Yay qripi – adətən yaz və yay aylarında müşahidə olunan, qripə bənzər simptomlarla özünü göstərən infeksiyadır. Klassik “qrip” (influenza) adətən qış mövsümündə yayılır, lakin yay aylarında baş verən virus infeksiyalarına da bəzən “yay qripi” deyilir. Bu, tibbə aid rəsmi bir termin olmasa da, ictimaiyyət arasında geniş yayılıb.
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.
Yenidən artan respirator virus dalğaları
Hindistan, Kolkata nümunəsi: Yay qripi (xüsusilə Influenza A – H3N2 və H1N2), ekzema‑viruslar, parainfluenza, rhinovirus, enterovirus və adenovirus yayılıb. Simptomlar – yüksək hərarət, quru öskürək, boğazda ağrı, bədən ağrıları, bəzi hallarda ishal və qusma – xüsusilə uşaqlarda və yaşlılarda müşahidə edilir. H3N2 subtipi yayda daha çox öskürək və soyuqdəymə kimi, H1N2 isə daha yüksək hərarət və yorğunluq törədir .
Qlobal vəziyyət və yay qripi
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı: Şimali yarımkürədə qrip fəaliyyəti stabildir, bəzi tropik və inkişaf edən regionlarda yüksəliş müşahidə edilir. A(H1N1)pdm09 və A(H3N2) dominant viruslardır.
Amerika Birləşmiş Ştatları: 2024‑2025 qrip mövsümündə təxminən 24 milyon xəstəlik, 310 min xəstəxana müraciəti və 13 min ölüm qeydə alınıb, uşaqlarda isə 57 ölüm .
Azərbaycanda vəziyyət nədir?
Hazırda Bakı ilə bağlı rəsmi yay qripi göstəriciləri mövcud deyil, lakin “Cold & Flu Forecast” sistemi yazın orta dövrü üçün risk səviyyəsini “Çox aşağı” kimi göstərir. Bu deməkdir ki, mövcud hallar əsas qış-yaz qriplərinin davamı ola bilər.
Yay qripi: simptomlar və müalicə
Ən çox rast gəlinən əlamətlər:
- Hərarət, üşütmə, quru öskürək
- Baş və əzələ ağrısı, boğazda ağrı
- Burun axması və tıxanma
- Orqanizmin bərpası 3–7 gün çəkir, amma simptomlar bəzən 2 həftə davam edə bilər.
Qorunma və müalicə vasitələri:
- İlk 48 saat içində antivirallar: simptomları yumşaldır və kursu qısaldır.
- Simptomatik müalicə: kifayət qədər maye, istirahət, dekongestantlar, antiseptik qarıqlıqlar.
- Profilaktika: əllərin yuyulması, maska, manqalda öskürmə qaydası, yüksək riskli qruplar üçün Peyvənd məsləhət olunur.
Azərbaycanda niyə belə hallar müşahidə edilə bilər?
- İsti-çovğun təzyiqi və ani temperatur dəyişkənliyi virusların yayılmasını asanlaşdırır.
- COVID-19 pandemiyası sayəsində təbii infeksiya basıb, indi digər viruslar üstünlük qazanır.
Yay qripi hazırda qlobal və regional miqyasda “off-season” dalğa kimi artmaqdadır. Azərbaycanda bu tendensiya nəzərəçarpan deyil, amma isti havalarda temperatur dəyişkənliyi, sıxlıq və mədəni tədbirlər nəticəsində rast gəlmə ehtimalı artır. Xüsusilə risk qrupları üçün profilaktik tədbirlərin görülməsi vacibdir.
Yay qripindən qorunma yolları
Əl gigiyenası – tez-tez sabunla əllərin yuyulması, kondisionerlərin filtrlərinin təmizlənməsi, ictimai nəqliyyatda maska istifadəsi, bol maye qəbulu və balanslı qidalanma, insan sıxlığı olan yerlərdən uzaq durmaq, bağçalar və uşaq düşərgələrində dezinfeksiya tədbirləri bura aiddir.
Müalicəsi
- Spesifik dərmanı yoxdur, simptomatik müalicə əsasdır:
- Paracetamol və ya ibuprofen (qızdırma və ağrılara qarşı)
- Burun spreyləri, boğaz antiseptikləri
- Antiviral dərmanlara ehtiyac çox nadirdir
- Yalnız ağırlaşma riski olan şəxslərdə (körpələr, yaşlılar, immun sistemi zəif olanlar) həkim məsləhəti ilə əlavə müdaxilə lazım ola bilər.
Nə zaman həkimə müraciət etmək lazımdır?
• Qızdırma 3 gündən çox davam edirsə
• Uşaqlarda qida qəbulundan imtina və ya ağciyər simptomları varsa
• Halsızlıq, qusma, ishal şiddətli və uzunmüddətlidirsə.
Ayşən Vəli