Ermənistan nə Avropanın, nə də Amerikanın gündəmində deyil və rəsmi İrəvanın ABŞ-İran münasibətlərinin pisləşməsi fonunda çağırışlara qarşı çıxmaq üçün nüfuzlu diplomatik alətləri yoxdur. Ermənistanın düşdüyü diplomatik boşluq Amerika mediasının və yüksək rütbəli rəsmilərin baş nazir Nikol Paşinyanın ötən həftə Vaşinqtona səfərinə maraq göstərməməsi ilə sübut olunur. Eyni zamanda, fevralın 12-də parlamentdə keçirilən hökumət saatında Paşinyan özü bəyan edib ki, əvvəlcə Ağ Evdə heç bir görüş planlaşdırılmasa da, hər iki tərəf ABŞ-ın vitse-prezidenti Devid Venslə görüşün keçirilməsində maraqlı olub və bu, onun ABŞ-a səfərinin son gününə təsadüf edib. Paşinyan söhbəti mənalı və hərtərəfli adlandırıb, həmçinin qeyd edib ki, “bu çox mühüm və məhsuldar görüşü yüksək qiymətləndirir”. Bu arada ekspertlər bu görüşə o qədər də əhəmiyyət verməyiblər, çünki İrəvan ABŞ dövlət katibi Marko Rubio ilə görüşü təmin edə bilməyib.
Bu səfər həm də Ermənistan diplomatiyasının olmadığını nümayiş etdirdi. Amerikada, hətta mətbuat bunu fərq etmədi, "The Washington Post"da, hətta "The New York Times"da da bir məqalə yoxdur. Hətta onlayn mediada belə bir məqalə yoxdur. Onunla heç kim görüşməyib, heç bir mətbuat konfransı, heç bir protokol şəkili yoxdur. Həddindən artıq biabırçılıq - dövlət başçısının görüşünə gəlməsi, o, hətta ölkə rəhbərinin belə bir iddiası olmadığını bildirib. Halbuki, bu səfərlə eyni vaxtda İsrail liderinin və Yaponiyanın baş nazirinin ABŞ-da təmtəraqlı qəbulu xüsusilə diqqət çəkib.
Ermənistan səriştəli diplomatik siyasət aparsaydı, belə vəziyyət yaranmazdı. Bu halda İrəvanın həm demokratlarla, həm də respublikaçılarla əlaqələri olardı ki, bu da Baydenin məğlubiyyətindən və Trampın qələbəsindən sonra dağılmaqdan qaçmağa imkan verərdi. Məsələn, bəzi mənbələdin məlumatına görə, prezident Tramp və onun administrasiyasının üzvləri ilə yaxından tanış olan onlarla Amerika ermənisi öz xidmətlərini təklif edib, lakin Ermənistanın ABŞ-dakı səfirliyi onlarla əməkdaşlıqdan imtina edib. Nəticədə bəlli olub ki, Ermənistanın Trampla heç bir əlaqəsi yoxdur və bu sahədə erməni diplomatiyası “sıfırlanıb”.
Üstəlik, uğursuzluğu hətta Ermənistanla ABŞ arasında strateji tərəfdaşlıq haqqında xartiya imzalamaqla da aradan qaldırmaq mümkün olmadı. Bu sənəddə ABŞ-ın Ermənistanı hərbi müttəfiqi hesab etməsi, hərbi yardım göstərəcəyi, hərbi baza tikəcəyi, işğalçı ölkənin ərazi bütövlüyünə zəmanət veriləcəyi barədə bir kəlmə də deyilmir. Baş nazir boş və mənasız kağızı imzaladıqdan sonra onunla şəkil çəkdirmək üçün dəhlizləri gəzib və ofisin qapılarını döyüb. Onda, bu “strateji razılaşma”nın məqsədi idi? Ermənilərin çox sevdiyi Qərb, hətta Suriyanın yeni rəhbərini şərəfli şəkildə qəbul etməklə Ermənistana “şərəf dərsi” keçdi. Azərbaycan və Türkiyənin Ermənistanı etibarsız ölkə səviyyəsində tutmasında təəccüblü heç nə yoxdur.
Eyni zamanda ABŞ-ın mövqeyi başa düşüləndir. Qlobal transformasiyalar şəraitində bütün dünya ölkələri, o cümlədən fövqəldövlətlər daxili problemlərin həllinə üstünlük verirlər. Eyni zamanda kiçik dövlətlərlə münasibətlər də arxa plana keçir. ABŞ hakimiyyət orqanları “öncə Amerika” prinsipini rəhbər tutur və açıq şəkildə bildirirlər ki, onlar üçün ən vacib olan ölkə iqtisadiyyatı, miqrasiya problemlərinin həlli və s. Bundan əlavə, prezident Tramp özünü “sülhməramlı” kimi təqdim edir və rəsmi İrəvan amerikalıların regionumuzda “sülh” bərqərar etmək cəhdləri ilə dolu riskləri nəzərə almalıdır.
Tramp üçün regionda bir nömrəli məsələ İrandır. O, İranla mümkün olan ən sərt danışıqları vəd edib. O, sülhü bərqərar etməyə çalışa bilər, amma uğursuz olarsa, o zaman İsrailin İrana hücum etməsi tamamilə mümkündür. İnanmaq olar ki, İran buna cavab verəcək. Əgər belə bir müharibə başlasa, o zaman Ermənistana təzyiq etmək, ya da həmişə olduğu kimi, hərbi yolla hər şeyi almaq üçün əlverişli fürsəti olacaq. Əslində Qərblə heç bir əlaqəsi olmayan və bu barədə dəqiq təsəvvürü olmayan 40-50 psevdoqərbpərəst Ermənistanı xarici siyasət vektorunu ABŞ və Aİ-yə çevirməyə sövq edir. Onlara liberalizmlə bağlı 5 sual versəniz və ya bulyonla Jan-Jak Russo arasındakı fərqi izah etmələrini istəsəniz, cavab verə bilməyəcəklər. İstisna deyil ki, əgər onlar özləri də evlərindən çıxarılmağa başlasalar, o zaman da indiki hakimiyyəti deyil, “hər şeydən əl çəkən” “keçmiş”ləri günahlandıracaqlar.
Birləşmiş Ştatlar üçün əsas prioritet neft və qaz ehtiyatlarıdır, yəni Türkiyə, Azərbaycan, həmçinin İsraildir ki, Amerika prezidentləri daha səxavətli davranırlar. Növbəti dəfə demokratiyadan danışanda, ABŞ prezidentlərini seçən 3 milyard dolların haradan gəldiyinə diqqət yetirin. Bunun böyük hissəsi İsrail lobbisindən gəlir. Onlar ödəyiblər, indi o, onlar üçün nə sifariş edirlərsə, "oxumaq" məcburiyyətindədir. Ermənistana gəlincə, o, Qərbin prioritetləri siyahısında haradasa 10-cu yerdədir. Fransızların çoxu Ermənistanın harada olduğunu bilmirlər. Ermənistan sakinləri dünyaya yalnız Kim Kardashianın məlum əzalarının altından baxırlar.
Ermənistan Qərbə olan “qarşılıqsız məhəbbətindən” qurtula bilmir və “avro-konfet”ə əl atır, sadəlövhcəsinə hesab edir ki, ABŞ və Aİ bizi sevdiyi üçün sevməlidir. Bununla belə, Ermənistan Qərblə birlikdə daha yaxşı gələcəyə dair xəyali ümidlər müqabilində Rusiyanı birdəfəlik tərk edəcəyindən aldanmaq riskindən xəbərdardır. Hər addımı düşünmək, diplomatiyanı daha yaxşı başa düşmək lazımdır. Avropada heç kim erməni malı almağa və ya Ermənistandan mövsümi işçiləri işlə təmin etməyə söz verməyib. Bundan əlavə, qazı Rusiyadan deyil, Azərbaycandan almaq zərurəti yaranarsa, bu, həm də Ermənistanın suverenliyi üçün yeni riskləri təhdid edir.
Bu arada, Dövlət Departamenti, USAİD və Soros Fondu hər ölkədə öz xalqını, vətənini, qrant almaq üçün həlak olan 18 yaşlı əsgərlərin xatirəsini satmağa hazır olan insanları tapır. Son aylarda təkcə Dövlət Departamentinin yardımı iki dəfə artaraq 250 milyon dollara çatıb, belə ki, Ermənistanda hakim qüvvənin reytinqinin aşağı düşdüyü və təbliğat üçün daha çox vəsait lazım olduğu aydın olub. Bununla belə, Amerika yardımının dayandırılmasından sonra qərbpərəstlərin işində fasilə yarana bilər, çünki yerli oliqarxlar maliyyələşmədəki boşluğu tam doldura bilməyəcəklər. Sadəcə ermənilər düşünür ki, Qərbdə onun yolunu səbirsizliklə gözləyən yoxdur.
Avro-ekspertlər İrəvanda
Avropa İttifaqının ekspert nümayəndə heyəti vizasız rejimin hazırlanması ilə bağlı məsələləri nəzərdən keçirmək üçün Ermənistana gəlib. Missiyaya Avropa Komissiyasının Miqrasiya və Daxili İşlər üzrə Baş Direktorluğunun, Genişləndirilmiş Qonşuluq Danışıqları üzrə Baş Direktorluğunun, Avropa Xarici Fəaliyyət Xidmətinin və Frontex-in, sərhəd və sahil mühafizə xidmətinin nümayəndələri daxildir. Bununla paralel olaraq Ermənistan parlamenti respublikanın Avropa İttifaqına daxil olması prosesinin başlanmasına dair qanun layihəsini birinci oxunuşda qəbul edib.
Sənəddə qeyd olunduğu kimi, Ermənistan hakimiyyəti xalqın iradəsini ifadə edərək, ölkəni təhlükəsiz, qorunan, inkişaf etmiş və çiçəklənən etmək vəzifəsini qarşısına qoyaraq, Avropa İttifaqına qoşulma prosesinin başladığını elan edir. Təşəbbüsü hakim “Mülki Müqavilə” fraksiyasının 63 deputatı dəstəkləyib. “Mənim Şərəfim”dən yalnız altı parlamentari və başqa bir partiya üzvü buna qarşı çıxıb. Sabiq prezident Robert Köçəryanın Ermənistan fraksiyası səsvermədə bitərəf qalıb. Blok üzvü Kristin Vardanyan bunu təmsil etdiyi qurumun Avropa İttifaqına və Avropaya inteqrasiya tərəfdarlarına qarşı çıxmaq istəməməsi ilə izah edib. Lakin Ermənistan qanun layihəsini fəal şəkildə tənqid edib. Deputatlar xəbərdarlıq ediblər ki, bu sənəd Aİ və Avrasiya İqtisadi İttifaqı (Aİİ) ilə münasibətlərdə respublikaya problemlər yaradacaq.
Xatırladaq ki, qanun layihəsi 60 min vətəndaşın imzasını toplayan “Eurovot” vətəndaş təşəbbüs qrupu tərəfindən hazırlanıb, təşəbbüsü parlamentə təqdim etmək üçün 50 min imza tələb olunub. Yanvarda Ermənistan hökuməti sənədi təsdiqləyib və baxılması üçün parlamentə təqdim edib. “Qanun qüvvəyə minəndə biz xalqımıza mühüm xidmət göstərmiş olacağıq – onlara xarici əlaqələrin tam menyusunu təqdim edəcəyik və bu, diqqətimizi mənalı müzakirələrə yönəltməyə imkan verəcək”, – Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan deyib. Onun fikrincə, ictimaiyyətin düzgün gözləntiləri olmalıdır. Eyni zamanda, Paşinyan əmindir ki, Aİ-yə daxil olmaq istəyi risklərin heç birini daha riskli etmir, əksinə, onları idarəolunan edir.
Öz növbəsində, Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov bəyan edib ki, Avropa İttifaqına yönəlmək Ermənistanın suveren hüququdur. “Göründüyü kimi, Ermənistanda müəyyən siyasi qüvvələr var ki, Aİ-yə yönəlmə (yəqin ki, Aİ-nin özünün bunda maraqlı olub-olmadığını dəqiq başa düşmədiyi halda) bu oriyentasiya ölkənin özü və bu ölkə xalqının maraqları üçün əlavə dividendlər verəcək. Bu, Ermənistanın suveren hüququdur. Amma təbii ki, ermənilərin özləri və hər kəs bunun nə dərəcədə qarşılıqlı istək olduğunu başa düşməlidir. Avropalıların özləri buna necə baxırlar? Biz uzun gözləmə siyahısına salınmış bir çox ölkələrin təcrübəsini bilirik. Onilliklərlə ölçülən növbə. Bu arada biz ondan çıxış edirik ki, Ermənistan Aİİ üzvlüyündən dividendlər almağa davam edir. "Bu dividendlər açıq-aşkardır", Peskov deyib.
İrəvanın Avropaya inteqrasiyası ilə bağlı müzakirələr fonunda Rusiya-Ermənistan münasibətlərində ciddi dəyişiklik gözlənilmir. Böhran uzun müddətdir ki, davam edir, lakin bu konkret hərəkət çətin ki, kəskin dönüşlərə səbəb olsun. Eyni zamanda, parlament seçkiləri yaxınlaşdıqca daha bir neçə avropayönlü bəyanatlar, hüquqi və ya kvazileqal qərarlar gözləmək olar. Məsələn, bu, referendumun keçirilməsi ola bilər. Ermənistan daxilində avropapərəst ritorika yaxşı satılır və Mülki Müqavilə bundan öz reytinqlərini yaxşılaşdırmaq üçün istifadə edə bilər. Amma Aİ ilə real münasibətlər möhkəmlənsə belə, yeni qarşılıqlı öhdəliklərin yaranmasına səbəb olmayacaq.
Avropaya inteqrasiya haqqında qanun layihəsi Paşinyanın partiyasına ilk növbədə 2026-cı ildə keçiriləcək parlament seçkilərində qalib gəlmək üçün lazımdır. Digər səbəb Qərbə doğru geosiyasi yönləndirmə kursunun davam etdirilməsi və Rusiya ilə müttəfiqlik əlaqələrinin rədd edilməsidir. Lakin Moskva bəyanatlardan konkret addımlara keçərsə, bu, İrəvanın xarici siyasətinə güclü təsir göstərə bilər. Nəticə etibarı ilə Ermənistan hökumətinin Rusiya bazarını erməni mallarına bağlasa, nə etməli sualına cavabı yoxdur. Gürcüstan nümunəsi göstərir ki, hətta böyük istək və Aİ ilə azad ticarət zonasının mövcudluğu ilə belə, Avropa bazarında möhkəmlənmək çox çətindir. Rusiya bazarı, hətta bir neçə il gürcü mallarının idxalına tam qadağa qoyulsa da, Gürcüstanın bir sıra ixrac məhsulları üçün əsas bazar olaraq qalır.
V.VƏLİYEV