ABŞ-ın dünya ölkələrinə tətbiq etdiyi tariflər qlobal iqtisadiyyat üçün əhəmiyyətli risk yaradır. Bunu Beynəlxalq Valyuta Fondunun (BVF) icraçı direktoru Kristalina Georgiyeva yazılı açıqlamasında bildirib: "Biz hələ də elan edilmiş tarif tədbirlərinin makroiqtisadi nəticələrini qiymətləndiririk, lakin onlar yavaş artım dövründə qlobal iqtisadi perspektiv üçün açıq şəkildə əhəmiyyətli risk yaradır. Qlobal iqtisadiyyata daha çox zərər verə biləcək addımlardan qaçmaq vacibdir".
Qlobal iqtisadi artımdan tənəzzülə
Prezident Donald Trampın ABŞ-ın ticarət tərəfdaşlarına tarif hücumu beynəlxalq ticarəti zəiflədir və qlobal iqtisadiyyatı tənəzzülə sürükləyir. ABŞ Maliyyə Nazirliyi xəbərdarlıq edir ki, ABŞ ilə əhəmiyyətli ticarət profisiti olan bütün ölkələr ən çox zərbə alacaq. Tramp qarşılıqlı ticarətin mikroskopik həcmlərinə görə Rusiya üçün gömrük tariflərini qaldırmayıb. Lakin Rusiya iqtisadiyyatı da əsas yerli ixrac mallarına tələbin azalması səbəbindən qlobal tənəzzüldən əziyyət çəkəcək. Cümə axşamı neft fyuçersləri 7% ucuzlaşmaya yaxınlaşır.
ABŞ-ın maliyyə naziri Scott Bessent digər ölkələri Trampın görünməmiş yeni tariflərinə cavab verməməyə və “geri oturmağa” çağırıb. "Ticarət tarixi ondan ibarətdir ki, biz kəsirli ölkəyik. Kəsiri olan ölkənin üstünlüyü var. "Ənənəvi olaraq, profisiti olan ölkələr istənilən ticarət eskalasiyasında həmişə uduzurlar. Bu, qlobal iqtisadiyyat üçün dönüş nöqtəsidir”, - deyə o bildirib. "Bir çox ölkələrin tənəzzüllə üzləşməsi ehtimalı var" deyə “Fitch Ratings”-in iqtisadçısı Olu Sonola deyib. "Əgər bu tariflər uzun müddət qüvvədə olarsa, proqnozların əksəriyyətini rədd edə bilərsiniz". “Fitch” ekspertləri Çin iqtisadiyyatı üçün kredit riskinin qiymətləndirilməsinin pisləşməsini dövlət maliyyəsinin vəziyyətinin ehtimal olunan pisləşməsi və ölkənin dövlət borcunun sürətlə artması ilə izah edirlər.
“Fitch” ekspertləri hesab edirlər ki, hakimiyyət orqanları zəif daxili tələb, artan ticarət tarifləri və deflyasiya təzyiqi kontekstində iqtisadi artımı dəstəkləmək üçün fiskal stimuldan istifadə etməyə davam edəcək. Bu amillər, gəlir bazasının struktur pisləşməsi ilə birlikdə Çinin yüksək büdcə kəsirini qoruyacaq. “Fitch” Çinin büdcə kəsirinin 2024-cü ildə ÜDM-in 6,5%-dən 2025-ci ildə ÜDM-in 8,4%-nə qədər artacağını proqnozlaşdırır. Bu kəsir agentliyin “A” reytinqində olan ölkələr üçün ÜDM-in orta hesabla 2,7%-dən əhəmiyyətli dərəcədə yüksəkdir. Nəzərə almaq lazımdır ki, bu, hələ də tənəzzüldən çox uzaqdır, buna görə də ən böyük iqtisadiyyatların yeni şərtlərə uyğun olaraq ticarət axınlarını sürətlə yenidən qura bilməsi şansı var və Çin ABŞ-ın “qarşılıqlı tariflərinə” qəti şəkildə qarşıdır və onun hüquqlarını və maraqlarını qorumaq üçün həlledici tədbirlər görəcək.
Axios xəbərdarlıq edir ki, 2024-cü ildə ABŞ 3,3 trilyon dollarlıq mal idxal etdi, əgər yeni tariflər orta hesabla 29% olarsa, idxalçılar ildə təxminən 1 trilyon dollar rüsum ödəməli olacaqlar. Buna görə də, bir çox mallar sadəcə olaraq ABŞ-a idxal edilməyəcək. Bu, qıtlığa və daxili qiymətlərin artmasına gətirib çıxaracaq. ABŞ idxalının azalması qlobal iqtisadi sabitliyin pozulmasına gətirib çıxaracaq. Bu, xüsusilə Almaniya və Çin kimi ixracdan asılı ölkələr üçün doğrudur. Çindən ABŞ-a idxal edilən 54% ümumi tarif amerikalılar arasında yoxsulluğun əhəmiyyətli dərəcədə artması ilə təhdid edir. Amerika ixracatında da azalma təhlükəsi var. Əgər ABŞ-ın əsas ticarət tərəfdaşları tənəzzülə uğrasalar, o zaman Amerika istehsalı olan mallara tələb təbii olaraq azalacaq.
Beynəlxalq Valyuta Fondunun keçmiş baş iqtisadçısı Maurice Obstfeld deyib ki, “Tramp faktiki olaraq qlobal iqtisadiyyata müharibə elan edib”. Bunun qlobal dağıdıcı nəticələri olacaq və açıq şəkildə ABŞ iqtisadiyyatına zərbə vuracaq. Müxtəlif ticarət tərəfdaşlarına fərqli tarif dərəcələri tətbiq etməklə, o, dünya ticarətində xaos yaradır. ING bank qrupunun iqtisadçıları Trampın elan etdiyi tədbirləri "Avropanın reallığa çevrilmiş ən pis iqtisadi kabusu" adlandırıb və qeyd ediblər ki, "çox şey aydın deyil və "tarif sunamisinin" təsirini tam qiymətləndirmək demək olar ki, mümkün deyil."
Donald Tramp ABŞ-a idxala tariflərin artırılmasının büdcəyə daha çox vəsait cəlb edəcəyini və şirkətləri istehsalı ABŞ-a köçürməyə təşviq edəcəyini gözləyir, bununla belə, onun hərəkətləri ABŞ-da daha yüksək inflyasiyaya, zəif iqtisadi artıma və ehtimal ki, resessiyaya səbəb olacaq. Prezident Donald Trump Rusiya bazarı üçün Asiya ölkələri arasında rəqabəti artıra bilər ki, bu da ölkəyə tədarük edilən sənaye avadanlıqlarının qiymətlərini azaltmağa kömək edəcək. Ümumdünya Ticarət Təşkilatının (ÜTT) rəsmiləri ABŞ-la özbaşına tarif siyasətini müzakirə etmək niyyətində deyillər. ÜTT-nin baş direktoru bildirib ki, Vaşinqtonun dəyişən tarif siyasəti fonunda qlobal ticarətdəki çətin vəziyyətə baxmayaraq, üzv ölkələr ABŞ-ın narahatlığını dinləməli və əməkdaşlığa diqqət yetirməlidir. "30 il əvvəl bu sistem yaradılanda Birləşmiş Ştatlar öz tariflərini xalqının və bütün dünyanın xeyrinə kifayət qədər aşağı səviyyəyə – təxminən 2,5%-ə endirdi. İndi ABŞ deyir ki, "bu, bizim üçün artıq işləmir”. Və onların narahatlıqlarını dinləyib deməliyik: “Yaxşı, əgər bu, artıq sizin üçün işləmirsə, biz birlikdə nə edə bilərik?”.
Tarif müharibəsi ilk hesablamalara görə, təkcə qarşıdakı dörd illik müffətdə Aİ-yə 750 milyard avroya başa gələcək. Hazırda yenidən silahlanma üçün, 800 milyard avro lazımdır. Bu 800 milyardı indi axtarmaq xüsusilə asan və xüsusilə xoş olacaq. Yer kürəsində kimin yaxın gələcəkdə hansı qüvvə ilə vurulacağı ayrı və çoxşaxəli söhbətdir. Amma konkret olaraq Avropaya gəlincə, 2000-ci illərin ortalarına qədər geri qaytarıla bilməyəcək qədər itirilmiş cənnəti daim xatırlayacaqlar. Dünya Trampın Ağ Evin Qızılgül bağçasındakı çıxışından yaxşı dərs ala bilər.
Hər şeyin alt-üst olduğu bir dünya
ABŞ-ın yeni idxal tariflərinin tətbiqinə dünyanın reaksiyası ABŞ prezidenti Donald Tramp xarici ticarət tərəfdaşlarına güzgü tarifləri tətbiq ediləcəyini açıqlayıb.
Dünya liderlərinin buna reaksiyası:
Ursula von der Leyen, Avropa Komissiyasının sədri:
"Nəticələr dünyada milyonlarla insan üçün dəhşətli olacaq".
Entoni Albanese, Avstraliyanın Baş naziri:
"Dostlar bunu etməzlər. Bundan sonra atacağımız addımlarda ehtiyatlı olmalıyıq".
Kristin Laqard, Avropa Mərkəzi Bankının prezidenti:
“Biz özümüzü hər şeyin alt-üst olduğu bir dünyada tapırıq”.
Şigeru İşiba, Yaponiyanın Baş naziri: "Bizim bu tədbirlərin ÜTT Müqaviləsi və Yaponiya-ABŞ Ticarət Sazişi ilə uyğunluğu ilə bağlı ciddi narahatlığımız var".
Keir Starmer, Böyük Britaniyanın Baş naziri: "Mən, həqiqətən də, ABŞ-la
ticarət müharibəsinə dərhal qarışmağın müdrik olduğunu düşünmürəm".
Donald Tusk, Polşanın Baş naziri: "Dostluq tərəfdaşlıq deməkdir. Tərəfdaşlıq həqiqətən qarşılıqlı tariflər deməkdir. "Adekvat həll yolları lazımdır".
Robert Habeck, Almaniya iqtisadiyyat naziri: “Donald Tramp təzyiq altında
güzəştə gedir, bəyanatlarını təzyiq altında düzəldir və məntiqi cavab ona bu təzyiqi hiss etdirməkdir”.
Mark Karni, Kanadanın Baş naziri: "Böhran zamanlarında birləşmək vacibdir. Biz məqsəd və qətiyyətlə hərəkət etməliyik və bunu edəcəyik".
Çin Xalq Respublikasının Ticarət Nazirliyi: “Çin ABŞ-ı dərhal birtərəfli gömrük rüsumlarını qaldırmağa və ticarət tərəfdaşları ilə mübahisələri ədalətli dialoq yolu ilə düzgün şəkildə həll etməyə çağırır”.
Qwede Mantashi, Cənubi Afrikanın Mineral Ehtiyatlar və Energetika Naziri: "Ölkənin inkişaf səviyyəsi zorakılıq üçün əsas olmamalıdır. Hər bir ölkə hücuma məruz qalmadan öz potensialına görə böyümə və inkişaf edə bilməlidir... Bizim qitəmizdə faydalı qazıntılar var. Biz bir növ dilənçi deyilik".
Trampın yeni tarif siyahısına Rusiya daxil deyil
Donald Trampın “Azadlıq günü” bütün dünyada geniş işıqlandırılır. Artıq siyahıda Rusiyanın olmaması və Ağ Evin buna qəribə izahı da qeyd olunub. Bəzi ölkələr artıq öz mənfəətlərini axtarırlar. Bununla belə, əksər müşahidəçilər yeni tarifləri bütövlükdə qlobal ticarət üçün təhlükə kimi qiymətləndirirlər.
Wall Street Journal (Nyu York, ABŞ)
"Trampın Yeni Proteksionist Dövrü"
Qlobal ticarət sistemini sarsıtmaq prezidentin susmağa çalışdığı nəticələrə gətirib çıxarır... Tarif vergidir və nəyəsə vergi verəndə ondan daha az alırsınız... Cənab Tramp sərvəti istehlakçılardan bizneslərə və işçilərə qəsdən köçürür. Rəqabəti boğan tariflər inhisarçılığın artmasına gətirib çıxarır və innovasiyalara ehtiyacı azaldır. Amerika metallurgiya və avtomobil şirkətləri artıq 1950-1960-cı illərdə bu yolu tutmuşdular.
Axios (Arlinqton, ABŞ)
"Trampın tarif siyahısına bir böyük ölkə daxil deyil: Rusiya"
ABŞ-ın mövcud sanksiyaları artıq "hər hansı bir mənalı ticarəti qeyri-mümkün edir". Bununla belə, ABŞ hələ də Trampın siyahılarında olan Mavrikiy və ya Bruney kimi ölkələrlə müqayisədə Rusiya ilə daha çox ticarət edir. Hətta Yeni Zelandiyaya məxsus Tokelau (əhali 1500) və ya Norveçə məxsus Svalbard (Spitsbergen, 2500) kimi ucqar ada əraziləri də tarif siyahılarına daxil edilib.
The Indian Express (Noida, Hindistan)
"Donald Trump-ın "Güzgü" tarifləri: Hindistan üçün müsbət tərəflər var"
Bir ölkənin digərinə tətbiq etdiyi rüsumun miqdarı əhəmiyyətli olsa da, bu ölkənin rəqiblərinə tətbiq etdiyi rüsumun miqdarı daha vacibdir. Beləliklə, ABŞ-ın Hindistana vurduğu tariflərin ciddi təsirləri olsa da... daha önəmlisi, məsələn, Çin, Banqladeş və ya Vyetnama tətbiq edilən tariflərin ölçüsü ola bilər... Deməli, Yeni Dehli əslində sərfəli mövqedədir... Məsələn, tekstil və geyim kimi konkret sektorlarda Hindistan ABŞ bazarlarına daxil olmaqda əsas rəqibləri ilə müqayisədə müəyyən üstünlüklərə malik ola bilər.
Handelsblatt (Düsseldorf, Almaniya)
Tramp öz tariflərini tamamilə absurd hesablamalarla əsaslandırır
Amerika prezidentinin çılğın və özünü məhv edən tarif siyasəti yeni səviyyəyə çatıb... Tramp dünyanın qalan hissəsinə ticarət müharibəsi elan etdiyi günü “Azadlıq günü” adlandırır... Amerika prezidentinin bundan daha böyük qürurunu təsəvvür etmək çətindir dağıntı və dağıntıdan başqa heç nə qalmayıb... Hər halda, çətin ki, heç kim – bəlkə də Trampın özündən başqa – özünü azad hiss etmir... Aqoniya daha yaxşı sözdür... Çünki ticarət müharibəsi... Birləşmiş Ştatlar üçün... özünü məhv etmək deməkdir.
China Daily (Pekin, Çin)
ABŞ Tarifləri Qlobal Ticarəti Təhdid edir
Donald Trampın Komandasının “Güzgü” ticarət məhdudiyyətləri nələrə gətirib çıxaracaq ABŞ prezidentinin “endirimli tariflər” adı altında irəli sürdüyü şeylərin tətbiqi ABŞ-ın ticarət şərtlərindən imtina etməsi ideyasını dəstəkləyənlərin subyektiv və birtərəfli qiymətləndirmələrinə əsaslanır. Lakin bu tariflər təkcə beynəlxalq ticarət qaydalarını pozmur, onlar bütün tərəflərin qanuni hüquq və mənafelərinə zərər vuran məcburiyyət formasıdır... Bu cür tədbirlər təkcə ABŞ-ın özünün maraqlarını pozmur, həm də dünya iqtisadi inkişafını təhdid edir... Ticarət müharibəsində qaliblər olmayacaq... və proteksionizmin yüksəlişi irəliyə doğru məqbul yol təklif etmir.
Financial Times (London, Böyük Britaniya)
Donald Tramp Amerikanın ətrafında proteksionist sədd qurur
Ağ Evin bir növ yeni Amerika atarkiyası ilə üz-üzə qaldığı bir vaxtda kritik sual yaranır: Tramp bu aqressiv ticarət siyasətini uzun müddət davam etdirə bilərmi, yoxsa nə vaxtsa iqtisadi, bazar, siyasi və hətta hüquqi təzyiqin ağırlığı altında onu sadəcə olaraq geri qaytaracaq?
V.VƏLİYEV