"Müasir informasiya dövründə televiziya və sosial media insan həyatının ayrılmaz hissəsinə çevrilib". Bu sözləri SİA-ya açıqlamasında Psixoloq Psixoterapevt Orxan Şəfizadə deyib.
O bildirib ki, xüsusilə televiziya kanallarında qətl hadisələrinin, ailə faciələrinin geniş şəkildə işıqlandırılması cəmiyyət üçün ciddi psixoloji və sosial risklər daşıyır: "Bu yazıda belə kontentin psixoloji təsirləri, insan davranışına mümkün neqativ nəticələri və cəmiyyətə uzunmüddətli təsiri barədə geniş təhlil aparacağıq.
1. Şiddətin Normalizasiyası və Empatiyanın Zəifləməsi
Televiziyada cinayət hadisələrinin və ailədaxili zorakılığın tez-tez göstərilməsi insanlarda şiddətə qarşı hissiyatın zəifləməsinə gətirib çıxara bilər. Zamanla belə görüntülər insanların emosional reaksiya vermə qabiliyyətini azalda, hətta bu cür hadisələri "adi" və "qaçılmaz" qəbul etmələrinə səbəb ola bilər. Xüsusilə uşaqlar və yeniyetmələr üçün bu, təhlükəlidir. Çünki onların beyin inkişafı hələ tam formalaşmayıb və gördükləri zorakılıq səhnələrini real həyat modeli kimi qəbul edə bilərlər.
2. Modelləşdirmə və Təqlid Davranışı.
Psixologiyada “modellenmə” (social learning theory - Bandura) anlayışı mövcuddur. İnsanlar xüsusilə gənc yaşlarında ətraf mühitdən öyrənirlər. Televiziyada tez-tez zorakılıq görmək, onu çıxış yolu kimi qəbul etməyə səbəb ola bilər. Məsələn, qətl hadisələri haqqında təfərrüatlı məlumatlar bəzi psixoloji problemləri olan şəxsləri eyni davranışa yönləndirə bilər. Bu, kriminal psixologiyada “copycat effect” kimi tanınır.
3. Qorxu Mədəniyyətinin Yaranması və Kütləvi Narahatlıq
Mediada tez-tez qətl hadisələrinin, ailə faciələrinin nümayiş etdirilməsi insanlarda dünyaya qarşı pessimist və qorxulu baxış formalaşdıra bilər. Xüsusilə yaşlı insanlar və uşaqlar bu cür informasiyalardan təsirlənərək daim təhlükə hiss edə bilər, kənar insanlara qarşı inamsızlıq yaranar. Uzunmüddətli perspektivdə isə bu, cəmiyyətdə sosial izolyasiyaya və aqressiyanın artmasına səbəb ola bilər.
4. Şəxsi Həyata və Psixoloji Sağlamlığa Zərər
Ailə faciələrinin media vasitəsilə yayımlanması yalnız cəmiyyət üçün deyil, hadisə iştirakçıları üçün də ağır psixoloji nəticələr yaradır. Valideynini itirən bir uşağın ailə dramı televiziyada yayımlananda, bu, onun psixoloji travmasını daha da dərinləşdirir. Hadisəni yaşayan insanlar üçün bu, emosional yükü artıraraq, depressiya və travma sonrası stress pozuntusuna (PTSD) gətirib çıxara bilər.
5. Mediada Məsuliyyət və Etik Dəyərlər
Burada əsas sual ortaya çıxır: jurnalistlər və televiziya kanalları nə dərəcədə məsuliyyət daşıyırlar? Medianın məqsədi cəmiyyəti maarifləndirmək və obyektiv məlumat verməkdir. Ancaq informasiya etik çərçivədə verilməlidir. Cinayət hadisələrinin şoulaşdırılması, sensasiya naminə faciələrin detallarının açıq-aşkar təqdim edilməsi yalnız mənfi nəticələrə səbəb olur.
Nəticə və Tövsiyələr
Televiziyada qətl hadisələrinin və ailə faciələrinin geniş şəkildə işıqlandırılması cəmiyyət üçün ciddi psixoloji təhlükələr yaradır. Bunun qarşısını almaq üçün:
✔️ Media zorakılıq mövzularını təqdim edərkən etik normalara riayət etməlidir.
✔️ Cinayət hadisələri şoulaşdırılmamalı, sensasiya naminə detallar açıq-aşkar göstərilməməlidir.
✔️ Zorakılıq hadisələri ilə bağlı maarifləndirici proqramlar hazırlanmalı, əhalinin psixoloji təsirləri nəzərə alınmalıdır.
✔️ Uşaqlar və həssas qruplar üçün məzmun filtrasiyası tətbiq edilməlidir.
Unutmayaq ki, media cəmiyyətin güzgüsüdür. Bu güzgü, qorxunu və şiddəti deyil, humanizmi və dəyərləri əks etdirməlidir".