Yerdəki zəlzələlər Yer qabığının və mantiyanın hərəkəti nəticəsində baş verən təbii fəlakətlərdir. Bu hərəkətlər yer qabığındakı boşqablar arasında çatlar və yerdəyişmələr nəticəsində baş verir.
Dünyanın müxtəlif bölgələrində zəlzələlər baş verir və hər bölgədə zəlzələlərin intensivliyi və tezliyi fərqlidir. Bunun səbəbi plitələrin quruluşu, hərəkət sürəti və yer qabığında yerləşməsidir.
Bəs, dünyanın hansı ölkələrində zəlzələlər daha çox olur?
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.
Dünya ölkələri tarix boyu zəlzələlərin təsirlərini azaltmaq üçün müxtəlif tədbirlər görüblər. Bu tədbirlərə zəlzələyə davamlı tikililərin tikintisi, zəlzələyə davamlılığın və fəlakətlərin idarə olunması strategiyalarının müəyyən edilməsi, fəlakət zonalarında insanların təlimi və xəbərdarlıq sistemlərinin hazırlanması daxildir.
Məsələn, Sakit Okean Plitəsi regionunda (Kaliforniya, Yaponiya və s.) yüksək maqnitudalı zəlzələlər tez-tez baş verir. Eynilə, Hindistan və Çinin qərbindəki Hindistan və Çin Plitələri arasında sürüşmələr də tez-tez zəlzələlərə səbəb olur.
Dünyada ən çox zəlzələ olan ölkələr sırasına Yaponiya, Türkiyə, Hindistan, İran, Çin, Meksika, Peru, İndoneziya, ABŞ (Kaliforniya, Alyaska və Vaşinqton ştatları), Rusiya və Çili daxildir. Bu ölkələr dünyanın bütün ölkələri arasında ən yüksək zəlzələ tezliyinə malikdirlər. Bu ölkələrdə zəlzələ aktivliyinin tezliyi və intensivliyi zamanla dəyişə bilər.
DÜNYANIN ƏN BÖYÜK 10 ZƏLZƏLƏSİ
Dünyamızda baş verən təbii fəlakətlərdən biri də “Zəlzələ” kimi tanınır. Ölkəmizdən kənarda dünyanın bir çox müxtəlif yerlərində böyük zəlzələlər baş verir.
1. Valdivia, Çili zəlzələsi (22 may 1960)
Dünyada məlum olan ən böyük zəlzələ Çili zəlzələsi kimi tanınır. Tarixin ən böyük zəlzələsi olan Çili zəlzələsi 9,5 bal gücündə olub. Cənubi Amerikada Çilidə baş verən bu zəlzələ nəticəsində 1655 nəfər həyatını itirib. Bundan əlavə, 3 mindən çox insan yaralanıb. Lakin zəlzələnin təsirlərinə görə milyonlarla insan köç etmək məcburiyyətində qalıb.
Zəlzələnin təsiri bunlarla məhdudlaşmayıb. Zəlzələ nəticəsində Havay, Filippin və Yaponiya sahillərində nəhəng dalğalar görünüb.
2. Alyaska, ABŞ (28 mart 1964)
Alyaskada zəlzələ 9,2 bal gücündə olub. Zəlzələnin yaratdığı nəhəng dalğalar nəticəsində 128 nəfər həyatını itirib. Təxminən 3 dəqiqə davam edən zəlzələdən Kanada və Havay adaları da zərər çəkib. Zəlzələdən ən çox zərər çəkmiş bölgə zəlzələnin episentrindən təxminən 120 km aralıda yerləşən Ankoric şəhəri olub.
3. Sumatra, İndoneziya (26 dekabr 2004)
2004-cü il dekabrın 26-da baş vermiş zəlzələ 9,1 bal gücündə olub. Hind okeanındakı Sumatra adasının sahillərində baş verən zəlzələ 14 ölkəni əhatə edib. Zəlzələdən sonra bir neçə metr hündürlüyü olan zəlzələlər Şimali Asiya və Şərqi Afrikaya təsir edib.
Bu zəlzələ yerin təxminən 1 sm titrəməsinə səbəb oldu və çoxlu zəlzələlərə səbəb oldu. Bundan əlavə, təxminən 10 dəqiqə davam edən zəlzələ indiyə qədər görülən ən uzun zəlzələdir.
4. Sendai, Yaponiya (11 mart 2011)
O, 2011-ci il martın 11-də Yaponiyanın şimal-şərqindəki Honsyu sahillərində baş verib. Zəlzələnin gücü 9 baldır. Zəlzələnin yaratdığı sunami dalğalarının uzunluğu 40,5 metrə çatıb. Bu dalğalar nəticəsində 20 mindən çox insan həyatını itirdi.
5. Kamçatka, Rusiya (4 noyabr 1952)
4 noyabr 1952-ci ildə baş verən zəlzələ 9 bal gücündə idi. Zəlzələnin yaratdığı nəhəng dalğalar Havay adalarına qədər çatdı. Bu qədər böyük zəlzələ olsa da, rəsmi məlumatlara görə insan tələfatı olmayıb.
6. Bio-Bio, Çili (27 fevral 2010-cu il)
Çilidə baş verən zəlzələ 8,8 bal gücündə olub və təxminən 1,5 dəqiqə davam edib. Zəlzələ nəticəsində 500-dən çox insan həyatını itirib, minlərlə insan yaralanıb. Zəlzələnin yaratdığı sunamidən Çili, Peru, Kolumbiya, Ekvador və Panama kimi ölkələr zərər çəkib.
7. Ekvador sahili (31 yanvar 1906)
Ekvador sahillərində baş verən zəlzələ 8,8 bal gücündə olub. Zəlzələ Kolumbiya ilə yanaşı Ekvadora da ciddi ziyan vurub. Zəlzələdə 1000-ə yaxın insan həyatını itirib. Bundan başqa, zəlzələ nəticəsində yaranan dalğalar Yaponiyaya qədər gedib çıxıb.
8. Rat Islands, Alyaska, ABŞ (2 aprel 1965)
Burada baş verən zəlzələnin gücü 8,7 baldır. Zəlzələnin özündən çox, zəlzələ nəticəsində yaranan nəhəng dalğalar ciddi fəsadlar törədib. Zəlzələ cüzi dağıntılara səbəb olub, itki yoxdur.
9. Sumatra, İndoneziya (28 mart 2005)
Sumatra adasında baş verən zəlzələnin gücü 8,6 bal təşkil edib. Zəlzələnin yaratdığı nəhəng dalğalar Şri-Lankaya çatıb. Zəlzələ nəticəsində 1400 nəfər həyatını itirib. Bundan əlavə, yaranan dalğalar 400-dən çox insanın xəsarət almasına səbəb olub.
10. Assam, Tibet (15 avqust 1950)
Assam zəlzələsi kimi tanınan zəlzələnin gücü 8,6 baldır. Yerüstü ərazidə baş verən zəlzələ nəticəsində 780 nəfər həyatını itirib. Tibetdən başqa Assam zəlzələsi Çin və Hindistanın bəzi şəhərlərinə təsir edib.
Ayşən Vəli