“Elektron İcra” informasiya sistemi (EİS) müasir dövrdə dövlət orqanlarının hüquqi icraatları daha sürətli, şəffaf və effektiv şəkildə idarə etmələrini təmin edən mühüm texnoloji yeniliklərdən biridir. Bu sistemin yaradılması həm dövlət idarəçiliyinin rəqəmsal transformasiyası, həm də hüquqi icraatların optimallaşdırılması baxımından əhəmiyyətlidir.
“Elektron İcra” informasiya sisteminin yaradılması tarixi:“Elektron İcra” informasiya sistemi 21-ci əsrin əvvəllərində dünyanın bir çox inkişaf etmiş ölkələrində dövlət xidmətlərinin rəqəmsallaşdırılması və hüquqi icra sahəsinin müasirləşdirilməsi məqsədilə yaradılmağa başlanmışdır. Azərbaycan da bu qlobal tendensiyaya qoşularaqhüquqi icraatların rəqəmsal şəkildə həyata keçirilməsini təmin etmək məqsədilə “Elektron İcra” informasiya sistemini inkişaf etdirməyə qərar verdi.
Azərbaycan Respublikasında “Elektron İcra” informasiya sistemi (EİS) ilə bağlı ilkin hazırlıq işlərinə 2010-cu illərin ortalarında başlanmışdır. Bu dövrdə müxtəlif dövlət orqanları arasında əməkdaşlıq yaradılaraq müvafiq texnoloji infrastrukturların qurulması üçün tədbirlər görülmüşdür. Dövlət başçısının rəqəmsal dövlət idarəetməsi və informasiya texnologiyalarının inkişafına dair verdiyi tövsiyələr və sərəncamlar bu prosesin sürətlənməsinə və genişlənməsinə zəmin yaratmışdır.
“Elektron İcra” informasiya sisteminin inkişafı çərçivəsində ilk olaraq hüquqi icraatların avtomatlaşdırılmasına, məhkəmə qərarlarının elektron mühitdə qəbul edilməsi və icra edilməsi üçün lazımi hüquqi bazanın yaradılmasınabaşlanmışdır. Bu addımlar eyni zamandasistemin gələcək inkişafının və genişlənməsinin təməlini qoymuşdur.
“Elektron İcra” informasiya sisteminin tətbiqinin başlanması:“Elektron İcra” informasiya sisteminin tətbiqi 2017-ci ildə rəsmi olaraq başlanmışdır. Azərbaycan Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin rəhbərliyi altında həyata keçirilən bu layihəhüquqi icraatların səmərəli və şəffaf şəkildə həyata keçirilməsi məqsədini güdür. Məhkəmə qərarlarının icrası və digər hüquqi sənədlərin rəqəmsal olaraq izlənməsi üçün nəzərdə tutulan sistemin tətbiqi həyata keçirilmiş, 2024-cü ilin birinci yarımilindən başlayaraq Ədliyyə Nazirliyi tərəfindən xüsusi nəzarətə götürülmüş, belə ki, müvafiq tədbirlər nəticəsində cari nəaliyyətlər əldə edilmişdir. «Elektron İcra” informasiya sistemi məhkəmə qərarlarının sürətli icrası, icra proseslərinin şəffaflığının təmin olunması və vətəndaşların hüquqlarının daha tez müdafiə olunması kimi əsas məqsədlərlə fəaliyyətə başlamışdır. Bu sistemin tətbiqi ilə əlaqədar olaraq, müxtəlif hüquqi orqanlar arasında məlumat mübadiləsi və əməkdaşlıq imkanları genişlənmişdir. Sistem hüquqi icraatların yerinə yetirilməsi prosesinin tamamilə rəqəmsallaşdırılması ilə dövlət xidmətlərinin müasir tələblərə uyğun şəkildə həyata keçirilməsini təmin etmişdir.
“Elektron İcra” informasiya sisteminin mahiyyəti:“Elektron İcra” informasiya sistemi dövlət orqanlarının və icra hakimiyyətlərinin icra proseslərini elektron formada izləmələrini və idarə etmələrini təmin edən bir platformadır. Bu sistem, əhalinin hüquqlarının təmin olunmasına, mülkiyyətin qorunmasına və icra proseslərinin şəffaflığının artırılmasına yönəlmişdir. Sistemin tətbiqi həmçinin qanun pozuntuları ilə bağlı tədbirlərin sürətləndirilməsi və məhkəmələrdən və digər orqanlardan verilən qərarların icrasının səmərəliliyinin artırılması məqsədini güdür.
“Elektron İcra” informasiya sistemi və hüquqi icraatın rəqəmsaltransformasiyası:“Elektron İcra” informasiya sistemi ənənəvi icra metodlarının yerini alaraq, məhkəmə qərarlarının, inzibati tədbirlərin və digər hüquqi sənədlərin avtomatlaşdırılmış şəkildə işlənməsini təmin edən bir rəqəmsal platformadır. Bu sistem əsasən hüquqi sənədlərin elektron formada təqdim edilməsi, icra proseslərinin onlayn izlənməsi və nəticələrin real vaxtda qeydiyyatını təmin edir. EİS-in əsas məqsədi hüquqi icraatların sürətləndirilməsi, şəffaflığın artırılması və bürokratik maneələrin aradan qaldırılmasıdır.
Bu rəqəmsal transformasiya hüquqi icraatların daha effektiv idarə olunmasını təmin edərək vətəndaşların və hüquqi şəxslərin hüquqlarının daha sürətli qorunmasına imkan verir. EİS həmçinin icraçı orqanların iş yükünü azaldır və vətəndaşların hüquqi proseslərlə əlaqədar məlumatları daha asan əldə etmələrini təmin edir.
EİS-intətbiqinin hüquqi və dövlət idarəetmə sistemindəki üstünlükləri, habelə quruluşu və əsas funksiyaları:“Elektron İcra” informasiya sistemi hüquqi icra proseslərini rəqəmsal mühitdə təşkil etməyə imkan verən bir platformadır. Bu sistemin tətbiqi ilə bağlı əsas məqsəd məhkəmə və digər hüquqi orqanlar tərəfindən verilən qərarların yerinə yetirilməsini daha şəffaf, sürətli və az xərcli şəkildə həyata keçirməkdir. EİS-in əsas funksiyaları bunlardır:
1. İcra qərarlarının icrası: Sistem məhkəmə və digər hüquqi orqanlar tərəfindən verilmiş icra qərarlarının operativ və düzgün şəkildə yerinə yetirilməsini təmin edir. Bu, xüsusiləicraçılar, dövlət orqanları və vətəndaşlar üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir, çünki məhkəmə qərarlarının icrası ənənəvi üsullarla uzun müddətə çəkə bilərdi. Elektron sistemlər, icra proseslərinin nəzarətini və izlənməsiniasanlaşdıraraq bu müddəti qısaldır.
2.İcra proseslərinin avtomatlaşdırılması: İcra prosesi həm fiziki, həm də hüquqi baxımdan çoxsaylı mərhələlərdən ibarət olur. EİS bu mərhələlərin avtomatlaşdırılmasını və hüquqi sənədlərin elektron formadakı təhlilini təmin edir. Nəticədə hüquqi prosedurların iş yükü azalır və səhvlərin qarşısı alınır.
3.İnformasiya və məlumatın şəffaflığı: Elektron sistemin istifadəsi icra proseslərinin hər bir mərhələsinin elektron şəkildə qeydə alınmasına və istənilən vaxt izlənməsinə şərait yaradır. Bu şəffaflıq, həm vətəndaşların, həm də dövlət orqanlarının qarşılıqlı etimadını artırır və məmur korrupsiyasının qarşısını almağa kömək edir.
4. Hüquqi sənədlərin elektron qəbul edilməsi və göndərilməsi: Elektron sistem hüquqi sənədlərin - məhkəmə qərarlarının, müraciətlərin və digər müvafiq sənədlərin - onlayn formada qəbul edilməsi və göndərilməsini təmin edir. Bu, həm vaxt, həm də resurs itkisinin qarşısını alır.
5. Qeydlərin və məlumatların mərkəzləşdirilməsi: Sistem bütün hüquqi məlumatların və sənədlərin mərkəzləşdirilmiş şəkildə saxlanmasını təmin edir. Bu, məlumatların yoxlanmasını və təhlilini asanlaşdırır, eyni zamanda icra prosesləri ilə bağlı statistik məlumatların toplanmasına imkan yaradır.
“Elektron İcra” informasiya sisteminin tətbiqinin faydaları:“Elektron İcra” informasiya sistemi hüquqi və dövlət idarəetmə sistemlərinə bir sıra müsbət təsirlər göstərir. Bu təsirləri aşağıdakı şəkildə ümumiləşdirmək olar:
1. İcra proseslərinin sürətləndirilməsi və effektivliyi: Elektron sistemlər ənənəvi kağız sənəd dövriyyəsi və fiziki təqdimatlar yerinə hüquqi sənədlərin dərhal işlənməsi və göndərilməsi ilə iş proseslərini sürətləndirir. Beləliklə məhkəmə qərarlarının icrasına sərf olunan vaxtın azalması təmin olunur. Eyni zamanda, əməliyyatların düzgünlüyü və yerinə yetirilməsi daha səmərəli olur.
2. İctimai xidmətlərin keyfiyyətinin yüksəldilməsi: Elektron xidmətlərin tətbiqi vətəndaşların dövlət orqanlarına daha asan müraciət etmələrini təmin edir. Vətəndaşlar icra proseslərinin gedişatını izləyə bilər, sənədləri və qərarları elektron şəkildə əldə edə bilərlər. Bu şəffaflıq ictimai xidmətlərin keyfiyyətini və vətəndaş məmnuniyyətini artırır.
3. Korrupsiyanın qarşısının alınması: Elektron mühit dövlət orqanları ilə vətəndaşlar arasındakı əlaqələri standartlaşdırır və hər iki tərəfin fəaliyyətini elektron yolla izləməyə imkan verir. Bunun nəticəsində məmurların qanunsuz hərəkətlərinin və korrupsiya halların aşkar edilməsi asanlaşır.
4. Resursların effektiv istifadəsi:Rəqəmsal mühitin tətbiqi kağız sənədlərə və fiziki arxivlərə olan tələbatı azaldır, bu isə dövlətin resurslarının səmərəli istifadəsini təmin edir. Elektron sənədlərin saxlanması və mübadiləsi, həm də təbii sərvətlərin israfını azaldır.
5. İstifadəçi dostu və əlverişli olması: Elektron sistemlər istifadəçilər üçün asan interfeyslər təqdim edir. Vətəndaşlar və hüquqi şəxslər sistemə daxil olaraq istədikləri məlumatı əldə edə və müvafiq hüquqi proseslərdə iştirak edə bilərlər.
Elektron sistemlər vasitəsilə dövlət orqanları vətəndaşlarla daha yaxın əlaqə qurur. İctimai əlaqələrdəki bu yeni yanaşmavətəndaşların hüquqlarını daha asan şəkildə müdafiə etmələrini təmin edir. Həmçinin sistemlər vətəndaşların xidmətlərə çıxışını asanlaşdıraraq, bürokratik əngəlləri aradan qaldırır.
“Elektron İcra” informasiya sisteminin gələcək perspektivləri:“Elektron İcra” informasiya sisteminin tətbiqi Azərbaycan hüquq sistemində müsbət dəyişikliklərə səbəb olmuşdur və bu sistemin inkişafı davam edir. Ədliyyə Nazirliyi və digər müvafiq dövlət orqanları bu sistemin daha da təkmilləşdirilməsi və yeni funksiyalarla təmin olunması üzərində işlərini davam etdirirlər.
Gələcəkdə EİS-in daha genişmiqyaslı tətbiqi ilə hüquqi sahədə daha da böyük irəliləyişlər gözlənilir. Rəqəmsal icraatların daha çox avtomatlaşdırılması süni intellekt və məlumat analitikası kimi yeni texnologiyaların inteqrasiyası bu sistemin effektivliyini daha da artıracaqdır. Həmçinin digər dövlət xidmətləri ilə əlaqələndirilmiş daha inteqrasiya olunmuş sistemlərin yaradılması da planlaşdırılır.
Nəticə:“Elektron İcra” informasiya sistemi Azərbaycan Respublikasının hüquq mühafizə və dövlət idarəetmə sistemlərində rəqəmsal transformasiyanın həyata keçirilməsində mühüm rol oynamışdır. EİS-in tətbiqi hüquqi icraatların daha sürətli və şəffaf həyata keçirilməsi ilə yanaşı dövlətin şəffaflığını və vətəndaşların hüquqlarının təminatını da gücləndirmişdir. Bu sistemin tətbiqi ilə Azərbaycan beynəlxalq səviyyədə rəqəmsal idarəetmə sahəsində irəliləyişlər əldə etmişdir. Gələcəkdə sistemin daha da inkişaf etdirilməsi və bütün dövlət xidmətləri ilə inteqrasiya edilməsi ölkənin hüquq və idarəetmə sahələrində daha böyük müsbət dəyişikliklərə gətirib çıxaracaqdır.
Məmməd MÜSƏLLİMOV
Bakı şəhəri, Pirallahı rayon
İcra şöbəsinin icra məmuru
I dərəcəli ədliyyə qulluqçusu