Bəs, bu sistemin əsas üstünlükləri nədən ibarətdir?Müasir dövrdə texnologiyanın sürətli inkişafı müxtəlif sahələrdə, xüsusilə də nəqliyyat sektorunda mühüm dəyişikliklərə səbəb olmuşdur. Bu dəyişikliklərin mərkəzində süni intellekt və biometrik texnologiyalar dayanır. Nəqliyyat sistemlərinin daha təhlükəsiz, səmərəli və istifadəçiyönümlü şəkildə təşkil edilməsi üçün bu texnologiyalar geniş şəkildə tətbiq olunmağa başlanılıb. Onların köməyi ilə ənənəvi nəzarət və təhlükəsizlik üsulları daha avtomatlaşdırılmış, real vaxt rejimində çalışan və yüksək dəqiqliklə işləyən sistemlərlə əvəzlənir.
Bu texnologiyalardan biri də üz tanıma sistemləridir. Üz tanıma texnologiyası insanın üz cizgilərini analiz edərək onun şəxsiyyətini müəyyənləşdirməyə imkan verir. Bu sistemlər kameralar vasitəsilə insan üzünü tanıyır, məlumat bazası ilə müqayisə edir və şəxsiyyət haqqında nəticə çıxarır. Bu texnologiyanın müxtəlif sahələrdə – bankçılıqdan tutmuş səhiyyəyə qədər tətbiqi genişlənsə də, xüsusilə ictimai nəqliyyat, o cümlədən metro şəbəkələrində rolu getdikcə daha da aktuallaşır.
Bəs, bu sistemin əsas üstünlükləri nədən ibarətdir?
Birincisi, təhlükəsizliyin təmin olunmasıdır. Metro stansiyalarında terror aktları, oğurluq, yaxud digər cinayət hadisələrinin qarşısını almaq üçün real vaxtda insanları tanımaq və şübhəli şəxsləri müəyyən etmək vacibdir. Üz tanıma sistemi hüquq-mühafizə orqanlarının axtarışında olan şəxsləri tez bir zamanda aşkar edə və preventiv tədbirlərin görülməsinə imkan yarada bilər.
İkincisi, sərnişin axınının idarə olunmasıdır. Metroda üz tanıma sistemi vasitəsilə bilet sistemləri ilə inteqrasiya qurularaq, sərnişinlər turniketlərdən heç bir fiziki bilet və ya kart istifadə etmədən keçə bilərlər. Bu isə keçid prosesini sürətləndirir, uzun növbələrin qarşısını alır və pandemiya kimi hallar zamanı kontaktsız keçid imkanlarını artırır. Eyni zamanda, sərnişin axınının statistik analizi və pik saatlarda yükün bölüşdürülməsi baxımından da üz tanıma sistemləri faydalıdır.
Göründüyü kimi nəqliyyatda üz tanıma sisteminin müsbət tərəfləri çoxdur. Bəs, mənfi cəhətləri hansılardır?
Üz tanıma sistemlərinin tətbiqi bir sıra etik və hüquqi mübahisələrə yol açır. İnsanların üz məlumatlarının qeydə alınması və saxlanılması onların şəxsi həyat toxunulmazlığı və məxfilik hüquqları ilə birbaşa əlaqəlidir. Bəzi hallarda bu texnologiya istifadəçilərin açıq razılığı olmadan tətbiq edilir ki, bu da vətəndaş cəmiyyətində narahatlıq doğurur. Həmçinin, texnologiyanın bəzən səhv identifikasiya etməsi və bunun nəticəsində günahsız şəxslərin təqibə məruz qalması kimi hallar da mümkündür.
Bu səbəbdən, üz tanıma sistemlərinin ictimai nəqliyyatda tətbiqi zamanı balanslaşdırılmış yanaşma vacibdir. Texnologiyanın yaratdığı imkanlardan faydalanmaqla yanaşı, onun insan hüquqları və hüquqi tənzimləmələrlə uyğun şəkildə istifadəsi təmin edilməlidir. Hüquqi çərçivələr, ictimai nəzarət, və texnoloji şəffaflıq bu sahədə qarşıya çıxan əsas tələblər sırasındadır.
Üz tanıma sistemindən artıq dünyanın bir sıra inkişaf etmiş ölkələri istifadə edir.
Çin
Çin üz tanıma texnologiyalarının ictimai nəqliyyatda ən geniş istifadə olunduğu ölkələrdən biridir. Pekin metrosunda sərnişinlər üz tanıma ilə turniketlərdən keçə bilirlər. Sistem onların şəxsiyyətini avtomatik tanıyır və biletə ehtiyac qalmır.
Şengen və Şanxay kimi şəhərlərdə də üz tanıma ilə metroya giriş və polis nəzarəti sistemi aktivdir. Təhlükəsizlik məqsədi ilə üz tanıma texnologiyası vasitəsilə axtarışda olan şəxslər real vaxtda izlənilə bilir.
Maraqlı məqam ondan ibarətdir ki, Çin bu texnologiyanı həm də sosial nəzarət üçün istifadə etdiyindən, insan haqları fəalları tərəfindən ciddi tənqid olunur.
Rusiya
Moskva metrosu 2021-ci ildən etibarən “Face Pay” adlı üz tanıma sistemi ilə ödəniş metodunu tətbiq edib. Sərnişinlər əvvəlcədən öz üzlərini sistemə qeyd edərək, kart və ya telefon istifadə etmədən turniketdən keçə bilirlər. Bu texnologiya nəqliyyatda sıxlığın azaldılması və keçid sürətinin artırılması məqsədi ilə tətbiq olunub. Sistem ictimai narahatlığa səbəb olsa da, Moskva şəhər administrasiyası şəxsi məlumatların qorunduğunu iddia edir.
Böyük Britaniya
London metrosunda üz tanıma texnologiyası hələ tam tətbiq edilməyib, lakin təhlükəsizlik və şübhəli şəxslərin izlənməsi üçün müəyyən pilot layihələr icra olunub. “King's Cross” stansiyasında 2019-cu ildə üz tanıma sistemlərinin test edildiyi ortaya çıxanda bu, ictimai reaksiyaya səbəb olmuşdu və şəffaflıq çatışmazlığı tənqid edilmişdi. Britaniyada bu texnologiyanın istifadəsi insan hüquqları qanunları ilə tənzimlənir.
Yaponiya
2020-ci ildən etibarən Tokio metrosunda üz tanıma texnologiyaları test edilir. Sistem daha çox sərnişin axınının analizi və təhlükəsizlik monitorinqi üçün istifadə olunur. Hökumət bu texnologiyanı Tokyo Olimpiya Oyunları 2020 zamanı təhlükəsizliyi artırmaq məqsədilə geniş tətbiq etmişdi.
Sinqapur
Sinqapur metrosu və nəqliyyat şəbəkələrində üz tanıma texnologiyası ərazi müşahidəsi və təhlükəsizlik məqsədilə istifadə olunur. “Smart Nation” strategiyasının bir hissəsi kimi ictimai nəqliyyat sistemləri rəqəmsallaşdırılır. Sinqapur hökuməti texnologiyanın tətbiqinə dair sərt hüquqi və etik standartlar tətbiq etdiyini bildirir.
ABŞ
ABŞ-da ictimai nəqliyyatda üz tanıma sistemləri geniş yayılmayıb, lakin hava limanlarında və federal səviyyədə istifadə olunur. Nyu-York və digər şəhərlərdə pilot səviyyədə testlər aparılsa da, ictimai məxfiliklə bağlı narahatlıqlar səbəbindən bu texnologiyaların daimi tətbiqi hələ qəbul edilməyib.
Məhz bu sistemin Azərbaycanda da tətbiq ediləcəyi barədə məlumatlar yayılıb.
Maraqlıdır, görəsən, bu sistem özüylə bərabər hansı yenilikləri gətirəcək?
Məsələ ilə bağlı nəqliyyat eksperti Elməddin Muradlı SİA-ya bildirib ki, üz tanıma sistemi, bir sıra üstünlükləri ilə seçilir və vətəndaşların gündəlik həyatını asanlaşdırmağa xidmət edir.
Onun sözlərinə görə, ən önəmli müsbət cəhətlərdən biri vaxt itkisinə qənaət olunmasıdır:
“Əvvəllər insanlar giriş-çıxış zamanı turniketlər qarşısında növbəyə dayanmalı olurdu, bu isə həm vaxt itkisinə, həm də narahatlığa səbəb olurdu. Üz tanıma texnologiyası sayəsində artıq belə halların qarşısı alınacaq. İnsanlar sadəcə üzlərini sistemə göstərməklə maneəsiz və daha sürətli şəkildə keçid edə biləcəklər.
Bu texnologiya təhlükəsizlik baxımından da böyük əhəmiyyətə malikdir. Ənənəvi keçid sistemlərindən fərqli olaraq, üz tanıma sistemi hər bir şəxsi unikal üz cizgiləri əsasında tanıyır və qeydiyyatdan keçməyən şəxslərin daxil olmasının qarşısını alır. Bu xüsusiyyət, həm ictimai yerlərdə, həm də strateji əhəmiyyətə malik obyektlərdə təhlükəsizlik səviyyəsini artırır”.
Görünən odur ki, metroda üz tanıma sistemlərinin tətbiqi müasir texnologiyanın nəqliyyata inteqrasiyasının bariz nümunəsidir. Bu sistemlər təhlükəsizlik və idarəetmə baxımından mühüm imkanlar yaratsa da, onların istifadəsi zamanı etik prinsiplərə, məxfilik hüququna və hüquqi tənzimləmələrə ciddi riayət olunmalıdır. Yalnız bu balans qorunduqda, texnologiyanın cəmiyyətə faydası maksimum səviyyəyə çata bilər.