Əsas qida maddələrindən olan südün qiyməti son illərdə dünyada və Türkiyədə ən aşağı həddə çatsa da, bəzi heyvanlardan alınan südün qiyməti qızılın qiyməti ilə demək olar ki, rəqabət aparır.
Bəs, yüksək qiymətə malik olan eşşək südü necə? Onun hansı fayda və zərərləri var? Satışı harada və necə baş tutur?
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.
Yüksək protein, kalsium, fosfor və D vitamini kimi qida dəyərlərinə malik süd 7-70 yaş arası hər kəsin, xüsusilə uşaqlar, hamilə qadınlar, süd verən qadınlar və yaşlılar üçün əvəzolunmaz qida mənbəyidir.
Ana südünə ən yaxın qida tərkibi ilə seçilən eşşək südü, qədim Misir dövründən günümüzə qədər faydaları ilə seçilən bir süd növüdür. Qidalandırıcı süd növü olmaqla yanaşı, həm də kosmetik faydalarına görə gözəllik sənayesində axtarılan bir qidadır.
100 mililitr eşşək südünün tərkibində təxminən 42 kalori var. Natrium, kalium, kalsium, fosfor, sink maqnezium, A, B2, B1, E, C vitaminləri və zülal kimi minerallarla zəngindir. Asan həzm olunan eşşək südü, xüsusilə inək zülalına allergiyası olanlar tərəfindən asanlıqla istehlak edilə bilər. Tərkibində yüksək miqdarda laktoza var. Omeqa 3 və Omeqa 6 yağ turşuları ilə də zəngin bir qida olan eşşək südünün tərkibində linolenik yağ turşuları var.
Azərbaycanda eşşəklərin sayı azalıb. STATİSTİKA
Dövlət Statistika Komitəsinin 2024-cü il 1 yanvar tarixinə olan məlumatında Azərbaycandakı ev heyvanları, ev quşları və arı ailələrinin sayı açıqlanıb. Rəsmi statistikada dəvələr istisna olmaqla bütün ev heyvanları və quşlarının, eləcə də arı ailələrinin sayında azalma nəzərə çarpır.
Azad İstehlakçılar Birliyinin sədri Eyyub Hüseynov: “Beş il öncə Azərbaycanda eşşək ferması yaratdılar və eşşək südünü satışa çıxartmaq istədilər. Azad İstehlakçılar Birliyi müəyyən işlər apardı ki, bunun qarşısı alınsın. Bu yalançı həkimlərin və marketoloqların bir hiyləsidir. Mən belə adamlara sual verirəm. Akademik tibbi və yaxud akademik farmasepiyanın hansı resursları çatmır ki, onları akademik tibbə daxil etsinlər? insan resursu çatmır? Maliyyə resursu çatmır? Laboratoriya resursu çatmır?
Belə yalançı məsələlər çox təəssüflər olsun ki, Azərbaycana da gəlib çıxıbdır və guya eşşək südü əvəzolunmazdır və s. Bunlar hamısı səhvdir və Azərbaycanda belə bir şeyin yaradılması həddindən artıq anormal bir məsələdir. Bunun xeyri barədə kim nə danışırsa, hamısı yalandır. Təsadüfi deyil ki Türkiyəli məşhur professorun bir sözü var ki, dünyanı aldatmaq üçün 20 nəfər pula satılmış professor tapmaq kifayətdir. Azad İstehlakçılar Birliyi buna qarşıdır, kim bu xəyaldadırsa bunun qarşısı alınmalıdır”.
Eşşək südünün qiyməti nə qədərdir?
Süd əsasən 200 və 500 qramlıq şüşələrdə satılır. 200 qramlıq süd 16 manat, 500 qramlıq süd isə 40 manatdır.
Dünya
Dünyanın bir çox ölkələrində, o cümlədən qonşu Türkiyə dövlətində çox sayda eşşək fermaları yaradılıb. Eşşək südü istehsal edən ölkələr arasında ABŞ, Braziliya, Fransa, İtaliya, İngiltərə, İspaniya, Çin də var. Serbiyada isə eşşək südündən pendir də hazırlanır. Pule pendiri adı altında hazırlanan pendir əsasən Balkan ölkələrində saxlanılan eşşəklərin südündən istehsal edilir. Məlum olub ki, dünyanın ən bahalı pendiri eşşək südündən hazırlanan pendirdir. 1 kq çəkili pendirin qiyməti 1000 avrodur. Onun belə baha satılmasına səbəb 1 kq. pendir üçün 25 litr eşşək südünün istifadə edilməsidir.
Eşşək südünün faydaları nələrdir?
Tərkibindəki laktoferrin maddəsi sayəsində mikrob və iltihab əleyhinə təsir göstərir. O, həmçinin antioksidant xüsusiyyətlərə malikdir və orqanizmin immunitet sistemini gücləndirərək xəstəliklərə qarşı müqavimətini artırır. Bundan əlavə, eşşək südü xərçəng hüceyrələrinin yaranmasının və əmələ gələn hüceyrələrin çoxalmasının qarşısını alır.
Tərkibindəki yüksək kalsiumla sümük və dişlərin inkişafını dəstəkləyir. Sümükləri gücləndirir və bədəni diş çürüməsinə qarşı qoruyur. Linoleik yağ turşuları sayəsində həzm sisteminin nizamlı işləməsinə kömək edir. Qəbizlik, şişkinlik və qaz kimi problemlərin qarşısını alır. Bədənin ehtiyac duyduğu enerjini təmin edir.
Ana südünə ən yaxın qida dəyərinə malik olan eşşək südü, xüsusilə tərkibindəki immunoqlobulin sayəsində yeni doğulmuş körpələrin immun sistemini gücləndirməyə kömək edir və infeksiya riskini azaldır. Eşşək südü yenidoğulmuşlarda tez-tez rast gəlinən vərəm və boğaz infeksiyalarının qarşısını alır, həmçinin insult və tənəffüs yolu infeksiyalarının qarşısını alır.
Eşşək südü hansı xəstəliklərə faydalıdır?
- Astmadan xərçəngə, bronxitdən siroza qədər bir çox xəstəliyin müalicəsində istifadə edilən eşşək südü, tərkibindəki əvəzolunmaz yağ turşuları sayəsində müalicəvi xüsusiyyətlərə malikdir. O, həmçinin ağciyər, mədə, qaraciyər və digər xərçəng növlərinin müalicəsində köməkçi rol oynayır. Dəri hüceyrələrini qidalandıran qida maddəsi bədəni ekzema və sədəf kimi dəri xəstəliklərinə qarşı da qoruyur.
- Həzm sistemi pozğunluqlarına yaxşı təsir göstərən eşşək südü qəbizlik problemlərinin qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır.
- Boğaz və yaraların qarşısını almağa kömək edir.
- Əzələ yorğunluğuna və baş ağrılarına yaxşı təsir edən eşşək südü xroniki yorğunluğun müalicəsində çox təsirlidir. Tərkibindəki E vitamini göz sağlamlığını qorumağa kömək edir.
- Eşşək südü yeni doğulmuş körpələrin sümüklərini gücləndirir və onları sümük sınıqlarından qoruyur.
- Dərinin kollagen toxumasının güclənməsində mühüm rol oynayan bu süd dərinin hamar və canlı olmasına kömək edir, qırışların yaranmasının qarşısını alır.
- Tərkibindəki Omega 3 və Omega 6 yağ turşuları ürək-damar sağlamlığını qorumaqda çox təsirlidir.
Eşşək südü haramdır, yoxsa halal?
Son zamanlar sağlamlığa faydaları ilə gündəmə gələn eşşək südünün İslamda haram olduğu barədə məlumatlar var. Evcil eşşək ətini yemək Muhəmməd tərəfindən haram olduğu deyilir və fiqh hökmünə görə əti haram olan heyvanların südü içilməməlidir. Bu çərçivədə eşşək əti haram olduğu üçün onun südünü yemək də haramdır.
Bəzi İslam inanclarına görə, eşşək əti yemək və eşşək südü içmək məkruhdur. Lakin qəbul edilən əsas fikir, eşşək ətinin və eşşək südünün haram olmasıdır. Əgər eşşək südü bir xəstəliyin müalicəsi üçün içilirsə, dini etiqad yoxdur. İslam dini idarələrinə görə, əgər eşşək südü içmək xəstəliyin yeganə müalicəsidirsə, həkim tərəfindən istehlak edilə bilər. Lakin xəstəlik dərmanla müalicə oluna bilsə, eşşək südü caiz deyil.
Qafqaz Müsəlmanlar İdarəsinin sədr müavini Hacı Fuad Nurullayev: “Eşşək, qatır, at yəni, bu heyvanlar eynicinsli, eyni qəbildən, eyni nəsildəndirlər. Bunlar at cinsinə aiddirlər və bir-birinə yaxın cinsli olan heyvanlardır. Onların ətləri də haram deyil. İslamda dinində bunların əti halaldır. Amma burada bir incə nüans var ki, məsələn, quzu əti, qoyun əti, keçi əti, dana əti və inək əti olan yerdə bu heyvanların ətindən istifadə etməməyi dinimiz bizə məsləhət görür. Dinimizdə belə buyrulur. Birinci gərək qoyun, quzu, dana, inək ətlərindən istifadə olunsun. Əgər olmazsa atın da, qatırın da, eşşəyin də ətindən yemək olar. Yəni bunun haramı, günahı da yoxdur.
Əgər bir heyvanın şəriətdə əti halaldırsa, haram deyilsə onun südü də pakdır, südündən də tam rahat istifadə etmək olar, hətta onların ifrazatı da murdar hesab olunmur. Yəni, sidiyi də murdar hesab olunmur, onların təzəkləri, peyinləri də murdar hesab olunmur. Məsələn, bu heyvanların peyinlərini əkin sahələrinə səpə bilərlər, bəzən qədimdə də kəndlərdə evləri tikəndə, evlərə suvaq çəkəndə, hətta mən bilirəm ki, bu heyvanların peyinindən istifadə ediblər və edə də bilərlər. Bunlar da murdar hesab olunmaz.
Hətta təbabətdə dəvənin südü öz-özlüyündə, dəvənin təri öz-özlüyündə müalicəvidir və hətta dəvənin sidiyindən belə təbabətdə milli təbabətdə istifadə edə bilirlər. Yəni, bunlar murdar hesab olunmur. Bunlar pakdır, təmizdir və xüsusən də ulağın, yəni eşşəyin südü müalicəvidir. El təbabətində göy öskürək deyilən bir xəstəlik var ki, bu adətən uşaqlarda çox yayılır və onlar müalicəsində ulağın, eşşəyin südündən çox istifadə edirlər. İcazəlidir, halaldır və təmizdir, heç bir günahı, heç bir haramiyyəti yoxdur, istifadə etmək olar.
Eşşək südünü necə içmək olar?
Çin, İngiltərə, İtaliya, Fransa, Braziliya, Çili və Amerikada uzun müddətdir istehlak edilən və sağlamlığa faydaları ilə ön plana çıxan eşşək südü, təsərrüfat məhsullarını gündəlik təzə və ya onlayn olaraq satan təbii məhsul bazarlarından alına bilər. İnternet üzərindən dondurulmuş göndərilən eşşək südü otaq temperaturunda təkbaşına və ya soyuducunun aşağı bölmələrində əridildikdən sonra istehlaka hazır olur. İstehlak ediləcək miqdar qəhvə qabına tökülərək isidildikdən sonra istehlak edilməlidir.
Eşşək südünün qaynadılması onun faydalı qida komponentlərinin itirilməsinə səbəb olur. Antibakterial xüsusiyyətə malik olan eşşək südü bu xüsusiyyəti sayəsində mikrobları öldürür. Pasterizə və ya qaynadılmış halda bu xüsusiyyətini itirir. Bu səbəbdən çiy istehlak edilməsi tövsiyə edilən eşşək südünün ömrü təxminən 72 saatdır.
Eşşək südü sabunun faydaları nələrdir?
Eşşək südü sabunu xüsusilə qış mövsümündə aşınmış, çatlamış və qurumuş dəriyə qulluq göstərərək dərini xarici təsirlərdən qoruyur. Gündəlik istifadəyə uyğun quruluşu ilə diqqət çəkən məhsul qocalmanın təsirini gecikdirir və qırışların yaranmasının qarşısını alır.
- Təbii eşşək südü sabunu sızanaq, ekzema, sədəf kimi dəri problemlərinin müalicəsini dəstəkləyir və dəri xəstəliklərinin qarşısını alır.
- Dərinin ehtiyac duyduğu nəmi təmin edərək yumşaq və hamar görünməsinə kömək edir.
- Dəridəki ləkələri və sızanaq izlərini yox edir və dərini qidalandırır və bərpa edir.
- Dərinin rəngini açır və qocalmanın təsirini gecikdirir.
- Quru dəriyə sağlam qulluq göstərərək dərini mümkün aşınma, qıcıqlanma və səpkilərdən qoruyur.
- Eşşək südü sabunu ölü dərini dəridən çıxarmağa kömək edir və dərini dərindən təmizləyir.
- Eşşək südü ilə yuyulan saçlar daha həcmli və baxımlı görünür.
- Baş dərisində kəpək əmələ gəlməsinin və saç tökülməsinin qarşısını alır.
- O, baş dərisində qaşınmanın qarşısını alır və saçqıranların müalicəsində mühüm rol oynayır.
- Əlavə olaraq, eşşək südü kremi həm saçda, həm də dəridə daha təsirli nəticələr əldə etmək üçün sabunla birlikdə istifadə edilə bilər.
Eşşək südü niyə bahadır?
İstilik və ya pasterizasiyaya məruz qalmamalı olduğu üçün uzunmüddətli məhsul deyil. Bu səbəbdən iri ticarət mərkəzlərində və ya marketlərdə satılmır.
Son zamanlar populyarlığının artması Türkiyənin müxtəlif bölgələrində yerli eşşək fermalarının açılmasına səbəb olub. Yeni doğulmuş eşşək gündə maksimum 1 litr süd verir, lakin 4-5 aydan sonra bu miqdar yarım litrə qədər azalır, 8-ci aydan sonra isə eşşək süd verməyi dayandırır. Eşşək südünün qiymətinin baha olmasının ən böyük səbəbi də budur.
2018-ci ildə Türkiyədə eşşək südünün qiyməti litri 80 lirə ilə 150 lirə arasında dəyişir.
Eşşək südünün zərərləri və yan təsirləri
- Eşşək südü faydaları ilə seçilən bir qida olsa da, həddindən artıq istehlak edildikdə bəzi yan təsirlərə səbəb ola bilər.
- Eşşək südünün tərkibində qurğuşun, civə və kükürd kimi sağlamlıq üçün təhlükəli maddələr var. Buna görə tövsiyə olunandan çox istehlak edildikdə allergik vəziyyətlərə səbəb ola bilər. Bu maddələr insan orqanizmində toplanır və zəhərlənmələrə səbəb olur. Bu maddələr birbaşa mərkəzi sinir sisteminə və böyrəklərə təsir edərək inkişaf pozğunluqlarına səbəb olur.
- Qaraciyərdə toplanan və zəhərli təsir göstərən bu kimyəvi maddələr hərəkət və beyin funksiyalarının pozulmasına da səbəb ola bilər. 0-12 yaş qrupu üçün gündə 2 çay stəkanı nisbətində eşşək südü tövsiyə edilərkən, 12 yaşdan yuxarı olanlar üçün gündə 3 çay stəkanına qədər istehlak edilə bilər.
Eşşək südü kremi nədir?
Eşşək südü kremi, əsas tərkib hissəsi kimi eşşək südü olan dəriyə qulluq vasitəsidir. Eşşək südü dəriyə qulluqda istifadə edilən çox qidalı və faydalı tərkib hissəsidir. Bu krem dəriyə qulluq üçün çoxlu müxtəlif faydalar təklif edir və xüsusilə həssas dərilər üçün uyğundur. Eşşək südünün tərkibində yüksək miqdarda vitaminlər, minerallar və digər faydalı maddələr var.
Yüksək qida dəyəri: Eşşək südü omeqa-3 və omeqa-6 yağ turşuları, vitaminlər (A, B1, B2, C və E) və dərini qidalandıran və bərpa edən minerallarla zəngindir.
Nəmləndirici xüsusiyyətlər: Eşşək südü dərinin nəm səviyyəsini artırmağa və dərini uzun müddət nəm saxlamağa kömək edən təbii nəmləndirici xüsusiyyətlərə malikdir.
Həssas dərilər üçün uyğundur: Dərinin qıcıqlanmasını və qızartısını azaltmaq qabiliyyəti sayəsində həssas dərilər də daxil olmaqla bütün dəri tipləri üçün uyğundur.
Yaşlanma Əleyhinə Effektləri: Eşşək südünün tərkibində dəridəki incə xətt və qırışların görünüşünü azaltmağa kömək edən antioksidanlar var.
Dərinin Yenilənməsi: Dərinin təbii yenilənmə prosesini dəstəkləyərək, daha sağlam və canlı dəri görünüşünə töhfə verir.
Eşşək südü kreminin dəri üçün faydaları nələrdir?
- Eşşək südü dərini dərindən nəmləndirmək qabiliyyətinə malikdir. Bu xüsusilə quru dəri tipləri üçün faydalı ola bilər.
- Tərkibindəki yüksək A vitamini sayəsində dərinin bərpasına kömək edə bilər. Bu, dəridəki incə xəttlərin və qırışların azalmasına kömək edir.
- Eşşək südü antioksidantlarla zəngindir. Bu, dərini qocalma əlamətlərinə qarşı qorumağa və dərinin daha gənc görünməsinə kömək edə bilər.
- Eşşək südü müxtəlif dəri tipləri, o cümlədən həssas dərilər üçün uyğun məhsuldur. Dərinin qıcıqlanmasına səbəb olmadan istifadə edilə bilər.
- Eşşək südü kremi dəri ləkələrinin görünüşünü azaltmağa kömək edə bilər.
- İltihab əleyhinə xüsusiyyətləri sayəsində sızanaq və sızanaq kimi dəri problemlərini azaltmaqda təsirli ola bilər.
Bununla belə, eşşək südü kremindən istifadə etməzdən əvvəl bir dermatoloq və ya dəriyə qulluq mütəxəssisi ilə danışmaq vacibdir. Hər dəri növü fərqlidir və hər məhsul hər dəri tipi üçün uyğun olmaya bilər. Allergik reaksiyaların və ya yan təsirlərin olub olmadığını öyrənmək üçün dərinin kiçik bir sahəsini sınamaq da faydalı olacaq.
Eşşək südü kremindən necə istifadə edilir?
Eşşək südü kremindən istifadə etmək üçün tövsiyə olunan qayda budur:
Təmizlik
Dərinin təmizlənməsi: Dərinizi yumşaq bir şəkildə təmizləməklə dəriyə qulluğa başlayın. Bu, dərinizi kirdən, yağdan və makiyaj qalıqlarından təmizləyir və kremin tətbiqi üçün ideal baza hazırlayır.
Hazırlıq
Tonik Tətbiq: Dərini təmizlədikdən sonra məsamələri sıxmaq və dərini nəmləndirmək üçün tonik çəkə bilərsiniz. Bu addım dərini eşşək südü kreminə hazırlayır.
Eşşək südü kremi tətbiqi
Az miqdarda eşşək südü kremini ovucunuza çəkin. Kremi üz və boyun nahiyəsinə yumşaq dairəvi hərəkətlərlə çəkin. Göz ətrafına tətbiq edərkən diqqətli olun və gözlərlə birbaşa təmasdan çəkinin.
Yumşaq masaj edin: Kremi dərinizə yaxşıca hopdurmaq üçün yumşaq bir şəkildə masaj edin. Bu qan dövranını artırır, kremin daha yaxşı sorulmasına imkan verir.
Əlavə Baxım (İstəyə görə)
Göz Ətrafı Kremi: İstifadə edirsinizsə, göz ətrafı üçün xüsusi istehsal olunmuş krem çəkə bilərsiniz. Bu incə xəttlər və tünd dairələr üçün əlavə qayğı təmin edir.
Günəşdən qoruyucu tətbiq: Gün ərzində eşşək südü kremi tətbiq edirsinizsə, son addım olaraq geniş spektrli günəş kremindən istifadə etməyiniz tövsiyə olunur. Bu, dərinizi günəşin zərərli təsirlərindən qoruyur.
Tezlik
Gündəlik istifadə: Eşşək südü kremi ümumiyyətlə gündəlik istifadə üçün uyğundur. Səhər və yaxud axşam rutininizdə istifadə edə bilərsiniz.
Dəri reaksiyalarını müşahidə edin: Dəriyə qulluq rutininizə yeni bir məhsul təqdim edərkən dərinizin reaksiyasını müşahidə etmək vacibdir. Qıcıqlanma və ya allergik reaksiya əlamətləri görsəniz, istifadəni dayandırın və bir dermatoloqa müraciət edin.
Hər dəri növü və vəziyyəti fərqlidir, buna görə də dəriyə qulluq rutininiz tamamilə şəxsi ehtiyaclarınıza və dəri tipinizə uyğunlaşdırılmalıdır. Eşşək südü kreminin istifadəsinə başlamazdan əvvəl dəriyə qulluq üzrə mütəxəssis və ya dermatoloqla məsləhətləşmək həmişə yaxşıdır.
Eşşək südü kremi bədəndə çatlara necə təsir edir?
Eşşək südü kremi qidalandırıcı və nəmləndirici xüsusiyyətləri sayəsində dəridə çat izlərini aradan qaldırmaq üçün faydalıdır.
Mümkün təsirləri bunlardır:
- Nəmləndirici: Eşşək südü dərini dərindən nəmləndirir. Bu, dərinin elastikliyini artıra və çat yaranmasının qarşısını almağa kömək edə bilər.
- Dərinin bərpası: Yüksək vitamin A tərkibi dərinin yenilənməsi prosesini dəstəkləyərək çat izlərinin görünüşünü azalda bilər.
- Elastikliyin Artırılması: Dərinin elastikliyini və möhkəmliyini artırmağa kömək edən maddələr ehtiva edə bilər. Bu, hamiləlik və ya çəki dəyişiklikləri nəticəsində yaranan çat işarələrini azaltmaqda xüsusilə təsirli ola bilər.
- Antioksidant xüsusiyyətləri: Tərkibindəki antioksidant tərkibi dərinin ümumi sağlamlığını və görünüşünü yaxşılaşdıra bilər ki, bu da uzanma izlərini azaltmağa kömək edə bilər.
Dəri bariyerinin gücləndirilməsi: Dərinin təbii baryerini gücləndirərək dərini xarici faktorların yaratdığı zədələrə qarşı qoruya bilər.
Xüsusilə hamiləlik dövründə və ya ciddi dəri problemləri olanlar üçün eşşək südü kremini istifadə etməzdən əvvəl bir sağlamlıq mütəxəssisi və ya dermatoloqla danışmaq vacibdir. Hər dəri növü və vəziyyəti fərqli olduğundan, fərdi ehtiyaclarınıza və dəri tipinizə uyğun bir müalicə planı yaratmaq üçün peşəkar rəhbərlik axtarmaq daha yaxşıdır.
Hamilə qadınlar eşşək südü kremindən istifadə edə bilərmi?
Hamiləlik dövründə dəriyə qulluq vasitələrinin istifadəsi xüsusi diqqət tələb edən bir məsələdir. Eşşək südü kremi kimi təbii tərkibli məhsullar ümumiyyətlə zərərsiz hesab edilsə də, hamilə qadınlar belə məhsullardan istifadə etməzdən əvvəl bir neçə vacib məqamı nəzərə almalıdırlar:
- Eşşək südü kreminin tərkibində təbii maddələr olsa da, hamiləlik zamanı hər hansı inqrediyentin təhlükəsiz olub-olmadığını yoxlamaq vacibdir. Bəzi əlavə maddələr, xüsusən də efir yağları hamiləlik dövründə tövsiyə olunmaya bilər.
- Dərinin quruluşu hamiləlikdən əvvəl və hamiləlik zamanı dəyişə bilər. Buna görə də, hər hansı yeni dəriyə qulluq məhsulunu istifadə etməzdən əvvəl bir dermatoloq və ya tibb işçisi ilə məsləhətləşmək daha yaxşıdır.
- Hamiləlik dövründə dəri daha həssas ola bilər. Buna görə də, hər hansı yeni məhsulu, o cümlədən eşşək südü kremini istifadə etməzdən əvvəl dərinin kiçik bir sahəsini sınaqdan keçirmək hər hansı bir allergik reaksiyanın qarşısını ala bilər.
- Eşşək südü kremi alarkən məhsulun keyfiyyətinə və etibarlılığına diqqət yetirin. Etibarlı mənbələrdən tədarük olunan və keyfiyyət standartlarına uyğun məhsulları seçin.
- Məhsulun istifadəsinə dair təlimatlara riayət etmək hər hansı yan təsirlərin qarşısını almağa kömək edə bilər.
Ayşən Vəli