Yeni doğulan körpənin ehtiyac duyduğu yeganə qida ana südüdür və doğuşdan sonra ilk 6 ay ərzində uşağa əlavə qida, o cümlədən su verməyə ehtiyac yoxdur. Ana südü ala bilməyən körpələrə bu dövrdə süni süd qarışığı verilməlidir. Körpələr altı aya çatdıqda ana südündən əlavə bərk qidalar yeməyə hazır olurlar. Hər bir körpənin inkişaf xüsusiyyətləri fərqlidir və buna görə də tamamlayıcı qidalara keçid zamanı fərdi fərqlər qaçılmazdır. Körpəniz tamamlayıcı qidalara hazırlıq əlamətlərini göstərdikdən sonra, pediatrınız əlavə qidalara keçid zamanı sizə rəhbərlik edəcək.
Körpəniz tamamlayıcı qidalara keçməyə hazırdırmı?
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.
Tamamlayıcı qidalara keçməyə tələsməməlisiniz. Körpələrin həzm sistemi hələ tam inkişaf etmədiyi üçün qida allergiyası riskini nəzərə almaq lazımdır. Körpələrin əksəriyyəti doğuşdan təxminən 6 ay sonra tamamlayıcı qidalara keçməyə hazırdır. Bu zamana qədər onlar adətən yeməkləri dilləri ilə ağzından itələyirlər və bu davranış onların əlavə qidalara hələ hazır olmadıqlarının göstəricisidir. Bu mərhələdə qidaları ağızlarının ön hissəsindən arxa tərəfə daşımaq üçün kifayət qədər əzələ koordinasiyası yoxdur. Yaşla yanaşı, körpənizin bərk qidalara hazır olduğunu göstərən digər əlamətlər də var. Körpəniz mayelərdən imtina etməyə hazır olduqda sizə aydın siqnallar verəcəkdir.
Bu simptomlardan bəziləri:
- Yaxşı baş idarəsi, körpənin başını sabit, dik vəziyyətdə tuta bilməsi deməkdir.
- Körpənin yemək udmaqda çətinlik çəkməməsi üçün hündür kresloda və ya dayaqla dik otura bilməsi.
- Yeməyi dillə itələmək refleksi olmazsa.
- Əllərini və ya oyuncaqlarını ağzına salmaq.
- Başqalarının nə yediyi, yeməyə çalışdığı və ya onlara yemək göstərdiyiniz zaman ağızlarını açmaqla maraqlanmaq.
- Fiziki inkişaf uyğun olmalıdır, doğum ağırlığının təxminən iki qatına çatmalıdır.
Körpə bunları etsə və qidaları udsa, pediatrla məsləhətləşdikdən sonra əlavə qidalanmaya başlana bilər.
Tamamlayıcı qidalara keçid necə olmalıdır?
Tamamlayıcı qidalara keçid zamanı ana südü və ya qarışıq qidalanma davam etdirilməlidir. Keçid yavaş və yumşaq bir şəkildə aparılmalıdır.
Körpələrdə tamamlayıcı qidalara keçərkən nəzərə alınmalı olan məqamlar aşağıdakılardır:
- Tərkibində şəkər və duz olmayan tək tərkibli qidalar təklif edilməli və hər yeni qida arasında üç günlük fasilə verilməlidir. Bu sayədə körpənin hər hansı qidaya allergik reaksiyası olub-olmadığı anlaşıla bilər.
- Başlanğıcda əlavə qida gündə bir dəfə yemək şəklində verilməlidir.
- Təbii və təzə qidalara üstünlük verilməlidir. Konservləşdirilmiş və ya dondurulmuş qidalardan qaçınmaq lazımdır.
- Tamamlayıcı qidalara ilk başlandıqda kök, balqabaq, kartof, alma, armud və banan kimi mövsümi tərəvəz və meyvələrdən püresi və ya qatıq verilə bilər.
- Gələcəkdə tərəvəz şorbası, balqabaq dolması və qatıqla meyvə-tərəvəz qarışıqları kimi birdən çox qida elementi olan yeməklərə üstünlük verilə bilər.
- Gənc körpələrin immun sistemləri hələ tam yetişmədiyi üçün infeksiyaya yoluxma riski yüksəkdir. Ona görə də yeməklər gigiyenik qaydada hazırlanmalıdır.
- Körpələr tez-tez ilk dəfə verilən qidalardan imtina edirlər. Çünki onun dadı və teksturası yenidir. Bu vəziyyətdə yemək çətinliklə yeyilməli və bir müddət sonra yenidən cəhd edilməlidir.
- Qidaları sınayarkən körpənin ac qalmasına diqqət yetirilməlidir.
- Körpələrin diş ətləri çox həssasdır. Bu səbəbdən diş ətinin zədələnməsinin qarşısını almaq üçün ucu yumşaq plastik qaşıqdan istifadə etmək olar.
- Körpənin çox yorğun və əsəbi olmadığı bir vaxtda tamamlayıcı qidaları təqdim etmək yaxşı olardı.
- Körpəniz əvvəlcə çox yeyə bilməyəcək və təcrübəyə alışması üçün vaxt lazımdır.
- Bəzi körpələr yeməkləri ağızlarında saxlayıb udmaq üçün məşq etməlidirlər.
İlk tamamlayıcı qidalar nə ola bilər?
Hər şeydən əvvəl, tamamlayıcı qidalara tək bir meyvə və ya tərəvəzlə başlaya bilərsiniz. Balqabaq, kök, brokoli və gül kələm kimi mövsümi tərəvəzləri yüngülcə buxarlayıb püre halında təqdim edə bilərsiniz. Körpələrin şirin meyvələrə alışmaması və tərəvəz yeməkdən imtina etməməsi üçün ilk növbədə balqabaq, kartof və brokoli kimi şirin olmayan tərəvəzlərdən başlamaq faydalı ola bilər. Beləliklə, körpənizin müxtəlif zövqlərə alışması daha asan olacaq. Əlavə qidalara da qatıqla başlamaq olar. Zamanla bu siyahıya pendir və kəsmik kimi digər süd məhsulları da əlavə oluna bilər.
Əlavə qidaya keçid siyahısı
Əllə qidalanma siyahısına keçid son dərəcə faydalıdır, çünki o, körpələrini qidalandırmaqda valideynlərə rəhbərlik edir. Körpənin zehni və fiziki inkişafını sağlam şəkildə tamamlaya bilməsi üçün onun bütün qidaları adekvat və balanslı şəkildə alması vacibdir. Əlavə qida siyahıları ilə körpənin müntəzəm olaraq protein, vitamin və minerallar baxımından düzgün qida qruplarını qəbul etməsi mümkün olur. Tamamlayıcı qidalanmaya keçid zamanı və sonrasında körpəyə ehtiyaclarına uyğun olaraq verilə biləcək tərəvəz, meyvə və digər qida maddələrinin ətraflı siyahıları təqib edilən sağlamlıq qurumlarından əldə edilə bilər. Əlavə qida siyahıları hazırlayarkən bəzi vacib məqamlar nəzərə alınmalıdır:
- Çiyələk, albalı, pomidor, portağal, noxud və bal kimi allergiya riski yüksək olan qidalar siyahıda olmamalıdır.
- Qəbizliyə səbəb ola biləcək kartof, banan, düyü plovu kimi qidalara çox üstünlük verilməməlidir.
- Tərkibində yüksək dəmir olan qidalara üstünlük verilməlidir.
- Yeməklər kiçik hissələrdə verilməlidir.
- Tərkibində duz və şəkər olmamalıdır.
- Bəkməz qidaları şirinləşdirmək üçün istifadə edilə bilər.
- İlk aylarda əsasən meyvə, tərəvəz, qatıq və taxıl şorbaları verilə bilər.
- 7-ci aydan etibarən səhər yeməyinə pendir, yumurta sarısı, bəkməz kimi məhsullar, digər yeməklər üçün isə toyuq, ət, balıq kimi proteinlə zəngin qidalar verilə bilər.
- Əlavə qidalanma ilk dəfə başladıqda, əlavə qida olaraq gündə bir dəfə yemək verilməlidir. Yeməyin sayı 7-ci ayda ikiyə, 8-ci aydan isə üçə qədər artırıla bilər.
Tamamlayıcı qidalanmaya keçid zamanı verilməməsi lazım olan qidalar
Qatı qidalarla qidalanmağa başladıqda, körpənin pəhrizində meyvə və tərəvəzlər mühüm rol oynayır. Ancaq bu müddətdə hər meyvə və tərəvəz verilməməlidir. Tərkibində nikotin olduğu üçün badımcan körpələr üçün uyğun deyil. Çiyələk, albalı, moruq, portağal, kivi, yumurta ağı kimi meyvələr allergiya riski səbəbindən körpələrə verilməməlidir.
İnək südü həzm olunması çətin olduğu, bağırsaqlarda gizli qanaxmalara səbəb olduğu, dəmir çatışmazlığına səbəb olduğu üçün 1 yaşa qədər qaçınılması lazım olan qidalar arasındadır. 1 yaşa qədər körpələrə bal vermək çox təhlükəlidir, çünki potensial ölümcül nəticələrə səbəb ola bilər. Hazır və işlənmiş qidaların heç biri körpələr üçün uyğun deyil.
Körpələrə verilməməsi lazım olan digər qidalar:
Tərkibində kofein olan qidalar: çay, şokolad, kakao və qəhvə
soya
Fındıq, fıstıq, qoz kimi qoz-fındıq
Turşular
Tərkibində tatlandırıcılar olan qidalar
Sosis və kolbasa kimi delikates məhsulları
Əlavə qidaya allergiyanın simptomları
Körpənin yeni qidaya alerjisi varsa, reaksiya əlamətləri tez-tez bir neçə dəqiqədən bir neçə saata qədər görünür. Semptomlar bəzən bir neçə gündən sonra qarın ağrısı və qaşınma şəklində özünü göstərə bilər. Buna görə də üç günlük qayda ilə davam etmək çox vacibdir.
Ən çox allergiyaya səbəb olan qidalara süd, yumurta, buğda, soya, fıstıq, çiyələk, balıq, dəniz məhsulları və bal daxildir. Allergiya vəziyyətində adətən qaşınma və səpgi kimi yüngül simptomlar müşahidə olunsa da, bəzi körpələrdə kovan, qusma və ishal kimi daha ciddi simptomlar ola bilər. Hırıltı, nəfəs darlığı, dilin, dodaqların və üzün şişməsi müşahidə olunarsa, dərhal təcili yardıma müraciət edilməlidir. Çünki bu əlamətlər anafilaksi adlanan və ölümlə nəticələnə bilən çox ciddi allergik reaksiyanın göstəricisidir.
Ayşən Vəli