İsrail şənbə günü gecə İrandakı hərbi obyektlərə bir sıra hava zərbələri endirib
İsrail və İran uzun illərdir ki, kölgə müharibələri aparır. Bu yaxınlarda isə onların münaqişəsi açıq müstəviyə çıxdı. Şənbə günü gecə İsrail İranın hərbi obyektlərinə hava zərbələri endirib. Bayden administrasiyası xəbərdar edildi və İsrail əməliyyatını təsdiqlədi. İsrail ordusu şənbə günü İrana qarşı bir sıra hava hücumları təşkil etdiyini bildirib. Paytaxt Tehran sakinlərinə görünən və eşidilən hücumlar İranın İsrailə ballistik raketlər atmasından bir neçə həftə sonra baş verib və milyonlarla israilli bomba sığınacaqlarında sığınacaq axtarmağa məcbur olub. Tehran o vaxt bildirmişdi ki, bu ayın əvvəlindəki hücum İsrailin bir iranlı komandiri və regionda İranın dəstəklədiyi qrupların bir neçə liderini öldürməsinə cavabdır.
Aşağıda İsrailin İrana qarşı hərbi əməliyyatları və ölkələri bu nöqtəyə gətirən hadisələrlə bağlı əlimizdə olan bütün məlumatların icmalı verilmişdir.
Nə baş verib?
İsrail ordusu şənbə günü saat 02:30-da verdiyi açıqlamada "İrandakı hərbi hədəflərə dəqiq zərbələr endirdiyini" bildirib. Mesajda həmçinin qeyd olunub ki, onlar İran və onun Yaxın Şərqdəki müttəfiqlərinin İsrailə qarşı bir ildən artıq davam edən hücumlarına cavab olaraq hərəkət edirlər. Hərbçilərin press-relizi yəhudi dövlətinin İran ərazisində hərbi fəaliyyət göstərməsi faktını etiraf etdiyi nadir haldır.
Tehran sakinləri şəhərdə və ətrafında partlayış səsləri eşitdiklərini bildiriblər. Səhər saat altıdan sonra hərbçilər əməliyyatın başa çatdığını elan ediblər. İsrail rəsmiləri bildiriblər ki, hücum 20 hədəfi vurduqdan sonra səhər saat 5 radələrində başa çatıb. Apreldə edilən analoji hava hücumları mübadiləsində İsrail, oktyabrın 1-də Tehranın razılaşdığı İsrail ərazisindəki hədəflərə kütləvi raket hücumuna bənzər İran hücumuna cavab vermək üçün cəmi beş gün çəkdi. Bu dəfə İsrail və Bayden administrasiyası arasında aparılan danışıqlar, ABŞ hava hücumundan müdafiə sisteminin ölkəyə çatdırılması və yəhudi bayramları da daxil olmaqla, müəyyən faktorlar təxminən 25 günlük daha uzun cavab müddətini diktə edib. Cavab zərbəsinin vaxtına ABŞ-da qarşıdan gələn prezident seçkiləri də təsir edə bilər. Keçən həftə açıqlanan ABŞ kəşfiyyatının iki məxfi sənədləri İsrail ordusunun İrana potensial zərbəyə hazırlığını əks etdirən peyk şəkillərini təsvir edir və Amerikanın planlarla bağlı narahatlığını vurğulayır.
İsrail və İran qarşıdurmasında bu nöqtəyə necə gəliblər?
İran və İsrail onilliklərdir ki, mahiyyətcə kölgə müharibəsi olan münaqişə ilə məşğuldurlar. Tehran İsrailin maraqlarına zərbə vurmaq üçün Həmas və Hizbullah da daxil olmaqla müttəfiq qruplar şəbəkəsindən istifadə edir, İsrail isə İranın yüksək vəzifəli məmurlarını və nüvə alimlərini qətlə yetirir və kiberhücumlar həyata keçirir. İki ölkə arasında münaqişə bu il HƏMAS-ın 2023-cü il oktyabrın 7-də İsrailə hücumundan sonra yenidən alovlanıb. Aprel ayında İran İsrailə raket və pilotsuz təyyarələr buraxdı. Bu hücum ölkəyə ilk birbaşa hücum idi. Bu, İsrailin Suriyanın paytaxtı Dəməşqdəki İran səfirliyi kompleksinə endirdiyi və üç yüksək rütbəli iranlı komandirin ölümünə səbəb olan zərbəyə cavab olaraq xidmət etdi. İsrail, ABŞ və digər müttəfiqləri tərəfindən dəstəklənən hava hücumundan müdafiə sistemlərindən istifadə edərək İranın raket zərbəsini böyük ölçüdə dəf etdi və öz zərbəsi ilə cavab verdi. Daha sonra, iyulun sonunda israillilər ən azı 12 nəfərin ölümü ilə nəticələnən raket hücumuna cavab olaraq Livanın Beyrut şəhərində Hizbullahın yüksək rütbəli komandirini öldürdülər.
Bir gün sonra HƏMAS-ın siyasi lideri İsmayıl Haniyə Tehranda öldürülüb. İran hökuməti və Hizbullah qisas alacaqlarına söz verdilər, lakin çoxlarını təəccübləndirən İran dərhal heç bir tədbir görmədi. Oktyabrın 1-də Tehran İsrailə raket zərbələri endirib, ölkənin İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusunun bildirdiyinə görə, Haniyə, Hizbullah lideri Həsən Nəsrullah və iranlı komandirin öldürülməsinə cavab olaraq.
İsrail hansı məqsədləri güdürdü?
İranın dəstəklədiyi Hizbullah və HƏMAS-a ciddi qan tökən İsrail müttəfiqləri, xüsusən də ABŞ-ın yeni hücumun daha geniş regional müharibəyə səbəb ola biləcəyi ilə bağlı narahatlıqları ilə strateji hədəflərini balanslaşdırmağa çalışıb. İsrail hökuməti Bayden administrasiyasına İranın nüvə zənginləşdirmə və neft hasilatı obyektlərinə hücumların qarşısını almağa söz verib. Eyni zamanda, onların sözlərinə görə, İsrail də hücumlar zamanı diqqəti İranın hərbi hədəflərinə yönəltməyə razılaşıb. ABŞ rəsmiləri iki həftədən az vaxt qalmış prezident seçkiləri ilə daha ciddi Yaxın Şərq münaqişəsinə qarışmaq perspektivindən narahatdırlar. Şənbə günü baş verən hücumla bağlı İsrail bildirib ki, onun döyüş təyyarələri raket istehsal edən obyektlərə, yerdən havaya raket anbarlarına və digər hərbi obyektlərə zərbələr endirib.
İranın Milli Hava Hücumundan Müdafiə Qüvvələri bildirib ki, israillilər Tehran da daxil olmaqla İranın üç əyalətindəki hərbi bazalara hücum edərək “məhdud ziyan” vurublar. Nüvə və ya neft infrastrukturundan yayınmaqla, İsrail çox güman ki, iki düşmən arasında bölgə üçün dağıdıcı nəticələrə səbəb olacaq hərtərəfli müharibə ehtimalını məhdudlaşdırmağa çalışıb.
İsrailin hərbi potensialı nə qədərdir?
İsrail bu yaxınlarda nümayiş etdirdi ki, uzaq mənzilli hava hücumları həyata keçirməyə qadirdir. Sentyabrın sonunda Yəmən husilərinə qarşı hücumda İsrail ordusu elektrik stansiyalarına və nəqliyyat infrastrukturuna hücum etmək üçün min mildən çox məsafə qət etdi. Əməliyyatda kəşfiyyat təyyarələri və onlarla döyüş təyyarəsi iştirak edib, uçuşun ortasında yanacaqla doldurulmalı olub. Tehran eyni məsafədə yerləşir - İsraildən təxminən 1600 km. İranın hava hücumundan müdafiəsi Livan və Yəməndən qat-qat güclüdür, lakin İsrail üstünlüyünə malik ola biləcəyini göstərdi. Aprel ayında İrana ilk raket hücumuna cavab olaraq israillilər ölkənin mərkəzi hissəsində, İranın nüvə proqramında əsas rol oynayan Natanz şəhəri yaxınlığında yerləşdirilmiş S-300 zenit sistemini zədələyiblər. Qərb və İran rəsmiləri İsrailin hücumda pilotsuz təyyarələrdən istifadə etdiyini və hərbi təyyarədən ən azı bir raket atdığını bildirib. Bu zərbə göstərdi ki, İsrail İranın müdafiə sistemlərindən yan keçmək və iflic etmək iqtidarındadır. Vaşinqtonun Strateji və Beynəlxalq Araşdırmalar Mərkəzinin fikrincə, İsrailin sərəncamında əlavə imkanlar var: təxminən 3200 km məsafədəki hədəflərə çata bilən orta mənzilli Jericho 2 ballistik raketi və Jericho 3 orta mənzilli ballistik raketi. 6400 km-dən çox məsafədə hədəfləri vura bilən raket.
Vaşinqton hansı mövqedən çıxış edir?
Oktyabr ayında prezident Bayden İranın nüvə obyektlərinə hücumu dəstəkləməyəcəyini bildirmişdi. Şənbə günü Ağ Ev İsrail əməliyyatına dəstək ifadə edərək, onu məqsədyönlü və mütənasib adlandırıb. Şənbə günü ABŞ rəsmisi deyib ki, İsrail Bayden administrasiyasının rəsmilərinə zərbələrə hazırlaşdığını xəbərdar edib, lakin nə qədər qabaqcadan məlumat verməkdən imtina edib. Bəzi analitiklərin fikrincə, yaxınlaşan ABŞ prezident seçkiləri və Baydenin ikinci müddət üçün yarışdan çıxması administrasiyanın İsrailin hərəkətlərinin əhatə dairəsinə təsir göstərməsini və potensial olaraq məhdudlaşdırmasını çətinləşdirə bilər. Şənbə günü jurnalistlər üçün keçirdiyi brifinqdə Ağ Ev rəsmisi bildirib ki, administrasiya İsrailin hücumunun iki ölkə arasında hərbi zərbələrin mübadiləsinə son qoymalı olduğuna inanır. Bununla belə, o, əlavə edib ki, İran qisas alacağı təqdirdə ABŞ yenidən İsrailin müdafiəsinə qalxacaq.
V.VƏLİYEV