Toy mərasimi bir çox xalqlarda, o cümlədən Azərbaycanda, təkcə ailə qurmaq deyil, həm də sosial-mədəni hadisə kimi qəbul olunur. Bu mərasimlər adətən ailələrin maddi imkanlarından asılı olmayaraq təmtəraqla keçirilməyə çalışılır. Lakin son illərdə toy xərclərinin artması və sosial təzyiqlərin təsiri ilə bir çox gənclər ailə qurmaq üçün borca girməyə məcbur olurlar. Bu hal həm fərdi, həm də sosial-iqtisadi baxımdan ciddi nəticələr doğurur.
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.
Azərbaycanda vəziyyət
Azərbaycan cəmiyyətində toy mərasimləri ənənəvi olaraq geniş miqyasda keçirilir. Qohum-qonşuların, dost-tanışların dəvət edilməsi, musiqi ansamblları, bəzək, geyim və restoran xərcləri bir toyu bəzən on minlərlə manata başa gətirir.
Bu vəziyyətin bir neçə əsas səbəbi var:
Sosial gözləntilər və adət-ənənə təzyiqi:
İnsanlar çox zaman “başqaları nə deyər” düşüncəsi ilə hərəkət edir, sadə toyun qınaq obyektinə çevriləcəyindən qorxurlar. Nəticədə, ailələr kredit götürməyə və ya qohumlardan borc almağa meyllənirlər.
Ticarət və xidmət sektorunun təsiri:
Toy sənayesi — restoranlar, musiqi kollektivləri, foto və video xidmətləri, gəlinlik salonları və s. — bu sahədə rəqabət yaratmaqla yanaşı, xərcləri də artırır.
Psixoloji amil:
Bəzi ailələr toyu “nüfuz göstəricisi” kimi qəbul edir. Bu isə gənc cütlüklərin iqtisadi sabitliyinə mənfi təsir edir, evlilikdən sonra kredit borcu ailədaxili stress və münaqişələrə səbəb olur.
Azərbaycan Banklar Assosiasiyasının məlumatına görə, son illərdə istehlak kreditlərinin müəyyən hissəsi toy və məişət tədbirləri ilə əlaqədar götürülür. Ekspertlər isə bu tendensiyanı sosial məsuliyyətsizlik və maliyyə savadlılığının aşağı olması ilə əlaqələndirirlər.
Dünyada vəziyyət
Toy xərcləri və borc məsələsi təkcə Azərbaycana xas deyil.
Dünyanın bir çox ölkəsində də oxşar tendensiyalar müşahidə olunur:
ABŞ:
“WeddingWire” və “The Knot” kimi araşdırma platformalarının məlumatına görə, ABŞ-da orta toy xərci 2024-cü ildə təxminən 30–35 min dollar civarındadır. Araşdırmalara əsasən, cütlüklərin təxminən 30%-i toy xərclərini qarşılamaq üçün kredit kartı və ya bank krediti istifadə edir.
Lakin burada maliyyə məsləhətçiləri toy üçün borc götürməyin yanlış olduğunu vurğulayır, daha çox “büdcə daxilində sadə toy” modelini tövsiyə edirlər.
Hindistan:
Toy mədəniyyəti ilə tanınan Hindistanda da vəziyyət bənzərdir. Ailələr bəzən illərlə yığdıqları vəsaiti və ya borcla əldə etdikləri pulları toya sərf edirlər. “Dowry” (cehiz) sistemi də əlavə maliyyə yükü yaradır. Bu, bəzi hallarda ailələrin uzunmüddətli borc bataqlığına düşməsinə səbəb olur.
Türkiyə:
Türkiyədə toy sənayesi də çox genişdir. Lakin son illərdə iqtisadi çətinliklər və inflyasiya fonunda gənclər arasında “az xərcli nikah mərasimi” tendensiyası artıb. Sosial mediada “sade nikah”, “aile içi toy” kimi anlayışlar yayılaraq alternativ mədəniyyət formalaşdırır.
Sosioloji və psixoloji nəticələr
Toy üçün borca girmək təkcə iqtisadi yox, həm də psixoloji yük yaradır. Ailələr evliliyin ilk illərində maliyyə təzyiqi altında qalır, bu da stress, depressiya və ailə münaqişələri riskini artırır.
Sosioloqlar hesab edirlər ki, ailə münasibətlərinin sağlam təməldə qurulması üçün ilk mərhələdə maliyyə sabitliyi və qarşılıqlı anlayış mühümdür. Lüks toy isə bu sabitliyi sarsıda bilər.
Alternativ yanaşmalar və müasir tendensiyalar
Dünyada və Azərbaycanda artıq bir çox gənc “minimalist toy” anlayışını qəbul etməyə başlayıb. Bu, aşağıdakı prinsiplərə əsaslanır:
- Az sayda qonaq dəvət etmək
- Açıq hava və ya sadə məkanlarda nikah mərasimi
- Xərcləri simvolik və mənalı formada paylaşmaq
- Maddi yükü deyil, emosional və mənəvi dəyərləri önə çəkmək
Beləliklə, sadə toy modelləri həm ailələrin borc yükünü azaldır, həm də cəmiyyətin dəyərlər sistemində sağlam dəyişikliklər yaradır.
Toy etmək üçün borca girmək — iqtisadi baxımdan riskli, sosial baxımdan isə mədəni təzyiqlərlə formalaşmış bir davranış modelidir.
Əslində, ailə qurmaq — iki gəncin birgə həyat qurmaq qərarıdır və bu qərarın uğuru toya sərf edilən pulla deyil, münasibətlərin sağlamlığı ilə ölçülməlidir.
Dünyada və Azərbaycanda artan maliyyə savadlılığı təşəbbüsləri və sadə toy hərəkatları göstərir ki, müasir gənclik daha çox “borcsuz xoşbəxtlik” modelinə üstünlük verir.
Ayşən Vəli