İnformasiya müharibəsi müasir beynəlxalq münasibətlərdə dövlətlərin bir-birinə qarşı tətbiq etdiyi ən təsirli üsullardan biri kimi qəbul olunur. Bu müharibə xüsusilə media subyektləri, sosial şəbəkələr və diplomatik platformalar üzərindən həyata keçirilir. Azərbaycana qarşı aparılan informasiya müharibəsi də bu qlobal prosesin bir parçasıdır və bu müharibə müxtəlif siyasi, iqtisadi, ideoloji maraqları təmsil edən aktorlar tərəfindən davamlı şəkildə həyata keçirilir. Məqsəd ölkənin beynəlxalq arenadakı mövqeyini zəiflətmək, Azərbaycanın uğurları və inkişafını gözdən salmaq, ölkəmiz haqqında mənfi rəy formalaşdırmaqdır.
Bu fikirlər Bakı Dövlət Universitetinin Jurnalistika fakültəsinin dekanı, Azərbaycan Mətbuat Şurasının sədr müavini Vüqar Zifəroğlunun “Siyasi ideoloji müstəvidə Azərbaycana qarşı aparılan informasiya müharibəsinin başlıca istiqamətləri” sərlövhəli məqaləsində yer alıb.
SİA məqaləni təqdim edir: “İdeoloji müstəvidə bu informasiya müharibəsi daha çox Azərbaycan dövlətinin siyasi və iqtisadi uğurlarına kölgə salmağa yönəlib. Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra regionda möhkəmlənmiş bir aktor kimi çıxış edərək iqtisadi inkişafını və beynəlxalq nüfuzunu artırmağa başladı. Bununla belə, müxtəlif xarici qüvvələr bu inkişafı dayandırmaq və Azərbaycanın strateji mövqeyindən faydalanmağın qarşısını almaq məqsədilə ölkə əleyhinə sistematik təbliğat aparırlar. Bu təbliğat fərqli mövzular üzərində qurulsa da, əslində, arxa planda siyasi məqsədlər və geosiyasi maraqlar dayanır.
Belə bir şəraitdə, informasiya müharibəsinin məqsədi təkcə beynəlxalq ictimai rəyin formalaşdırılması deyil, həm də Azərbaycan daxilində əhalinin milli birliyinə, dövlətin suverenliyinə və daxili sabitliyinə zərbə vurmaqdır. Xarici qüvvələr Azərbaycanın daxili problemlərini şişirdir, ölkənin siyasi və iqtisadi durumunu qeyri-obyektiv şəkildə təqdim edərək ictimai fikrə təsir göstərməyə çalışırlar. Bu müharibədə müxtəlif media kanalları, beynəlxalq təşkilatlar, qeyri-hökumət qurumları və sosial şəbəkələr mühüm rol oynayır.
Siyasi ideoloji müstəvidə Azərbaycana qarşı aparılan informasiya müharibəsinin başlıca istiqamətləri bir neçə əsas mövzunu əhatə edir. Bu istiqamətlər daxili sabitliyi pozmağa, beynəlxalq arenada Azərbaycanın mövqeyini zəiflətməyə və onun milli maraqlarına zərər vurmağa yönəlmiş müxtəlif strategiyaları əhatə edir. Əsas istiqamətlər bunlardır:
1. Qarabağ və Ermənistan məsələsi
• Tarixi təhriflər: Azərbaycan və Ermənistan arasındakı münaqişə ilə bağlı yanlış məlumatların yayılması. Bu istiqamətdə Qarabağ münaqişəsinin tarixi və hüquqi əsaslarını təhrif edərək, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü sual altına qoymaq üçün təbliğat aparılır.
• Humanitar böhranların manipulyasiyası:Ermənistan və onun tərəfdarları münaqişə zonasında baş verən humanitar böhranları Azərbaycanın üstünə ataraq, beynəlxalq ictimaiyyətin diqqətini yayındırmağa və ölkəni humanitar qanun pozucusu kimi təqdim etməyə çalışır.
2. Milli və dini təfriqə
• Etnik və dini ayrılıq salmaq: Azərbaycanın çoxmillətli və çoxdinli cəmiyyəti daxilində etnik və dini gərginlikləri artırmaq məqsədi ilə dezinformasiya yayılır. Xarici qüvvələr bu istiqamətdə azsaylı xalqların hüquqlarının pozulduğunu iddia edərək, ölkədə sosial parçalanma yaratmağa çalışırlar.
• İslamın radikallaşdırılması: Azərbaycandakı dini tolerantlığı zəiflətmək məqsədilə İslamı radikallaşdırmaq və ölkənin müsəlman cəmiyyətini dünyadan təcrid olunmuş şəkildə təqdim etmək cəhdləri də bu informasiya müharibəsinin bir hissəsidir.
3. Demokratiya və insan haqları
• Siyasi sistemin təhqir edilməsi: Azərbaycanın demokratik təsisatlarının etibarlılığına kölgə salmaq üçün ölkədə “avtoritarizm” və "insan haqlarının pozulması” iddialarını yaymaq. Xarici media və bəzi beynəlxalq təşkilatlar bu mövzularda tez-tez Azərbaycana qarşı qarayaxma kampaniyası aparır, ölkə barədə “qeyri-demokratik” imic formalaşdırmağa çalışırlar.
• Qərb dəyərləri və liberallaşma: Azərbaycan cəmiyyətini Qərb dəyərlərinə qarşı qoymaq, siyasi proseslərin "dünyəviləşmə" və "liberallaşma" istiqamətində olduğunu göstərmək üçün təbliğat aparmaq.
4. İqtisadi təzyiqlər və enerji təhlükəsizliyi
• Enerji resurslarının siyasiləşdirilməsi:Azərbaycan regionda enerji ixracatçısı kimi mühüm mövqe tutduğundan, ölkənin enerji siyasətini siyasiləşdirmək və xarici tərəfdaşlarla münasibətlərini zədələmək üçün informasiya manipulyasiyası edilir.
• İnvestisiya mühitinə zərbə vurmaq:Azərbaycanın xarici investorlar üçün təhlükəli və qeyri-sabit bir ölkə olduğunu iddia edərək iqtisadi sabitliyini sual altına qoymaq cəhdləri.
5. Geosiyasi mövqeyin təhrif edilməsi
• Regional əməkdaşlığa zərər vurmaq:Azərbaycanın qonşu ölkələrlə, xüsusən də Türkiyə və Gürcüstanla möhkəm əlaqələrini zəiflətmək üçün mütəmadi olaraq regionda Azərbaycanın "təhdid" olduğu barədə təbliğat aparılır.
• Qlobal təşkilatlarla münasibətlərin pozulması:Azərbaycan beynəlxalq təşkilatlarda (BMT, Avropa Şurası və s.) təmsil olunmaqla yanaşı, çoxtərəfli əməkdaşlıqda fəal iştirak edir. İnformasiya müharibəsində ölkənin beynəlxalq tərəfdaşları ilə münasibətlərini gərginləşdirmək məqsədi güdülür.
6. Diasporların aktivləşdirilməsi və xaricdə təbliğat
• Erməni diasporunun fəaliyyəti: Xüsusilə erməni diasporu beynəlxalq arenada Azərbaycan əleyhinə lobbiçilik işləri ilə məşğul olur. Onlar Qərb ölkələrində, xüsusilə ABŞ və Avropa dövlətlərində Azərbaycanla bağlı mənfi imic formalaşdırmağa çalışırlar. Bu diaspor vasitəsilə tarix, mədəniyyət və siyasət sahələrində dezinformasiya yayılır.
• Xarici mediada təbliğat: Erməni diasporu və ona dəstək verən qruplar dünya mediasında Azərbaycan əleyhinə məqalələr, araşdırmalar və təbliğatlar təşkil edir. Xarici mətbuat orqanlarında, xüsusən Qərb mediasında Azərbaycanın daxili siyasətini və beynəlxalq mövqeyini təhrif edən məlumatlar mütəmadi olaraq yayımlanır.
7. Qərbin bəzi QHT-ləri və hüquq müdafiə təşkilatları
• Hüquq müdafiəsi adı altında təzyiq: Bəzi Qərb QHT-ləri, xüsusilə insan hüquqları və demokratiya məsələlərində qeyri-obyektiv mövqe göstərməklə Azərbaycana təzyiq göstərməyə cəhd edirlər. Bu təşkilatlar obyektiv və balanslaşdırılmış məlumatlar təqdim etmək əvəzinə, yalnız tənqidyönümlü mövqe sərgiləyirlər.
• Sosial narazılıqların qızışdırılması: Bu təşkilatlar yerli və xarici informasiya resurslarını istifadə edərək, ölkədə vəziyyətin pis olması ilə bağlı yanlış rəy formalaşdırmağa çalışırlar.
8. Erməni soyqırımı narrativi və onun Azərbaycana təsiri
• Erməni soyqırımı iddialarının genişləndirilməsi: Ermənistan və onun tərəfdarları tarixi faktları təhrif edərək, guya Azərbaycanın da bu prosesdə iştirak etdiyi haqqında əsassız iddialar yaymağa cəhdlər göstərirlər. Bu, beynəlxalq arenada Azərbaycanın tarixi irsinə qarşı yönəlmiş manipulyasiya vasitəsidir.
• Tarixi məsuliyyətin Azərbaycana yüklənməsi:Bu təbliğat çərçivəsində Azərbaycan münaqişələrdə "günahkar" tərəf kimi göstərilməyə çalışılır və bu, beynəlxalq ictimaiyyətdə ölkənin imicinə zərbə vurmaq məqsədi daşıyır.
9. Regional və qlobal güclərin təsir müharibəsi
• Azərbaycanın Qafqazda strateji mövqeyi ona olan diqqəti və marağı artırmaqdadır. Ölkəmizin strateji mövqeyi, enerji ehtiyatları və geosiyasi önəmi bu prosesdə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu mənada ölkəmizə qarşı aparılan informasiya müharibəsi, regional və qlobal güclərin maraqlarının təzahürü kimi də formalaşmaqla yanaşı, bir çox hallarda bu güclərin strateji maraqlarına xidmət edir. Bu güclər arasında mübarizə Azərbaycanı həm regional, həm də beynəlxalq səviyyədə hədəf halına gətirir. İnformasiya müharibəsində siyasi ideologiyalar mühüm rol oynayır. Müxtəlif ideoloji təsirlər, xüsusilə kosmopolitizm və “Qərb dəyərləri”, dini mövzular və siyasi qütbləşmə bu prosesdə əsas vasitələrdən biri kimi istifadə olunur.
10. İnformasiya texnologiyaları və kibermüharibə
• Saxta xəbərlər və sosial media manipulyasiyası: İnformasiya müharibəsində ən müasir texnologiyalar istifadə edilir. Sosial media platformalarında saxta xəbərlər, botlar və trollar vasitəsilə Azərbaycan əleyhinə təbliğat aparılır. Bu cəhdlər əsasən beynəlxalq ictimai rəyin formalaşdırılmasına yönəlib.
• Kiberhücumlar: Azərbaycanın dövlət və strateji informasiya resurslarına qarşı kiberhücumlar təşkil edilir. Bu hücumlar dövlətin informasiya təhlükəsizliyinə zərbə vurur.
11. Mədəni irsin siyasiləşdirilməsi
• Qarabağ mədəni irsi üzərində iddialar:Qarabağdakı mədəni irsin mənimsənilməsi və erməniləşdirilməsi istiqamətində təbliğat. Tarixi abidələrin təhrif olunması, Azərbaycan mədəniyyətinin erməni irsi kimi təqdim edilməsi, UNESCO kimi beynəlxalq təşkilatlarda bununla bağlı dezinformasiyaların yayılması Azərbaycan mədəniyyətinin tarixi mahiyyətinə ciddi kölgə salmağı hədəfləyir.
• Mədəni diplomatiya üzərində manipulyasiya:Ermənistan və bəzi beynəlxalq tərəfdarları Azərbaycanın mədəni diplomatiyasını zərərsizləşdirmək üçün fəal təbliğat aparırlar. Onlar Qarabağ münaqişəsinin miraslarına öz iddialarını mədəniyyət vasitəsilə möhkəmləndirməyə çalışırlar.
12. Azərbaycanın beynəlxalq layihələrdə iştirakı
• Azərbaycanın beynəlxalq enerji layihələrinə qarşı təbliğat: Trans-Anadolu qaz boru kəməri (TANAP) və digər enerji layihələri kimi mühüm infrastruktur layihələrinə qarşı aparılan dezinformasiya müharibəsi. Azərbaycan bu layihələr vasitəsilə Avropa enerji bazarında mühüm oyunçuya çevrilir və rəqib qüvvələr bu vəziyyəti balanssız göstərmək üçün informasiya manipulyasiyalarına əl atırlar.
• Trans-Qafqaz layihələrinə təzyiq: Azərbaycanın iştirak etdiyi regional layihələrin, xüsusilə nəqliyyat dəhlizlərinin siyasiləşdirilməsi. Bu layihələr vasitəsilə Azərbaycanın geosiyasi mövqeyinin gücləndirilməsi rəqib dövlətlər tərəfindən məlumat müharibəsində hədəf seçilir.
Bu istiqamətlər Azərbaycanın beynəlxalq səhnədəki mövqelərini zəiflətmək, daxildə sosial-siyasi narazılıq yaratmaq və ölkənin milli maraqlarına uzunmüddətli zərər vurmaq məqsədi daşıyır. İnformasiya müharibəsi yalnız siyasi və hərbi müstəvidə deyil, həmçinin mədəni, iqtisadi və texnoloji sahələrdə də aparılır.
Şübhəsiz ki, Azərbaycana qarşı aparılan informasiya müharibəsinin qarşısını almaqda Azərbaycan mediasının mühüm rolu və bir sıra vacib vəzifələri var. Bu vəzifələr ölkənin milli maraqlarını qorumaq, dezinformasiya ilə mübarizə aparmaq və ictimaiyyəti düzgün məlumatlandırmaq kimi strateji hədəflərə xidmət edir. Medianın rolu və vəzifələri aşağıdakı istiqamətlərdə geniş şəkildə həyata keçirilməlidir:
1. Dəqiq və obyektiv məlumatlandırma
• Operativlik və dəqiqlik: Azərbaycan mediası qarşısındakı əsas vəzifə daxili və xarici auditoriyaya doğru və dəqiq məlumatları vaxtında təqdim etməkdir. Operativ şəkildə etibarlı məlumatların yayılması dezinformasiyaya qarşı ən effektiv vasitədir.
• Faktların araşdırılması və təqdim olunması:Mediada yayılan məlumatlar obyektiv, tərəfsiz və faktlara əsaslanmalı, hər hansı təhriflərə qarşı dayanıqlı olmalıdır. Xüsusilə beynəlxalq mövzulara dair verilən məlumatlar mənbələri ilə təsdiqlənməli və qeyri-obyektiv yanaşmalara qarşı mübarizə aparılmalıdır.
2. Dezinformasiyanın qarşısının alınması
• Dezinformasiyaya qarşı mübarizə mexanizmləri: Azərbaycan mediası sistemli şəkildə yayılan yalan məlumatları ifşa etməyi öhdəsinə götürməlidir. Bu məqsədlə fakt-yoxlama resursları və platformaları geniş istifadə olunmalıdır.
• İnformasiya müharibəsinə qarşı rəqəmsal bacarıqların gücləndirilməsi: Sosial şəbəkələrdə və rəqəmsal mediada yayılan saxta xəbərlərin və trolların təsirini minimuma endirmək üçün media işçilərinin rəqəmsal bacarıqlarının artırılması vacibdir. Bu, dezinformasiyanın yayıldığı mənbələri ifşa etməyə və düzgün məlumatı daha geniş auditoriyaya çatdırmağa kömək edəcək.
3. Milli maraqların müdafiəsi
• Vətənpərvərlik və milli birliyi gücləndirən məzmunun hazırlanması: Azərbaycan mediası milli maraqların qorunması üçün ölkədə vahid və güclü ictimai rəy formalaşdırmalıdır. Milli maraqların əhəmiyyəti barədə məlumatlandırma və ölkənin suverenliyini təbliğ edən proqramlar, xəbərlər və məqalələr yayılmalıdır.
• Tarixi və mədəni irsin təbliği: Mediada Azərbaycanın tarixi və mədəniyyətini düzgün və geniş şəkildə təqdim edən layihələr həyata keçirilməli, Ermənistanın və digər qüvvələrin bu sahədəki təhriflərinə qarşı alternativ təbliğat aparılmalıdır. Qarabağın tarixi, mədəni irsi və Azərbaycanın qədim mədəniyyətini əks etdirən proqramlar, sənədli filmlər və məqalələr geniş auditoriyaya çatdırılmalıdır.
4. Beynəlxalq arenada Azərbaycanın mövqeyini gücləndirmək
• Beynəlxalq mediada aktiv iştirak: Azərbaycan mediası beynəlxalq mediada daha fəal iştirak etməli və ölkə ilə bağlı məsələlərdə doğru və obyektiv mövqeyi yaymalıdır. Beynəlxalq media qurumları ilə əməkdaşlıq əlaqələrinin gücləndirilməsi, Azərbaycanın mövqelərini müdafiə edən məqalələrin və reportajların hazırlanması vacibdir.
• Xarici dillərdə məzmun yaratmaq: Azərbaycan mediası beynəlxalq auditoriya üçün xarici dillərdə, xüsusilə ingilis və rus dillərində məzmun yaratmalı, bunu geniş yaymalıdır. Bu, Azərbaycanın səsini dünyada daha geniş auditoriyaya çatdırmağa kömək edəcək.
5. Sosial şəbəkələrin gücündən istifadə
• Sosial şəbəkələrdə fəal mövqe: Sosial media informasiya müharibəsində güclü bir vasitədir. Azərbaycan mediası sosial şəbəkələrdə fəal iştirak etməli, milli maraqlar ətrafında birləşdirici məzmun yaratmalı və dezinformasiyaya qarşı effektiv kampaniyalar həyata keçirməlidir.
• İctimai rəyi yönəltmək: Sosial şəbəkələrdə yayılan məlumatların təhlili və düzgün istiqamətləndirilməsi media üçün vacibdir. Xarici qüvvələrin sosial mediada yaratdığı təxribat və manipulyasiyalara qarşı effektiv şəkildə mübarizə aparılmalı, Azərbaycan cəmiyyətində vahid və milli maraqları qoruyan ictimai rəy formalaşdırılmalıdır.
6. Jurnalistlərin peşəkar hazırlığı
• Müasir jurnalistika standartlarının tətbiqi:Jurnalistlər informasiya müharibəsi şəraitində peşəkar və məsuliyyətli olmalıdırlar. Onlar müasir jurnalistika prinsiplərinə uyğun olaraq fəaliyyət göstərməli, düzgün və obyektiv məlumatı çatdırmaq üçün təlimlərdən keçməlidirlər.
• Kibertəhlükəsizlik və dezinformasiya ilə mübarizə təlimləri: İnformasiya texnologiyalarının inkişafı ilə əlaqədar jurnalistlər kibertəhlükəsizlik sahəsində təlimlər almalı və dezinformasiyaya qarşı mübarizə üsullarını bilməlidirlər.
7. Təhsil və maarifləndirmə
• Medialiterasiya proqramları: Azərbaycan cəmiyyətinin mediaməlumatlılıq səviyyəsini artırmaq üçün genişmiqyaslı təhsil proqramları həyata keçirilməlidir. Bu proqramlar insanları media vasitələrini düzgün istifadə etməyə, saxta xəbərləri tanımağa və informasiya müharibəsi vasitələrindən qorunmağa yönəldilməlidir.
• Gənclər üçün maarifləndirici proqramlar: Gənc nəsil üçün xüsusi maarifləndirici layihələr həyata keçirilməli, onları milli maraqlar və beynəlxalq informasiya müharibəsi kontekstində məlumatlandırmaq əsas vəzifələrdən biridir.
8. Regional və beynəlxalq əməkdaşlıq
• Digər ölkələrlə informasiya mübadiləsi:Azərbaycan mediası regional və beynəlxalq səviyyədə digər dost ölkələrin media orqanları ilə əməkdaşlıq etməli, informasiya müharibəsi sahəsində təcrübə mübadiləsi həyata keçirməlidir. Xüsusilə Türkiyə, Pakistan və digər strateji tərəfdaşlarla media sahəsində əməkdaşlıq gücləndirilməlidir.
• Beynəlxalq təşkilatlarda təmsil olunmaq:Azərbaycan mediası beynəlxalq media təşkilatlarında fəal olmalı, ölkənin informasiya maraqlarını müdafiə etmək üçün bu platformalarda iştirakını artırmalıdır.
9. Milli brendləşmənin gücləndirilməsi
• Azərbaycanın beynəlxalq imicinin qorunması və gücləndirilməsi: Mediada Azərbaycanın müsbət imicini formalaşdırmaq üçün strategiyalar işlənib hazırlanmalıdır. Ölkənin beynəlxalq idman, mədəniyyət və iqtisadi uğurlarını təbliğ edən layihələr həyata keçirilməlidir.
10. Kreativ və innovativ media məzmunu yaratmaq
• Yeni media formatlarından istifadə: Multimedia layihələri, interaktiv proqramlar və sənədli filmlər vasitəsilə Azərbaycan həqiqətlərini kreativ şəkildə təqdim etmək informasiya müharibəsində daha geniş auditoriya cəlb etməyə imkan verər.
• Texnoloji yeniliklərdən istifadə: Virtual reallıq, süni intellekt və digər qabaqcıl texnologiyalar informasiya yayımında daha təsirli ola bilər. Bu alətlərdən istifadə etməklə media auditoriyasına daha interaktiv və maraqlı məzmun təqdim etməlidir.
Azərbaycan mediasının bu vəzifələri həyata keçirməsi ölkənin informasiya müharibəsində daha güclü və davamlı olmasını təmin edəcək.
Azərbaycana qarşı aparılan informasiya müharibəsi, ölkənin suverenliyini, milli maraqlarını və beynəlxalq arenadakı nüfuzunu hədəf alan genişmiqyaslı ideoloji mübarizədir. Bu müharibənin əsas məqsədi, Azərbaycanın beynəlxalq miqyasda mənfi imicini formalaşdırmaq, onun iqtisadi və siyasi uğurlarını kölgədə qoymaq, həmçinin ölkədaxili sabitliyi sarsıtmaqdır.
Bu müharibənin ideoloji aspektləri Azərbaycana qarşı tətbiq edilən qərəzli ittihamlar və təhrif olunmuş məlumatlarla doludur. Xarici qüvvələr və maraqlı qruplar, ölkənin beynəlxalq uğurlarını və enerji sahəsindəki strateji rolunu zəiflətmək məqsədilə sistematik dezinformasiya kampaniyaları həyata keçirirlər. İdeoloji hücumların əsas mövzuları Azərbaycanın demokratik inkişafı, milli maraqlara əsaslanan müstəqil xarici siyasəti və regiondakı rolu ilə bağlıdır. Bu hücumlar isə qeyri-obyektiv və siyasi məqsədlərlə yönləndirilir.
Azərbaycanın bu hücumlara qarşı qoyduğu cavab strategiyaları milli birliyin gücləndirilməsi, dövlətin suverenliyinin qorunması və beynəlxalq aləmdə öz mövqeyini daha yaxşı müdafiə etməyə yönəlib. Azərbaycan hökuməti, informasiya təhlükəsizliyi sahəsində ciddi addımlar ataraq, ölkəyə qarşı aparılan dezinformasiya kampaniyalarına qarşı mübarizə aparır. Eyni zamanda, beynəlxalq arenada həqiqətlərin çatdırılması və Azərbaycan reallıqlarının təbliği üçün milli media və diplomatik kanallardan geniş istifadə olunur.
Nəticə etibarilə, Azərbaycana qarşı aparılan informasiya müharibəsi uzunmüddətli və mürəkkəb bir prosesdir. Bu müharibə ilə mübarizədə ölkə həm daxili gücünü qorumağa, həm də beynəlxalq arenada obyektivliyi təmin etməyə davam edir. Bu mübarizədə isə ölkə mediası, qeyri-hökumət təşkilatları dövlətimizə tam dəstək olmalı, bu istiqamətdə əməli addımlar atmalıdırlar. Azərbaycanın güclü informasiya siyasəti və strategiyaları bu müharibədə mühüm rol oynamaqdadır və ölkənin milli maraqlarını müdafiə etməkdə əsas vasitələrdən biridir”.