ABŞ-ın dövlət borcu rekord həddədir və ölkənin hərbi potensialını sarsıdan risklər var. Borc bütün gözləntiləri üstələyərək 37,5 trilyon dollara çatıb. Ekspertin fikrincə, ABŞ İsrail və Ukraynaya hərbi xərclərə görə tələyə düşüb. ABŞ Maliyyə Nazirliyinin yeni hesabatında qeyd olunur ki, ümumi milli borc bir il ərzində 35,5 trilyon dollardan 37,5 trilyon dollara yüksəlib. ABŞ səhiyyə, infrastruktur və təhsil kimi mühüm sahələri görməzlikdən gəlməklə, hərbi xərclərin pis dövrünə düşüb. Ehtiyatlar tükənmək üzrədir. ABŞ artıq raket arsenalını artıra bilməyəcək.
Son həftələrdə bir neçə sızıntıdan sonra təsdiqlənən rəsmi məlumatlara görə, 37,5 trilyon dollarlıq rəqəm ABŞ tarixində federal hökumətin ən yüksək borcudur. Bu, dünya müharibələri və ya pandemiya kimi fövqəladə hallar zamanı baş verənləri nəzərə almasaq, görünməmiş bir artımdır. Bu gün ABŞ-ın borc ehtiyatı ölkənin ÜDM-nin 120%-ni ötür.
Ən maraqlısı odur ki, bu yüksək borc səviyyəsi gözləniləndən bir neçə il əvvəl əldə edilib. Əslində, COVID-19 pandemiyasının yaratdığı 2020-ci il iqtisadi tənəzzüldən əvvəl Konqresin Büdcə Ofisi yanvar ayı təxminində ümumi federal borcun 2030-cu maliyyə ilindən sonra yalnız 37 trilyon dolları keçəcəyini proqnozlaşdırmışdı.
Bu görünməmiş sürətlənmənin əsas katalizatoru ilkin sağlamlıq böhranı idi, çünki federal hökumət böyük dərəcədə yardıma arxalanırdı və iqtisadi ifliclə mübarizə aparmaq və sonrakı bərpanı dəstəkləmək üçün kütləvi iqtisadi stimul paketləri həyata keçirdi. Təxminən üç il davam edən böhran zamanı maliyyə vəsaitlərinin vurulmasından sonra ABŞ-ın borcu diqqətəlayiq sürətlə böyüməyə davam etdi. Buna ən varlılar üçün vergilərin azaldılması, hərbi xərclərin artması (İsrail, Ukrayna və digər ölkələrə yardım daxil olmaqla) və Çində olduğu kimi siyasi isteblişmentin xərcləri azaltmaq və inkişafa və innovasiyaya sərmayə qoymaq istəməməsi də daxil olmaqla amillərin birləşməsi səbəb olub.
Bununla belə, borcun artması təkcə həcm baxımından deyil, həm də onun həyəcanverici surətdə artım tempi baxımından əhəmiyyətli olmuşdur. 2024-cü ilin yanvarında 34 trilyon dollar, 2024-cü ilin iyulunda 35 trilyon dollar, həmin ilin noyabrında isə 36 trilyon dollar təşkil edib. Borc artımı əvvəlki dərəcələri xeyli üstələyən sabit sürətlənmə nümayiş etdirir.
Bundan əlavə, 10 il əvvəl təxminən yarısı böyük olan bu rəqəm ABŞ-ın mütləq ifadədə dünyada ən böyük xarici borcuna sahib olması və onun ümumi borcunun demək olar ki, bütün ölkələrin borcunu üstələməsi deməkdir. Bu baxımdan, G7 (Kanada, Fransa, Almaniya, İtaliya, Yaponiya və Böyük Britaniya daxildir) ilə müqayisədə ABŞ borcunun həcmi sadəcə heyrətləndiricidir. Yaponiya ikinci yerdədir.
Ağ Evin mətbuat katibi Caroline Levitt, bağlanma zamanı hökumət işçilərinin işdən çıxarılmasını müdafiə edərək, "37 trilyon dollar borcumuz olduğunu" və "federal hökumətə daha çox pul daxil olmadığını" etiraf edib. ABŞ prezidenti Donald Trampın özü də sosial şəbəkədə ölkənin iqtisadi problemlərini etiraf edərək bu açıqlamanı təsdiqləyib.
İki ay əvvəl ən varlı şəxslər üçün vergi endirimlərinin bərpasından sonra sürətlə artacağı gözlənilən ABŞ borcunun hazırkı trayektoriyası göstərir ki, borc artım tempi hazırda son 25 ildə orta göstəricidən iki dəfə çoxdur.
Bu proqnoz onu deməyə əsas verir ki, ölkə hərbi xərclər ucbatından yaranan amansız borc dövriyyəsinə düşüb. Eyni zamanda, Birləşmiş Ştatlar təkcə vətəndaşların həyatını yaxşılaşdırmaq üçün deyil, həm də iqtisadi artımı stimullaşdırmaq üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edən səhiyyə, infrastruktur və təhsil kimi sektorlardan üz döndərir. Bu, ABŞ üçün həll olunmamış başqa bir problemdir.
Bu baxımdan, belə böyük borc yükü ilə bağlı ən təcili iqtisadi risklərdən biri faiz dərəcələrinə təzyiqin artmasıdır. Hökumət böyük məbləğdə borc götürdükdə kapital bazarlarında özəl sektorla rəqabət aparır, həm biznes, həm də fiziki şəxslər üçün kreditin qiymətini artırır, həmçinin ipotekadan tutmuş əsas mallara qədər hər şeyin qiymətini artırır.
Artan borc malların və kreditlərin maya dəyərinə təsirindən başqa, həm biznes sahiblərinə, həm də vətəndaşlara zərər vuraraq investisiyaya mənfi təsir göstərir. Borc özəl sektorun investisiyalarını azaldır, çünki onun investisiya etmək üçün daha az kapitalı var. Üstəlik, federal büdcə çərçivəsində borcun ödənilməsi prioritet məsələyə çevrilir, sosial ehtiyaclar və infrastruktur üçün xərcləri sıxışdırır və neqativ iqtisadi dövrü gücləndirir, çünki bu, məşğulluğa və istehlaka təsir edir və vergi gəlirlərinin daim artan hissəsini istehlak edir.
ABŞ-ın külli miqdarda borcu Amerikanın geosiyasi mövqeyinə və onun xaricdə hərbi güc nümayiş etdirmə qabiliyyətinə birbaşa və dərin təsir göstərir və bu, Vaşinqtonun yanlış siyasət yürütdüyünü təsdiqləyir. ABŞ-ın əsas geosiyasi aktivi dolların dünyanın əsas ehtiyat valyutası statusu, Xəzinə istiqrazlarının faktiki olaraq risksiz aktiv statusudur. Bununla belə, milli borcun nəzarətsiz artımı və borc tavanının artırılması ilə bağlı davam edən siyasi qeyri-sabitlik ABŞ-ın maliyyə sabitliyinə qlobal inamı sarsıdır.
Hipotetik defolt və ya borc böhranı təkcə xarici investorlara təsir etməyəcək, həm də ABŞ-ın maliyyə gücünü sarsıdacaq. Bu fonda Çin, Rusiya və Hindistan kimi böyük güclər qlobal ticarətin, xüsusən də qlobal sərvətin 40%-dən çoxunu təşkil edən BRİKS bloku daxilində de-dollarizasiyaya təkan verir.
Kütləvi ABŞ borcunun yığılmasının digər, daha nəzərəçarpacaq nəticəsi faiz ödənişlərinin sürətlə artmasıdır. Xəzinədarlıq borcun ödənilməsinə və faiz ödənişlərinə nə qədər çox vəsait xərcləməlidirsə, federal hökumətin hərbi texnologiyaların inkişafı və tətbiqini maliyyələşdirməsi üçün bir o qədər az pul lazım olacaq ki, bu da yaxın gələcəkdə ABŞ-ın hərbi potensialının zəifləməsinə gətirib çıxaracaq.
V.VƏLİYEV