Yaxud, Ermənistanla Azərbaycana sülh bağlamağa nə mane olur?
Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan və Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev MDB Dövlət Başçıları Şurasının iclasında iştirak etmək üçün Moskvaya səfər ediblər. Danışıqlar masası arxasında görüşmək və yekun nizamlanma məsələlərini müzakirə etmək fürsətindən istifadə etməyiblər - Azərbaycan və Ermənistan liderləri Rusiya prezidenti Vladimir Putinlə ayrı-ayrılıqda söhbətlər aparıblar, görünür, onların hər biri öz variantını açıqlayıb, barışıq prosesinin dalana dirənməsinin səbəblərindən danışıblar. Həm Bakı, həm də İrəvan sülh müqaviləsinin mətninin 80 faiz hazır olduğunu iddia edir, lakin onun nəhayət razılaşdırılıb imzalanmasına mane olan problemləri həll etmək hələ ki, mümkün olmayıb.
Sammitdə Nikol Paşinyan və İlham Əliyevin iştirakı xüsusi diqqət çəkib. Onlar tez-tez belə görüşlərdə demək olar ki, əsas xəbər meykerlərinə çevrilir, Birlikdəki həmkarlarının yanında ictimai mübahisələr təşkil edirdilər, onlar ictimaiyyətdə yalnız qarşılıqlı anlaşma və əməkdaşlıq haqqında danışmağa üstünlük verirdilər. Bundan əlavə, hər iki lider son vaxtlar 30 ildən artıqdır davam edən münaqişəyə son qoymağa hazır olduqlarını dəfələrlə bəyan ediblər. Hər halda, eyni vaxtda Moskvada olan Paşinyan və Əliyev üçün MDB sammiti ikitərəfli münasibətlərdəki problemləri müzakirə etmək üçün növbəti fürsət oldu. Sentyabrın sonunda Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov qeyd edib ki, Rusiya Ermənistan və Azərbaycan liderlərini bu fürsətdən istifadə edərək Vladimir Putinlə üçtərəfli görüş təşkil etməyə dəvət edib.
Cənab Lavrov daha sonra xatırladıb ki, Amerika tərəfinin, xüsusən də ABŞ dövlət katibi Antoni Blinkenin vasitəçiliyi ilə Ermənistan və Azərbaycan xarici işlər nazirlərinin BMT Baş Assambleyasının kuluarlarında görüşünə heç nə mane olmayıb. “Amerikalılar üçün patron olduqlarını göstərmək vacibdir. Əgər bu, azərbaycanlı və erməni dostlarımız istəyinə uyğundursa, yəqin ki, seçim də liderlərindir”, - deyən rusiyalı nazir qeyd edib ki, o, Nikol Paşinyanla İlham Əliyevin MDB sammiti zamanı bu dəfə danışmaması üçün heç bir səbəb görmür. Lakin oktyabrın 8-də Rusiya prezidentinin köməkçisi Yuri Uşakov Moskvada Bakı ilə İrəvan arasında münaqişənin həlli ilə bağlı üçtərəfli görüşün keçirilməyəcəyini bəyan edib. “Xeyr, biz üçtərəfli görüşlə bağlı razılığa gəlməmişik. Belə bir fikir var idi, lakin bəziləri tərəfindən dəstəklənməyib”, - deyə cənab Uşakov Rusiyanın həmin gün vasitəçilik rolunu oynamasına konkret kimin icazə vermədiyini açıqlamayıb. Nəticədə Vladimir Putin İlham Əliyev və Nikol Paşinyanla ayrı-ayrılıqda danışıqlar aparıb.
Bu görüşlərin hər ikisinin ortaq cəhəti o idi ki, onların mətbuata açıq olan hissələri nikbinliklə dolu idi və Ermənistan-Azərbaycan münasibətləri haqqında bir kəlmə də deyilmirdi. “Putin onların hər biri ilə ayrı-ayrılıqda üz-üzə danışdı. Üstəlik, prezident yəqin ki, yarım saat oturdu, ona görə də yəqin ki, fikir mübadiləsi aparıldı. Zəngəzur dəhlizi mövzusuna da toxunuldu”, - deyə Rusiya prezidentinin mətbuat katibi Dmitri Peskov bildirib ki, danışıqlar zamanı sülh yolu ilə nizamlanma problemləri müzakirə olunub.
Bu gün gündəmin əsas məsələsi hər iki respublikanın hələ SSRİ-nin tərkibində olduğu 1980-ci illərin sonlarından bəri davam edən düşmənçiliyə son qoyacaq sülh müqaviləsinin bağlanmasıdır. İlham Əliyev bir ay əvvəl Bakı və İrəvanın sülh müqaviləsinin mətninin təxminən 80%-i üzrə razılığa gəldiyini qeyd edib və “Cənubi Qafqazda sülhün” əldə olunmasına ümid etdiyini bildirib. “Biz danışıqları fəal şəkildə davam etdiririk”, - deyə Azərbaycan Prezidenti bildirib.
Parisdə Fransa prezidenti Emmanuel Makron və Nikol Paşinyanla görüşdə sazişin 80 faiz hazırlığı təsdiqlənib. Ermənistanın baş naziri hətta əmin edib ki, respublika istənilən vaxt, qalan mübahisəli mətnin aradan qaldırılmasını gözləmədən sazişin razılaşdırılmış bəndlərini imzalamağa hazırdır. Nəhayət, Ermənistan prezidenti Vaaqn Xaçaturyan etiraf edib ki, Yerevan sənədi yaxın dörd həftə ərzində - noyabrın 11-dən 22-dək Bakıda keçiriləcək COP29 İqlim Dəyişikliyi Konfransı zamanı imzalamağa ümid edir. Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyanın sözlərinə görə, “sazişin hələ də imzalanmamasının yeganə səbəbi Bakıda siyasi iradənin olmamasıdır”. O, artıq sənədin “demək olar ki, yekun” mətninin olduğunu iddia edir, lakin “Azərbaycan hər dəfə yeni ilkin şərtlər irəli sürür”.
Erməni tərəfi, bir qayda olaraq, Azərbaycanın müqaviləni indi imzalamaq istəməməsi ilə bağlı konkret nə ilə əsaslandırdığını dəqiqləşdirmir. Bununla belə, Bakı öz şərtlərini gizlətmir. İlham Əliyev hələ iyul ayında qeyd etmişdi ki, sazişin bağlanmasının əsas şərti “Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları olan” Ermənistan konstitusiyasının dəyişdirilməsidir. Məsələ burasındadır ki, respublikanın əsas qanununun preambulasında Ermənistanın Müstəqillik Bəyannaməsinə istinad var və orada “Ermənistanın Dağlıq Qarabağa yenidən birləşdirilməsi” haqqında bənd var. Sentyabrda Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat xidmətinin rəhbəri Ayxan Hacızadə də vurğulamışdı ki, qonşu respublikanın Konstitusiyasında ərazi iddialarının olması sülh müqaviləsinə əsas maneədir. “Azərbaycan Konstitusiyasında heç bir ölkəyə, o cümlədən Ermənistana ərazi iddiası yoxdur”, - deyə cənab Hacızadə qeyd edib.
Ermənistan tərəfi uzun müddətdir ki, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü artıq tanıdığını bəyan edir, lakin son vaxtlar İrəvanın konstitusiyaya dəyişikliklər etməyə hazır olduğuna dair işarələr var. Düzdür, ölkənin ədliyyə naziri Qriqor Minasyanın sözlərinə görə, Ermənistan bunu 2027-ci ildən tez, respublikanın yeni əsas qanunla bağlı referendum keçirməyi planlaşdırdığı vaxt edə biləcək. Rəsmi vurğulayıb ki, Ermənistanın “konstitusiya dəyişikliklərinə deyil, yeni konstitusiyaya ehtiyacı var” və buna görə də bu sənədin ətraflı öyrənilməsini tələb edəcək. İrəvan “təcili qərarlar” qəbul etməyə hazır deyil və “konstitusion” formallığı sonraya buraxaraq, Bakıya sazişi indi imzalamağı təklif edir.
İrəvanda dövlət çevrilişinin qarşısının alındığını elan etdilər və respublikanın baş naziri Nikol Paşinyan KTMT-ni onun təhlükəsizliyinə təhdid adlandırdı. Ermənistan Xarici İşlər Nazirliyinin mətbuat katibi Ani Badalyan hətta oktyabrın 7-də əmin edib ki, Yerevanla Bakı arasında sülh müqaviləsi “istənilən daxili qanunlardan daha yüksək hüquqi qüvvəyə” malik olacaq. Bundan əlavə, o, Konstitusiya Məhkəməsinin qərarına istinad edərək qeyd edib ki, Ermənistanın Müstəqillik Bəyannaməsində yalnız “konstitusiyanın maddələrində hərfi mənada ifadə olunan müddəalar konstitusiya qüvvəsinə malikdir. Ona görə də mətndə yazılmayanlar konstitusiyanın preambulasına uyğun olaraq ... konstitusiyaya daxil edilə bilməz".
Bakı isə bu cür izahatlarla kifayətlənmir və görünür, onlar təkid etmək niyyətindədirlər ki, sülh müqaviləsi imzalanana qədər Ermənistan qanunvericiliyində Qarabağa belə istinad belə olmamalıdır. Azərbaycan Xarici İşlər Nazirliyi bildirir ki, İrəvan normallaşma prosesini başa çatdırmaq və ya “bütün istiqamətlərdə qarşıdurmanı davam etdirmək” arasında “seçim etməlidir”.
V.VƏLİYEV