Bəzi hamiləliklərdə ana və dölün sağlamlığını qorumaq üçün hamilə qadına ciddi yataq rejimi tövsiyə olunur. Bu, sadəcə istirahət deyil, həkimin göstərişi ilə fiziki aktivliyin kəskin şəkildə azaldılması və bəzən tamamilə yataqda qalmaq deməkdir. Belə vəziyyətlər adətən riskli hamiləliklərə aiddir.
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.
Aşağıda yataq rejiminin əsas səbəbləri sadə və aydın şəkildə izah olunur:
1. Erkən doğum riski
Əgər uşaqlıqda sancılar başlamışsa, ya da uşaqlıq boynu (serviks) erkən açılırsa, bu, vaxtından əvvəl doğuş təhlükəsidir. Belə hallarda qadına yataq rejimi tövsiyə olunur ki, döl mümkün qədər uzun müddət ana bətnində qala bilsin.
2. Servikal yetməzlik
Serviksin (uşaqlıq boynunun) zəifliyi nəticəsində o, doğuş vaxtı çatmadan genişlənə bilər. Bu, aşağı düşmə və ya erkən doğuşla nəticələnə bilər. Yataq rejimi ilə yanaşı, bəzi hallarda serviksə tikiş də qoyulur (serklaj).
3. Plasentanın problemləri
• Plasenta previa – plasentanın uşaqlıq boynunu qismən və ya tam bağlaması.
• Plasenta dekolmanı – plasentanın vaxtından əvvəl uşaqlıq divarından qopması.
Bu hallarda hərəkət qadının və dölün həyatı üçün təhlükəli ola bilər, buna görə yataq rejimi vacibdir.
4. Yüksək təzyiq və preeklampsiya
Hamiləlikdə yüksək qan təzyiqi və sidikdə zülal itkisi varsa (preeklampsiya), bu, həm ananın, həm də dölün həyatını riskə ata bilər. Yataq rejimi qan təzyiqini bir qədər sabit saxlamağa kömək edə bilər.
5. Çoxdöllü hamiləlik (əkiz, üçəm və s.)
Belə hamiləliklərdə uşaqlıq daha çox yüklənir və vaxtından əvvəl doğuş riski artır. Bəzi hallarda həkimlər erkən mərhələdən yataq rejimi tövsiyə edirlər.
6. Qanaxma
Hamiləlik zamanı səbəbi bilinməyən qanaxmalar varsa, qadın tam müşahidə altına alınır və çox vaxt yataq rejimi vacib hesab olunur.
7. Dölün inkişafında geriləmə
Əgər körpə ana bətnində normadan az inkişaf edirsə, bəzi hallarda yataq rejimi qan dövranını yaxşılaşdırmaq və dölə oksigen axınını artırmaq məqsədilə tətbiq olunur.
Nəzərə alınmalı məqamlar:
• Yataq rejimi həmişə eyni deyil. Bəzi hallarda qadına sadəcə daha çox uzanmaq, bəzilərində isə tam hərəkətsiz qalmaq tapşırılır.
• Uzunmüddətli yataq rejimi əlavə problemlər yarada bilər, məsələn: əzələ zəifliyi, qəbizlik, qan dövranı pozğunluqları, psixoloji sıxıntılar. Ona görə bu rejim yalnız ciddi ehtiyac olduqda tətbiq edilir və həkim nəzarətində olmalıdır.
8. Keçmişdə düşük və ya erkən doğuş təcrübəsi
Əvvəlki hamiləliklərdə bir neçə dəfə ardıcıl düşük və ya erkən doğuş baş veribsə, bu dəfə də bənzər risk ola bilər. Belə qadınlar bəzən “təhlükəli hamilə” sayılır və həkim preventiv (önləyici) məqsədlə yataq rejimi tövsiyə edə bilər.
9. Dölün suyu normadan azdır (oligohidramnion)
Döl ətrafı maye miqdarı az olduqda bəzi həkimlər anaya mümkün qədər uzanmağı və maye qəbulunu artırmağı tövsiyə edirlər. Bu, suyun miqdarının sabit qalmasına və dölün təhlükəsizliyinə yardımçı ola bilər.
10. Uşaqlığın forması və ya quruluş pozğunluqları
Bəzi qadınların uşaqlığında doğuşdan gələn anomaliyalar olur (məsələn, ikibuynuzlu uşaqlıq). Belə vəziyyətlərdə uşaqlıq dölü normal saxlaya bilmədiyi üçün, yataq rejimi ilə təzyiq və gərginliyin azalmasına çalışılır.
11. İmmunitetlə bağlı problemlər və ya bəzi autoimmün xəstəliklər
Bəzi qadınların orqanizmi hamiləliyi “xarici bədən” kimi qəbul edir və döllə bağlı problemlər yarana bilər. Bu kimi hallarda, hamiləliyi qorumaq üçün xüsusi müalicə ilə yanaşı, yataq rejimi də tövsiyə oluna bilər.
12. Hamiləliklə bağlı ciddi ağrılar və ya spazmlar
Əgər səbəbi tam müəyyən olunmayan, lakin təhlükəli ola biləcək qarın ağrıları və ya sancılar varsa, qadına istirahət və yataq rejimi tövsiyə edilə bilər ki, vəziyyət pisləşməsin.
• Yataq rejimi aktiv müşahidə tələb edir. Ana tez-tez həkim müayinəsində olmalı, qan təzyiqi, uşaqlıq vəziyyəti və dölün ürək döyüntüləri izlənməlidir.
• Mental və emosional vəziyyət də nəzərə alınmalıdır. Uzun müddət yataqda qalmaq qadını depressiyaya və ya narahatlığa sala bilər. Belə hallarda psixoloji dəstək faydalı ola bilər.
• Ər-arvad və ailə dəstəyi çox önəmlidir. Hamilə qadının təkcə fiziki deyil, emosional rahatlığı da hamiləliyin sağlam davamı üçün vacibdir.
Bu halların qarşısı necə alınmalıdır:
1. Hamiləlikdən əvvəl tibbi müayinə (prekonsepsiya baxışı)
• Uşaqlıq, yumurtalıq, hormonlar və ümumi sağlamlıqla bağlı problemlər varsa, onlar öncədən aşkarlanmalı və müalicə olunmalıdır.
• Xüsusilə əvvəllər düşük, erkən doğuş, şəkər, təzyiq və ya autoimmün xəstəlik keçirmiş qadınlar hamiləlikdən əvvəl həkimlə məsləhətləşməlidir.
2. Bədən çəkisinin normada saxlanması
• Həm çox artıq çəki, həm də arıqlıq hamiləlik risklərini artırır.
• Çəki balansda olduqda təzyiq problemi, şəkər, və erkən doğuş riski azalır.
3. Pis vərdişlərdən uzaq durmaq
• Siqaret, spirtli içki və narkotik maddələr uşaqlıq içində inkişafı poza bilər, plasenta problemləri və düşüklər yarada bilər.
4. Müntəzəm ginekoloji yoxlamalar
• Hər qadın ildə ən azı bir dəfə qadın həkiminə (ginekoloqa) getməlidir.
• Servikal problemlər (uşaqlıq boynu zəifliyi), infeksiyalar, kistlər və ya anadangəlmə problemlər vaxtında aşkar edilə bilər.
5. Məhdud sayda süni uşaqsalma və ya abort
• Tez-tez edilən abort və ya uşaqlıq müdaxilələri serviksə ziyan vuraraq gələcəkdə servikal yetməzlik yarada bilər.
6. İnfeksiyaların qarşısını almaq
• Sidik yolları, vajinal və ya sistemli infeksiyalar düşüklərə və ya vaxtından əvvəl doğuşlara səbəb ola bilər.
• Hamiləlikdən əvvəl və ya hamiləliyin əvvəlində infeksiyalar yoxlanmalıdır.
7. Düzgün qidalanma və vitaminlər
• Fol turşusu hamiləlikdən əvvəl və ilk aylarda qəbul edilsə, dölün sinir sisteminin düzgün formalaşmasına kömək edir.
• Dəmir, kalsium və digər vitamin balansı da vacibdir.
8. Stresin azaldılması və psixoloji rahatlıq
• Stress uşaqlıqda spazmlara səbəb ola bilər.
• Ailə və sosial dəstək, rahat mühit hamiləliyin sağlam keçməsi üçün çox önəmlidir.
9. Ağır fiziki fəaliyyətlərdən və travmalardan qorunmaq
• Ağır yük qaldırmaq, uzun müddət ayaq üstə işləmək və ya qəfil hərəkətlər risk yarada bilər.
• Xüsusilə əvvəlki hamiləliyi problemli olmuş qadınlar buna daha çox diqqət etməlidir.
Hamiləliyin sağlam keçməsi təkcə hamiləlik dövründə deyil, ondan əvvəlki həyat tərzindən də asılıdır. Sağlam həyat tərzi, vaxtında tibbi nəzarət və risklərin qabaqcadan qiymətləndirilməsi bir çox problemlərin qarşısını ala bilər.
Hamiləlik dövründə dikdaban ayaqqabı geyinmək bir çox qadın üçün estetik və vərdişlə bağlı seçim olsa da, bu dövrdə orqanizmdə baş verən dəyişiklikləri nəzərə alaraq, bu seçim bəzi təhlükələrə yol aça bilər.
Hamiləlikdə dikdaban geyinməyin mümkün təsirləri və tövsiyələri:
1. Bədən tarazlığının dəyişməsi
• Hamiləlik zamanı qarın böyüyür, ağırlıq mərkəzi irəli çəkilir.
• Dikdaban ayaqqabı bu tarazlığı daha da pozur, yıxılma riskini artırır.
• Xüsusilə ikinci və üçüncü trimestrdə bu risk daha da çoxalır.
2. Bel və onurğa ağrıları
• Hamiləlik özü onurğaya və omba bölgəsinə təzyiq yaradır.
• Dikdabanlar isə bu təzyiqi artırır, bel ağrılarının daha tez-tez və güclü hiss olunmasına səbəb olur.
3. Ayaq və baldır ağrıları
• Hormonlar səbəbindən əzələlər və bağlar yumşalır.
• Dikdaban ayaqqabılar baldır əzələlərini gərir və spazmlara səbəb ola bilər.
• Ayaqlarda şişkinlik və varikoz damar problemləri olan qadınlar üçün bu daha təhlükəlidir.
4. Damaq (plantar fasciit) və daban ağrısı
• Ayaqların alt hissəsinə qeyri-bərabər təzyiq düşür, bu isə daban ağrısı və yastıayaq kimi problemlərə səbəb ola bilər.
5. Düşmə və travma riski
• Dikdaban ayaqqabıda büdrəmək, ayağı burxmaq və ya yıxılmaq ehtimalı yüksəkdir.
• Hamiləlikdə hər hansı yıxılma həm ana, həm də körpə üçün təhlükəli ola bilər.
Tövsiyələr:
Orta hündürlükdə daban (2-4 sm) – Ən uyğun seçimdir. Nə tam düz, nə də çox hündür olmamalıdır.
Dabanı enli və stabil olan ayaqqabılar – Ayağın tarazlığını saxlamaqda kömək edir.
Ortopedik və rahat içlikli ayaqqabılar – Ayaq altını dəstəkləyir, yorğunluğu azaldır.
Əgər mütləq dikdaban geyinmək lazımdırsa (məsələn, tədbirə görə):
• Qısa müddətlik geyinilməlidir
• Uzun müddət ayaq üstə qalmaqdan çəkinilməlidir
• Sonra rahat ayaqqabıya keçmək vacibdir
Hamiləlikdə dikdaban ayaqqabı geyinmək mümkün olsa da, təhlükəsiz və sağlam seçim deyil. Həm ananın rahatlığı, həm də dölün təhlükəsizliyi üçün rahat, stabil və ortopedik ayaqqabılar tövsiyə olunur.
Ayşən Vəli