Antiperspirantlar (yəni qoltuqaltı tər əleyhinə sprey və roll) — bədəndə tər ifrazını müvəqqəti olaraq azaldan və pis qoxunun qarşısını alan kosmetik vasitələrdir. Onlar daha çox qoltuqaltı nahiyədə istifadə olunur və deodorantlarla qarışdırılmamalıdır. Deodorantlar qoxunu aradan qaldırır, antiperspirantlar isə tərin özünü azaldır.
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.
Antiperspirant nədir və necə istifadə olunur?
Antiperspirantların əsas tərkibində alüminium əsaslı duzlar (məsələn, aluminium chlorohydrate və ya aluminium zirconium) olur. Bu maddələr tər vəzilərini müvəqqəti olaraq daraldır və beləliklə tər axını azalır.
Antiperspirantların mümkün zərərləri
Ən çox müzakirə olunan zərərli təsirlər bunlardır:
Dəri qıcıqlanması və allergiya
Həssas dərisi olan şəxslərdə qaşınma, qızartı və ya yanma hissi yarada bilər. Alkoqollu tərkiblər dərini quru və qıcıqlanmış hala sala bilər.
Tər vəzilərinin təbii funksiyasının pozulması
Antiperspirantlar tər vəzilərini bloklayaraq bədənin temperatur tənzimləmə və toksin atma funksiyasını müvəqqəti məhdudlaşdırır. Bu vəziyyət uzunmüddətli istifadədə bəzi mütəxəssislər tərəfindən narahatedici sayılır.
Süd vəzi xərçəngi ilə əlaqə iddiaları
Bəzi araşdırmalarda alüminium duzlarının süd vəzisi toxumalarında tapılması qeyd olunmuşdur. Lakin hazırda elmi cəhətdən sübut olunmuş konkret əlaqə yoxdur. ABŞ Xərçəng Cəmiyyəti və digər qurumlar bu riski təsdiqləmir, amma tədqiqatlar davam edir.
Hormonal pozuntular (ehtimal)
Bəzi tərkib hissələri (məsələn, parabenlər) hormonal sistemə təsir edə biləcək endokrin pozucu maddələr kimi qiymətləndirilir. Çox zaman bu maddələr artıq antiperspirant tərkibindən çıxarılıb, amma etiketlər yoxlanmalıdır.
Təhlükəsiz istifadə üçün tövsiyələr
- Etiketləri oxuyun: Paraben və alüminium tərkibli olmayan məhsullara üstünlük verin.
- Dəriniz qıcıqlanarsa, istifadəni dayandırın.
- Gecə tətbiq edin: Antiperspirantlar gecə dəriyə daha yaxşı təsir edir, çünki tər ifrazı azalır.
- Alternativlər: Təbii tərkibli deodorantlar və ya çörək sodası, mağnezium əsaslı məhsullar alternativ ola bilər.
Antiperspirantlar gündəlik gigiyena üçün geniş istifadə olunur və əksər insanlar üçün təhlükəsizdir. Lakin uzunmüddətli və daimi istifadədə bəzi risklər mümkündür. Ən yaxşı yanaşma fərdi dərinizə və bədən reaksiyanıza əsaslanaraq təhlükəsiz, dermatoloji testlərdən keçmiş məhsulları seçməkdir.
Təbii üsullar həm sağlamlıq baxımından daha təhlükəsiz sayılır, həm də dərinin qıcıqlandırmadan uzunmüddətli təsir göstərə bilər. Aşağıda ən çox istifadə olunan və effektiv sayılan təbii alternativlər yer alır:
Qoltuqaltı tər və qoxusuna qarşı təbii üsullar
Çörək sodası (qida sodası)
- Təsiri: Antibakterial və quruducu xüsusiyyətə malikdir. Pis qoxu yaradan bakteriyaları məhv edir.
- İstifadəsi: Az miqdarda çörək sodasını nəm qoltuqaltına çəkin. İstəyə görə kokos yağı ilə qarışdırıla bilər.
Qeyd: Çox istifadə olunarsa dərini qıcıqlandıra bilər. Həssas dərilərdə diqqətli olun.
Kokos yağı
- Təsiri: Antibakterial və nəmləndirici xüsusiyyətə malikdir.
- İstifadəsi: Birbaşa qoltuqaltına az miqdarda çəkilir. Tər qoxusunun qarşısını alır və dərini yumşaldır.
- Qarışıq kimi: Çörək sodası + kokos yağı + qarğıdalı nişastası qarışdırılaraq evdə təbii “deodorant” hazırlana bilər.
Alma sirkəsi
- Təsiri: Tər vəzilərini təmizləyir və qoxu yaradan bakteriyaları öldürür.
- İstifadəsi: Suyla qarışdırılıb pambıqla qoltuqaltına çəkilir.
Qeyd: Dərini quruda bilər, istifadədən sonra nəmləndirici çəkmək tövsiyə olunur.
Limon
- Təsiri: Turşuluğu sayəsində bakteriyaları məhv edir və qoxunu azaldır.
- İstifadəsi: Limon dilimi birbaşa qoltuqaltına sürtülə bilər.
- Qeyd: Təzə təraş olunmuş dəridə yanma hissi yarada bilər.
Mağnezium hidroksid (Milk of Magnesia)
- Təsiri: Antibakterialdır, tər ifrazını azalda bilir.
- İstifadəsi: Az miqdarda qoltuqaltına sürtülür. Təbii dezodorant kimi istifadə olunur.
- Qeyd: Dərini qurutmur, həssas dərilər üçün uyğundur.
Ətirli bitkilərdən istifadə
- Lavanda yağı, çay ağacı yağı, evkalipt yağı kimi efir yağları həm antibakterial, həm də xoş qoxuludur.
- İstifadəsi: Daşıyıcı yağlarla (məsələn, zeytun, badam və ya kokos yağı) qarışdırılıb tətbiq olunur.
Təbii üsullarla bağlı tövsiyələr:
- Tər və pis qoxunun əsas səbəbi bakteriyalardır, ona görə antibakterial təsirə malik vasitələr seçilməlidir.
- Təbii vasitələrin dəridə test edilməsi tövsiyə olunur (məsələn, qolun kiçik bir hissəsində sınamaq).
- Hər hansı allergik reaksiya və ya qızartı yaranarsa, istifadə dayandırılmalıdır.
Antiperspirantın tarixi insanlığın təmizlik və bədən qoxusunu azaltmaq cəhdləri ilə paralel şəkildə inkişaf edib. Bu məhsulların yaranma səbəbi bədənin təbii tər ifrazını və qoxusunu azaltmaq idi. Aşağıda ilk antiperspirantların yaranması və inkişaf mərhələləri elmi üslubda xronoloji şəkildə təqdim olunur:
Antiperspirantın tarixi – elmi baxış
Qədim dövrlərdə tər və qoxuya qarşı mübarizə
Misirlilər, yunanlar və romalılar tərləmə və bədən qoxusunu azaltmaq üçün təbii vasitələrdən – məsələn, ətirli yağlardan, gül suyu və gül yağından istifadə edirdilər. Alum (kalium alum) kimi mineral duzlar da qədimdə tər və qoxuya qarşı tətbiq olunurdu. Bu maddə təri bloklamasa da bakteriyaların çoxalmasının qarşısını alırdı.
Modern antiperspirantın yaranması – 20-ci əsrin əvvəlləri
1903-cü il – “Everdry”
ABŞ-da ilk kommersiya məqsədli antiperspirant “Everdry” adı ilə satışa çıxdı. Tərkibində alüminium xlorid var idi – bu maddə tər vəzilərini daraldaraq təri azaltmağa xidmət edirdi. Lakin məhsulun tərkibi dərini tez-tez qıcıqlandırdığı üçün onun istifadəsi məhdud idi.
1910–1930-cu illər – Dezodorant və antiperspirant fərqləndi
- Dezodorantlar bakteriyaları öldürməklə qoxunun qarşısını alırdı, antiperspirantlar isə təri bloklayırdı.
- Bu dövrdə “Odorono” adlı məhsul məşhurlaşdı. Həm reklam kampaniyaları, həm də tər qoxusunun sosial narahatlıq yaratması ilə bağlı narativlər geniş yayıldı.
1940–1950-ci illər – Texnologiyanın inkişafı
Alüminium əsaslı antiperspirantlar daha təhlükəsiz və dəriyə uyğun formada hazırlanmağa başlandı. Roll-on və aerosol formalı tətbiqlər bu dövrdə meydana çıxdı.
1980-ci illər – Elmi mübahisələr
Alüminium tərkibli antiperspirantların sağlamlığa təsiri (xüsusilə süd vəzi xərçəngi və Alzheymer xəstəliyi ilə əlaqəsi) ilə bağlı ilk elmi suallar ortaya çıxdı. Bu səbəbdən, təbii dezodorantlara maraq artmağa başladı.
2000-ci ildən sonra – Təbii alternativlər
Tər ifrazını bloklamayan, ancaq bakteriya və qoxuya qarşı işləyən təbii dezodorantlar geniş yayılmağa başladı. Alüminium, paraben, ftalat və süni ətirlərdən azad məhsulların bazarı genişləndi.
Antiperspirant məhsulların tarixi bir əsrdən çox müddətdə həm texniki, həm də sosial baxımdan dəyişikliklərə uğrayıb. Başlanğıcda sadəcə qoxunu azaltmaq məqsədi ilə istifadə olunan bu vasitələr, zamanla tər bezlərinin fəaliyyətini tənzimləyən, eyni zamanda kosmetik və gigiyenik funksiyaları birləşdirən kompleks məhsullara çevrilmişdir.
Ayşən Vəli