosial kapitalın keyfiyyət göstəriciləri, əmək məhsuldarlığı və vətəndaş məsuliyyəti səviyyəsi yüksələcək, təhsil sosial transformasiyanın ən güclü vasitəsinə çevriləcək”.