Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan və ABŞ Prezidenti Donald Tramp bu gün Ağ Evdə Türkiyə ilə ABŞ arasında münasibətləri yeni səviyyəyə qaldıra biləcək məsələləri, eləcə də regional və qlobal nəticələri ola biləcək kritik gündəm məsələlərini müzakirə etmək üçün görüşəcək. Müzakirə olunan mövzular arasında F-35 dosyesi, müdafiə sənayesi və aviasiya sahəsində əməkdaşlıq, Suriyada sabitlik və QSD-nin bu kontekstdə tutduğu mövqe, İsrailin başda Fələstindəki şiddətli genişlənmə siyasəti, Şərqi Aralıq dənizində güc balansı, Rusiya-Ukrayna müharibəsi və Halki seminariyasının olacağı gözlənilir.
Tramp bu gün ikinci prezidentlik dövründə ilk dəfə prezident Ərdoğanı Ağ Evdə qəbul edəcək. İki lider Trampın ilk dövründə, 2017 və 2019-cu illərdə Ağ Evdə iki dəfə görüşdülər. Altı illik fasilədən sonra baş tutan bugünkü görüş Türkiyənin son zamanlar qlobal siyasətdə yüksəlişi və Yaxın Şərq və Avropanın təhlükəsizlik arxitekturasındakı mühüm rolu səbəbindən regional və qlobal diqqəti cəlb edir. İkitərəfli, regional və qlobal məsələlərin geniş spektrini əhatə edəcək toplantıda vurğulanması gözlənilən yeddi əsas mövzu aşağıdakı kimi ümumiləşdirilib:
1- Suriyada şəriət rejimini dəstəkləmək və ölkənin ərazi bütövlüyünü qorumaq da söz mövzusu olacaq. Suriya məsələsində ən kritik mövzu hökumətin ölkənin şimal-şərqindəki təsiri olacaq. ABŞ SDQ-nin nəzarəti altında bölgədə hərbi varlığını saxlayır. Martın 10-da Suriya Demokratik Qüvvələrinin Suriya Ərəb Respublikasının təsisatlarına inteqrasiyası ilə bağlı imzalanan sazişdə ilin sonuna qədər icra müddəti müəyyən edilmişdi. Ancaq terror təşkilatının uzantısı olan SDQ daxilində muxtariyyət çağırışları səbəbindən bu günə qədər razılaşmanın həyata keçirilməsində ciddi irəliləyiş əldə olunmayıb. Ərdoğan Suriyanın ərazi bütövlüyü ilə bağlı qətiyyətli mövqeyini bir daha bəyan edəcək.
2- Türkiyə də müdafiə sənayesi şirkətləri ilə F-35 istehsal proseslərinə yenidən qoşulmaq niyyətindədir. Türkiyə 5-ci nəsil döyüş təyyarəsinin istehsalında ASELSAN, TUSAŞ - TAI, AYESAŞ, Kale Aviation, ROKETSAN - TÜBİTAK, MİKES Inc. və Alp Aviation kimi müdafiə sənayesi şirkətləri ilə füzelajdan tutmuş elektro-optik hədəfləmə sisteminə qədər əsas təyyarə komponentlərinin istehsalında iştirak edib. Türkiyə 2021-ci ilin sentyabrında proqramdan çıxarılmazdan əvvəl türk şirkətləri F-35-in təxminən 24.000 gövdə hissəsindən 817-sini və təxminən 3.000 mühərrik hissəsindən 188-ni istehsal edib. F-35 proqramına qayıdışın Türkiyənin müdafiə sənayesi şirkətləri üçün 10 milyard dolları keçən maliyyə həcminin olacağı gözlənilir. Aviasiya sahəsində əməkdaşlığın daha da inkişaf etdirilməsi də masanın mövzusu olacaq.
3- Türkiyə ABŞ-ın əsas tərəfdaşı olduğu JSF (Joint Strike Fighter) layihəsinə beynəlxalq tərəfdaş kimi 2002-ci ildə qoşuldu. 18-0001 və 18-0002 nömrəli iki F-35 təyyarəsi Türkiyəyə təhvil verildi, lakin 2019-cu ilin iyulu Rusiyadan alınan S-400 raketdən müdafiə sistemi ilə əlaqədardır F1 proqramı ABŞ-da iyunun 5-də Türkiyədən çıxarıldı. Alınan altı F-35 təyyarəsi ABŞ-da anqarda saxlanılır. Türkiyə 2024-cü ilin noyabrında alınan 6 ədəd də daxil olmaqla, ümumilikdə 40 ədəd F-35 döyüş təyyarəsi almaq təklifini təqdim edib. İki ölkə arasındakı S-400 böhranını həll etmək üçün “sahibi olmaq” deyil, “istifadə etməmək, aktivləşdirməmək” şərtinə əsaslanan yeni düstur müzakirə edilir. Müvafiq olaraq, F-35 təyyarələrinə sahib olan Türkiyə, yüksək riskli hava hücumu kimi fövqəladə vəziyyət olmadığı təqdirdə S-400 hava hücumundan müdafiə sistemini işə salmayacaq. CAATSA sanksiyaları F-35 tədarükünü əngəllədiyi üçün həm ABŞ administrasiyası, həm də Konqresin təsdiqi tələb olunur.
4- Qəzzada vəhşi əməliyyatlarını davam etdirən İsrail son zamanlar genişlənmə siyasətini önə çəkib. İsrailin bölgədə gərginliyə səbəb olan və sülhə mane olan siyasətləri də müzakirə olunacaq. Türkiyə paytaxtı Şərqi Qüds olan 1967-ci il sərhədlərinə əsaslanan Fələstin dövlətinin yaradılması səylərini dəstəkləyir. Tramp isə BMT Baş Assambleyasındakı çıxışı və bütün son bəyanatları ilə İsrailə dəstəyini davam etdirir.
5- Rusiya-Ukrayna müharibəsini sona çatdırmaq üçün təsirli diplomatiya aparan Türkiyə İstanbul prosesi ilə mühüm danışıqlara ev sahibliyi etdi. Görüşdə müharibənin sona çatması üçün səylər və İstanbul prosesinin müzakirə ediləcəyi gözlənilir.
6- Türkiyə 2020-ci ildə qurulmağa cəhd edilən Şərqi Aralıq dənizində qüvvələr balansını son illərdə dəyişdi. Liviyadakı inkişaflarla yanaşı, Kiprin də müzakirə mövzusu olacağı gözlənilir. Türkiyə ABŞ və Cənubi Kipr Rum Administrasiyası (GCASC) arasında "İkitərəfli Müdafiə Əməkdaşlıq Yol Xəritəsi" sazişinin imzalanmasından, eləcə də sonuncunun İsraildən hava hücumundan müdafiə sistemi almaq cəhdlərindən narahatdır.
7- Fənər Rum Patriarxı Bartolomey keçən həftə Ağ Evdə Trampla görüşüb. Bildirilir ki, Tramp görüş zamanı seminariya məsələsini qaldıra bilər.