Türk dövlətləri sammiti onların iqtisadi tərəfdaşlığını dərinləşdirəcək
Türk Dövlətləri Təşkilatının Bişkekdə keçirilən sammiti türk dünyasının ortaq gələcəyə sadiqliyini təsdiqlədi. Bu, rəqəmsal transformasiya, təhlükəsizlik və ətraf mühitin idarə edilməsi sahələrində tərəfdaşlığın dərinləşdirilməsi istiqamətində mühüm addım idi. 2024-cü il noyabrın 6-da Bişkek təşkilatın “Türk dünyasının gücləndirilməsi: iqtisadi inteqrasiya, davamlı inkişaf, rəqəmsal gələcək” mövzusunda 11-ci sammitinin iştirakçılarını qəbul edərək, Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) birlik və əməkdaşlıq mərkəzinə çevrildi.
Qırğızıstan Respublikasının Prezidenti Sadır Japarovun ev sahibliyi etdiyi sammitdə TDT-yə üzv ölkələrin liderləri, Ağsaqqallar Şurasının üzvləri və digər türk əməkdaşlıq təşkilatlarının rəhbərləri harmonik və güclü türk dövlətinin ortaq baxışını təbliğ etmək üçün bir araya gəldilər. Təşkilatın sammitinə hazırlıq çərçivəsində strateji müzakirələr və qərarlar üçün əsas olan əsas sənədləri yekunlaşdırmaq və qəbul etmək üçün TDT Xarici İşlər Nazirləri Şurasının iclası keçirilib. Bu hazırlıqlar üzv ölkə nümayəndələrinin hər bir qərarın Naxçıvan Sazişinin, Türk Dünyasına Baxış 2040-ın və 2022-2026-cı illər üçün TDT Strategiyasının daha geniş məqsədlərinə uyğun olmasını təmin etməklə, TDT-nin yaxşı əlaqələndirilmiş gündəliyi saxlamaq əzmini nümayiş etdirdi.
Əhəmiyyətli qərarlar imzalandı
Sammitin mövzusuna uyğun olaraq, dövlət başçılarımız iqtisadiyyat, ətraf mühit, rəqəmsallaşma və təhlükəsizliklə bağlı sahələrdə əməkdaşlığı gücləndirmək öhdəliyi götürüblər. Sammitdə müzakirə olunan əsas mövzular biri - “Türkiyənin Yaşıl Baxışı: Davamlı Gələcək üçün Birlik” ekoloji cəhətdən təmiz gələcək və türk dünyası üçün yaşıl gündəliyi formalaşdırmaq üçün ortaq məqsəd və strategiyalarımızın əsas konturlarını müəyyən etməyə yönəlmiş strateji çərçivə sənədidir.
Bişkekin 2025-ci ildə türk dünyasının rəqəmsal paytaxtı elan edilməsi Qırğızıstan paytaxtı rəqəmsallaşma sahəsində beynəlxalq görüş və tədbirlərə ev sahibliyi edən, türk dünyasının rəqəmsal transformasiya sahəsində qətiyyətini gücləndirən rəqəmsal mərkəz rolunu oynayacaq.
Türk Sülh Xartiyasının qəbulu. Türk dövlətlərinin ortaq dəyər və istəklərini, o cümlədən qardaşlıq əlaqələrinin prioritetini, həmrəylik ruhunun davamlılığını, vahid türk məkanını və digər fundamental prinsipləri özündə əks etdirən çərçivəni rəsmiləşdirən sənəd.
TDT bayrağının və daimi nümayəndələr haqqında Əsasnamənin təsdiqi. TDT bayrağının qəbulu regional əməkdaşlığın yeni dövrünü simvolizə etsə də, daimi nümayəndəliklərin yaradılması daha güclü diplomatik dəstəyin və təşkilatın çoxtərəfli təşəbbüslərində iştirakın təmin edilməsinə yönəlib.
Bundan əlavə, sammit zamanı Macarıstanın Baş naziri Viktor Orbana türk birliyinin möhkəmləndirilməsinə sadiqliyinə görə “Türk dünyasının ən ali ordeni” təqdim edilib.
Strateji müqavilələr
Sammitdə imzalanan strateji sazişlər regionun iqtisadi və texnoloji mənzərəsini dəyişdirməyi vəd edir ki, rəqəmsal ticarəti və elektron əlaqəni təmin etmək üçün Rəqəmsal İqtisadiyyat Tərəfdaşlığı Sazişi, Təbii Fəlakətlərə Koordinasiyalı Cavab üçün Mülki Müdafiə Mexanizminin yaradılması haqqında Saziş və kosmik texnologiya sahəsində birgə əməkdaşlıq təşəbbüslərini təşviq etmək üçün texnologiya və kosmosla bağlı fəaliyyətlərdən istifadə etməklə hazırlanması planlaşdırılan Böyük Türk dili modeli ilə bağlı anlaşma memorandumları diqqəti cəlb edir.
Bişkek bəyannaməsi
Bişkek Bəyannaməsi ticarət yollarını optimallaşdırmaq və Orta Dəhliz və Transxəzər Gömrük və Tranzit Portalı kimi layihələr vasitəsilə regional əlaqəni genişləndirmək üçün rəqəmsal və fiziki əlaqəni gücləndirməyə çağırır. Rəqəmsal dayanıqlığın artırılmasının əsas komponenti hesab edilən Rəqəmsal İpək Yolu layihəsinin iqtisadi rəqabət qabiliyyətini və inklüzivliyi artıracağı gözlənilir. Bəyannamə həmçinin üzv dövlətlər arasında əmək, səhiyyə, sosial müdafiə, kənd təsərrüfatı və ətraf mühit sahələrində əməkdaşlığı genişləndirir və inklüziv məşğulluq, rəqəmsal sağlamlıq sistemləri, davamlı su idarəçiliyi və bərpa olunan enerjini hədəfləyir.
Qlobal məsələlərdə ortaq mövqe
Beynəlxalq arenada TDT qlobal məsələlərdə, o cümlədən Qəzza və Livana humanitar yardımla bağlı ortaq mövqe nümayiş etdirir və suveren Fələstin dövlətinin yaradılmasını dəstəkləyir. Bəyannamə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı və Avropa İttifaqı kimi qlobal təşkilatlarla daha sıx əməkdaşlığa, habelə 2025-ci ildə Macarıstanda qeyri-rəsmi TDT sammitinə çağırır. Bişkek Kommünikesi Macarıstanın Türk İnvestisiya Fondunun fəaliyyətinə bu yaxınlarda qoşulmasını alqışlayır və bu, türk dövlətləri arasında maliyyə harmoniyasını daha da gücləndirəcək addım kimi qiymətləndirilir.
Bölgədəki Qızıl Aypara və Qızıl Xaç dərnəkləri arasında əməkdaşlıq vasitəsilə “Türk Qırmızı Şəbəkəsi”nin yaradılması transsərhəd humanitar yardım səylərində dönüş nöqtəsidir. Ərzaq təhlükəsizliyi, su idarəçiliyi və yaşıl enerjinin yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş təşəbbüslərlə yanaşı, Türk Kənd Təsərrüfatı Sığorta Sisteminin yaradılması və birgə turizm layihələri təşkilatın davamlı inkişafa sadiqliyini nümayiş etdirir.
Qazaxıstan sədrliyi Qırğızıstana verdi
Sammit iştirakçıları Qazaxıstanı təşkilata son dərəcə uğurlu müvəqqəti sədrliyi münasibətilə təbrik edərək, onun regional həmrəyliyin möhkəmlənməsinə və TDT-də əməkdaşlıq çərçivəsinin genişləndirilməsinə töhfə verdiyini vurğulayıblar. Bu müddət ərzində Dünya Köçəri Oyunları kimi 80-dən çox mötəbər tədbir təşkil edilib, ölkələrimiz arasında sosial siyasət, daxili işlər, təhsil, texnologiya, innovasiya və sənaye kimi sahələrdə əməkdaşlıq gücləndirilib.
Gözlənilir ki, müvəqqəti sədrliyin Qırğızıstana keçməsi ilə sammit “Türk dünyasının güclənməsi” mövzusu çərçivəsində gələcək irəliləyişlər üçün yeni üfüqlər açacaq. Qırğız Respublikasının Prezidenti Sadır Japarov iqtisadi inklüzivliyi, davamlılığı, rəqəmsal innovasiyaları və təhlükəsizliyi prioritetləşdirən hərtərəfli baxışı irəli sürüb. Bu strateji çərçivə bir daha bizim firavan, bağlı, təhlükəsiz türk dünyasına müştərək öhdəliyimizi təsdiqləyir.
Qırğızıstanın müvəqqəti sədrliyi TDT-nin işinə 2025-ci ildə Azərbaycanda keçirilməsi planlaşdırılan növbəti sammitə, gələn il isə təşkilatın qeyri-rəsmi sammitinin Macarıstanda keçirilməsinə qədər rəhbərlik edəcək.
Sammitdən sonra keçirilən mətbuat konfransında Qırğızıstanın xarici işlər naziri Jeenbek Kulubayev Qırğızıstanın təşkilata sədrliyi dövründə Bişkekin rəqəmsal mərkəz kimi yaradılması, sahələrdə əməkdaşlığın inkişafı kimi prioritet məsələləri - ticarət, təhlükəsizlik, ətraf mühitin mühafizəsi və Cəlal-Abadın regionun turizm mərkəzinə çevrilməsini ümumiləşdirib. Son regional və qlobal hadisələrlə bağlı müzakirələr təşkilatın türk dövlətlərini dünya miqyasında qüdrətli güc mərkəzinə birləşdirmək məqsədini gücləndirib.
Vahid və davamlı türk gələcəyinə doğru
Gələcəyə baxaraq deyə bilərik ki, Qırğızıstanın TDT-yə müvəqqəti sədrliyi rəqəmsal transformasiya, təhlükəsizlik, ətraf mühitin idarə edilməsi və davamlı inkişaf sahələrində tərəfdaşlığın dərinləşdirilməsi istiqamətində mühüm addım olacaq türk dünyasını ortaq gələcəyə, bütün Üzv Dövlətlərin rifahı naminə ortaq irsə malik müxtəlif qüvvələri yenidən bir araya gətirmək yolunda mühüm addımlar ata bildi. Əminliklə demək olar ki, TDT birlikdə fəaliyyət göstərməyə davam edəcək, iqtisadi artımı dəstəkləyəcək və davamlılığı artıracaq, türk dünyasını sülhsevər, innovativ, kollektiv şəkildə uğurlu gələcəyə aparacaq.
V.VƏLİYEV