Oktyabrın 17-də Brüsseldə Aİ-nin iki günlük sammiti başlayıb. Bu cür tədbirlər üçün artıq ənənəvi hal almış mövzularla yanaşı (Rusiya-Ukrayna münaqişəsi, Yaxın Şərqdəki vəziyyət və qeyri-qanuni miqrasiya ilə mübarizə) Avropa ölkələrinin liderləri Aİ-nin inkişaf strategiyasını müzakirə edəcəklər. Son zamanlar avropalı siyasətçilər və ekspertlər həyəcan təbili çalırlar: dəyişmiş dünyada, xüsusən 2022-ci ilin fevralından sonra Avropa İttifaqı rəqabət qabiliyyətini itirə bilər. Aİ üçün pis olan tendensiyanı geri çevirmək üçün nəzərdə tutulmuş dəyişikliklərlə bağlı təkliflər müzakirə olunacaq. Elə olur ki, sammitin gündəliyində ən çox mətbuatda qeyd olunan məsələlər Aİ-yə üzv dövlətlərin liderləri arasında ən az mübahisəyə səbəb olacaq.
Brüsseldə “qələbə planını” təqdim edən Ukrayna prezidenti Vladimir Zelenski çərşənbə günündən əvvəl bir çox Avropa liderlərini, hətta çoxunu da bu planla tanış edib. Və çərşənbə günü, oktyabrın 16-da o, bunu Ali Radada ictimaiyyətə təqdim edib. Təqdim olunanlara əsasən aydın olur ki, Zelenski bu sənədi Aİ ilə deyil, ABŞ-la müzakirə etməlidir. Planı həyata keçirmək üçün Vaşinqton və NATO strukturlarının nə etməli olduğuna dair çoxlu istinadlar var. Məsələn, ABŞ-ın müdafiə xərclərinin yükünü azaltmaq üçün Kremlə qarşı mübarizədə köməyə görə minnətdarlıq məqsədi ilə planda irəli sürülən ideyanı xatırlamaq kifayətdir.
Mübahisə olmadan Aİ liderləri öz ölkələrinin xarici işlər nazirləri səviyyəsində artıq təsdiqlənmiş yeni anti-Rusiya və anti-İran sanksiyalarını təsdiq edəcəklər. Aİ-nin Xarici İşlər və Təhlükəsizlik Siyasəti üzrə Ali Nümayəndəsi Josep Borrell Livanda Avropa İttifaqının sülhməramlılarının atəşə tutulmasını pisləyən hansısa bəyanatın qəbul ediləcəyini gözləyir, onların arasında Avropa ölkələrinin - ilk növbədə Fransanın nümayəndələri də var. Baş nazir Benyamin Netanyahunun təmsil etdiyi İsrail sülhməramlılarını döyüş bölgəsini tərk etməyə dəvət edib ki, onun dediyi kimi, israillilərin düşməni olan Hizbullah hərəkatı üçün “canlı qalxan rolunu oynamasınlar”. Borrell buna qəti şəkildə qarşı çıxıb və Aİ liderlərinin onu dəstəkləyəcəyinə ümid edir. Yəqin ki, ümidlər əsassız deyil: onlar Livandakı, ən azı Fransadakı missiyalarını ixtisar etməyə hazır deyillər.
Lakin ən böyük mübahisə, çox güman ki, sammitin gündəliyinin “AB-nin rəqabət qabiliyyətinin artırılmasında irəliləyişin qiymətləndirilməsi” adlandırılması ilə bağlı ola bilər. Bu məsələ xüsusilə bu il Avropa İttifaqının rəhbərliyini çox narahat edir. Sammitdə Avropa liderləri iki hesabatı - İtaliyanın keçmiş baş naziri Enriko Lettanın "Bazardan daha çox" və Avropa Mərkəzi Bankının keçmiş rəhbəri Mario Draqinin "Avropa Rəqabət Qabiliyyətinin Gələcəyi"ni müzakirə etməyi planlaşdırırlar. Birincisi apreldə Aİ sammitində, ikincisi isə sentyabrda müzakirə edilib.
Bu hesabatlar arasında bütün fərqlərə baxmayaraq, mahiyyət etibarı ilə onlar bir məsələyə həsr olunublar: Birləşmiş Avropa dəyişən reallıqlarda, xüsusən də son bir neçə ildə dünyada öz iqtisadi və siyasi çəkisini necə qoruyub saxlaya bilər. Daha dəqiq desək, Çin və ABŞ-ın Avropa İttifaqının malik olmadığı rəqabət üstünlükləri olduğu şəraitdə onların rəqabətinə necə tab gətirmək olar. Məsələn, amerikalıların öz ucuz enerjisi var. Rusiyanın enerji resurslarından demək olar ki, tamamilə imtina etdiyinə görə, Aİ artıq ona sahib deyil. Avropalılar atom elektrik stansiyaları, hidrogen, günəş və külək enerjisindən istifadə etməli olurlar. Lakin istehsalında AB-nin Çin və ABŞ-dan xeyli irəlidə olduğu bərpa olunan enerji ilə hər şey o qədər də sadə deyil. Avropada bir çox günəş elektrik stansiyaları var, lakin Çin günəş batareyası istehsalı baxımından hələ də ondan irəlidədir.
Aİ-nin innovativ iqtisadiyyatın inkişafı və rəqəmsallaşma ilə bağlı böyük problemləri var. Çinin nadir torpaq metallarının idxalından asılılıq, onsuz elektronikanın istehsalı mümkün deyil, Avropada biznesin tənzimlənməsinin bürokratik xarakteri də öz təsirini göstərir. Bu, Aİ-də çox mozaik idarəetmə strukturunun nəticəsidir. Draghi hesabatında aşağıdakı rəqəmlər təqdim olunur: ABŞ-da 2019-2024-cü illərdə Konqres 3500 qanun və 2000 qətnamə qəbul edib. Eyni dövr ərzində Aİ 13 min qanun qəbul edib. Əhəmiyyətli olan odur ki, müdafiə xərclərinin artması və vahid müdafiə siyasətinin davam etdirilməsi zərurəti kontekstində əvvəlki kimi yalnız ABŞ-a arxalanmadan dəyişikliklər edilməlidir. Bu, Rusiya Federasiyası ilə qarşıdurmanın nəticəsidir.
Sammitdə Draqinin hesabatına xüsusi diqqət yetiriləcək. Məsələ burasında deyil ki, o, Lettanın hesabatından daha yenidir və bu şəxsin şəxsi, çox yüksək səlahiyyəti deyil. Draqinin hesabatı bu yaxınlarda Aİ-nin ali icra orqanının rəhbəri vəzifəsində yenidən təsdiqlənmiş Avropa Komissiyasının sədri Ursula fon der Leyen tərəfindən sifariş edilib. Əslində, bu, onun həyata keçirməyi planlaşdırdığı dəyişikliklərin manifestidir. İndi onun bunu etmək imkanı var. Avropa Komissiyasının yeni tərkibinə əsasən fon der Leyenin oradakı təsiri artacaq. Orada aşkar və çoxdankı rəqiblər yoxdur, lakin yeni funksiyalar və mövqelər var - xüsusən də Avropanın müdafiə üzrə komissarı meydana çıxıb. Bütün bunlar Avropa Komissiyası sədrinin müxtəlif nöqteyi-nəzərlər arasında moderator kimi təsirini artırır və ona manevr etmək, son nəticədə öz siyasətini həyata keçirmək imkanı verir. Bundan əlavə, fon der Leyenin bir çox məsələlərdə uzun müddətdir rəqibi olan Çarlz Mişel dekabr ayından etibarən Aİ sədri postunu tərk edir. Onun yerini portuqaliyalı Antonio Kosta tutacaq. O, Avropa Komissiyasına qarşı çıxacaq adamın reputasiyasından həzz almır.
Bu vəziyyət fon der Leyenə Draqinin hesabatında müzakirə olunan tədbirlərin Avropa strukturlarında təsdiqlənməsinə kömək etməlidir. Bunlardan ən mübahisəlisi ayrı-ayrı Avropa ölkələrinin illərdir qarşı çıxdığı vahid AB borcunun tətbiqidir. Lakin Draqi hesab edir ki, bunsuz ABŞ-la ayaqlaşmaq (qlobal ÜDM-in 26%-ni təşkil edir) və Çini ötmək üçün lazım olan ildə 750-800 milyard avro özəl və dövlət investisiyalarının cəlb edilməsi məqsədinə nail olmaq mümkün olmayacaq. (Aİ və ÜDM-in 17%-i). Onun hesabatında dəhşətli bir xəbərdarlıq var: "Biz təcili tədbirlər görmədən ya rifahımızı, ətraf mühitimizi və ya azadlığımızı təhlükə altına atmalı olacağıq." İndi yalnız bütün Aİ ölkələrinin liderlərini buna inandırmaq qalır. Axı Avropa İttifaqı rəhbərliyinin təklif etdiyi istənilən layihələrin həyata keçirilməsi son nəticədə onlardan asılı olacaq.
V.VƏLİYEV