Bu gün ölkə üzrə yeni tədris ili başladı və bununla əlaqədar olaraq şəhər yollarında yenidən sıxlıq və tıxaclar müşahidə olunur. Səhər saatlarında həm məktəbə, həm də işə eyni vaxtda çıxan minlərlə insan şəhər yollarını doldurur. Bu vəziyyət xüsusilə böyük şəhərlərdə, xüsusən də Bakı kimi əhalinin və nəqliyyat vasitələrinin sayı sürətlə artan paytaxtda daha qabarıq hiss olunur. İctimai nəqliyyat vasitələrində, xüsusilə metro və avtobuslarda da sıxlıq müşahidə edilir. Valideynlərin öz şəxsi avtomobilləri ilə övladlarını məktəbə aparması, əlavə olaraq xidmət avtomobillərinin və taksilərin hərəkət intensivliyi də ümumi nəqliyyat yükünü artırır.
Bu vəziyyət hər tədris ilinin əvvəlində sosial mediada geniş müzakirə olunur və bir çoxları dərs saatlarının dəyişdirilməsini təklif edir. Təklif olunan variantlardan biri məktəb dərslərinin daha erkən və ya daha gec başlaması, universitetlərin dərs saatlarının isə iş saatlarından fərqli vaxtlara keçirilməsi ilə nəqliyyat axınının müxtəlif saatlara bölünməsidir.
Bu addım doğrudanmı tıxac problemini azalda bilər, yoxsa problemin kökündə tamamilə başqa səbəblər dayanır?
Məsələ ilə bağlı təhsil eksperti Məzahir Məmmədli SİA-ya açıqlamasında bildirib ki, Azərbaycanda yol infrastrukturunda ciddi problemlər var:
“Hətta şəhər kənarında yerləşən universitetlər var ki, oraya gediş-gəliş problemlidir. Bu gün ümumtəhsil məktəblərinin əksəriyyətində sinif sıxlığı var. Şagird sayının artması ilə mövcud məktəblərin tutumu arasında balans pozulmuşdur. Bu, tədrisin keyfiyyətinə mənfi təsir göstərməklə yanaşı, pedaqoqların iş yükünü də artırır. Bəzən bir sinifdə 35-40 şagirdin təhsil alması müşahidə olunur ki, bu da fərdi yanaşma və keyfiyyətli tədris imkanlarını minimuma endirir. Bu problemin qarşısını almaq üçün yeni məktəblərin tikilməsi vacib hesab edilir. Lakin bu da problemin köklü həll yolu deyil. Çünki təkcə məktəblərin sayının artırılması, əgər paralel şəkildə kadr hazırlığı, infrastruktur, tədris resursları və nəqliyyat imkanları da inkişaf etdirilməzsə, sinif sıxlığının azaldılmasında effektiv nəticə verməyəcək. Bu baxımdan, dövlət səviyyəsində tədris saatlarının və dərs cədvəllərinin yenidən tənzimlənməsi məsələsi də aktuallaşır. Hazırda məktəblərdə dərs saatlarının dəyişdirilməsi ilə bağlı mərkəzləşdirilmiş bir qərar yoxdur və bu məsələ ali təhsil müəssisələrində əsasən elmi şuraların qərarları ilə tənzimlənir. Lakin bu sahədə vahid bir strategiyanın tətbiq olunması nəqliyyat sıxlığının azalmasına və tədrisin səmərəliliyinin artmasına səbəb ola bilər”.
Bəs, universitet tələbələrinə bu yanaşma necə təsir edə bilər?
Məzahir Məmmədli həmçinin qeyd edib ki, regionlarda ali təhsil müəssisələrinin inkişafına daha geniş şərait yaradılması da ölkə üzrə tıxac probleminin qismən aradan qaldırılmasına xidmət edə bilər: “Hazırda ölkənin əsas təhsil mərkəzi Bakı şəhəridir və bu, paytaxta olan tələbə axınını artıraraq həm sosial infrastrukturda, həm də yol şəbəkəsində əlavə yüklənməyə səbəb olur. Regionlarda yerləşən universitetlərin maddi-texniki bazasının gücləndirilməsi, tədris heyətinin keyfiyyətinin artırılması və bu müəssisələrin nüfuzunun artırılması, tələbələrin yalnız paytaxta deyil, bölgələrə də yönəlməsinə imkan yaradacaq. Bu isə, bir tərəfdən, regionların sosial-iqtisadi inkişafına təkan verəcək, digər tərəfdən isə böyük şəhərlərdə nəqliyyat problemlərinin yüngülləşməsinə səbəb olacaq. Hazırda dövlət səviyyəsində məktəblərdə dərs saatlarının dəyişdirilməsi ilə bağlı hər hansı rəsmi qərar qəbul edilməyib. Ali təhsil müəssisələrində isə dərs cədvəlləri əsasən elmi şuraların qərarlarına əsasən müəyyən olunur və hər universitet bu məsələni müstəqil şəkildə tənzimləyir”.
Bəs, digər ölkələrdə vəziyyət nə yerdədir?
Tıxac və nəqliyyat sıxlığı problemi yalnız Azərbaycana məxsus deyil. Bir çox ölkələrdə də xüsusilə səhər və axşam saatlarında, məktəb və iş saatlarının üst-üstə düşməsi nəticəsində ciddi nəqliyyat sıxlığı yaşanır. Lakin fərqli ölkələr bu problemi müxtəlif yanaşmalarla həll etməyə çalışır və bəzi uğurlu təcrübələr mövcuddur.
1. Niderland: İnteqrə nəqliyyat və velosiped istifadəsi
Niderland şəhərlərində məktəbə və işə gedənlərin əhəmiyyətli hissəsi şəxsi avtomobildən deyil, ictimai nəqliyyatdan və velosipedlərdən istifadə edir. Şəhər infrastrukturunda velosiped yolları geniş şəkildə qurulub və şagirdlərin çoxu məktəbə velosipedlə gedir. Bununla yanaşı, məktəblər və iş yerləri dərs və iş saatlarını tənzimləyərək pik saatlarda yükü balanslaşdırmağa çalışırlar. Bu yanaşma nəqliyyat sıxlığını azaldır və ekoloji baxımdan da faydalıdır.
2. Yaponiya: Dəqiq ictimai nəqliyyat və intizamlı sistem
Tokio və digər böyük şəhərlərdə əhalinin sıxlığına baxmayaraq, ictimai nəqliyyat – xüsusilə metro – son dərəcə dəqiq və effektiv işləyir. Dərs və iş saatları arasında fərqliliklər qoyulur, bəzi məktəblər dərslərə daha erkən başlayır. Valideynlərin övladlarını məktəbə avtomobillə aparması halları nadirdir. Məktəblər şagirdlərin müstəqil şəkildə ictimai nəqliyyatdan istifadə etmələrinə şərait yaradır və bu, tıxacın qarşısını alan əsas amillərdəndir.
3. Sinqapur: Tənzimlənmiş məktəb saatları və elektron nəzarət
Sinqapurda məktəblərin dərs saatları yerli ərazilərdəki nəqliyyat sıxlığına uyğun şəkildə planlaşdırılır. Bəzi məktəblər saat 7:30-da, digərləri isə 8:30-da dərsə başlayır. Bu, nəqliyyat axınının zamana görə bölünməsinə şərait yaradır. Bundan əlavə, şəhər ətrafında avtomobillərin hərəkətinə elektron nəzarət sistemləri tətbiq olunur və tıxac vergiləri vasitəsilə pik saatlarda avtomobil istifadəsi azaldılır.
4. Türkiyə: İki növbəli sistem və tıxac problemi
Türkiyənin böyük şəhərlərində – İstanbul, Ankara və İzmir kimi – məktəblərin çoxu iki növbəli sistemlə fəaliyyət göstərir. Bu isə səhər saatlarında tıxacın pik həddə çatmasına səbəb olur. Valideynlərin uşaqları şəxsi avtomobillə məktəbə aparması geniş yayılıb. Hökumət müəyyən ərazilərdə məktəblərin dərs saatlarını dəyişdirməklə nəqliyyat yükünü tənzimləməyə çalışır, lakin struktur problemlər səbəbilə bu tədbirlər tam effektiv deyil.
5. Finlandiya: Yüksək keyfiyyətli yerli məktəblər və yükün bərabər paylanması
Finlandiyada hər bir yaşayış ərazisində yüksək keyfiyyətli yerli məktəblər fəaliyyət göstərir. Valideynlər uşaqlarını uzaq məktəblərə göndərmək məcburiyyətində qalmır, bu da səhər saatlarında nəqliyyatda sıxlığı azaldır. Məktəblər adətən 8:00-8:30-da dərsə başlayır və bu zaman ictimai nəqliyyat vasitələri artıq işə gedən sərnişinləri daşıyıb, boşalmış olur.
Görünən odur ki, tıxac probleminin həlli üçün yalnız dərs saatlarının dəyişdirilməsi kifayət etmir. Bu, yalnız kompleks yanaşma tələb edən bir problemdir. Təhsil müəssisələrinin regionlarda inkişafına dəstək göstərilməsi, ali məktəblərin təkcə Bakı ətrafında deyil, ölkənin digər bölgələrində də yerləşdirilməsi, regionlarda yaşam və təhsil üçün əlverişli şəraitin yaradılması həm əhali axınının tənzimlənməsi, həm də nəqliyyat yükünün paytaxt üzərindəki təzyiqinin azaldılması baxımından müsbət nəticə verə bilər.
Bundan başqa, ictimai nəqliyyatın səmərəliliyinin artırılması, metro və avtobus şəbəkələrinin genişləndirilməsi, daha çevik və rahat nəqliyyat sistemlərinin qurulması, eyni zamanda alternativ nəqliyyat vasitələrinin təşviq olunması (velosipedlər, skuter yolları və s.) da şəhər tıxaclarının azaldılmasında mühüm rol oynaya bilər.