Yanacaq qiymətlərində yeni hədlər müəyyənləşir
Yaxın Şərqdəki münaqişənin artıq qismən neft qiymətlərinə təsir etdiyi bəlli olub. Faktı artıq bir neçə iri istehlakçı ölkə etiraf etməli olub. Lakin bazar yenə də eskalasiyaya sərt reaksiya verib: keçən həftənin sonunda Brent kotirovkaları bir barel üçün 79 dollardan yuxarı qalxıb. Yeni qiymət artımı ABŞ prezidenti Cozef Baydenin Vaşinqtonun İsrailin İranın neft obyektlərinə mümkün hücumunu müzakirə etdiyini etiraf etməsi səbəbindən baş verib. Mütəxəssislər dərhal bu halda neftin nə qədər başa gələcəyini hesablamaq üçün yarışırlar: bir barel üçün 100, 150, 200 dollar. Bu, həm OPEC+-da birləşən ən böyük təchizatçıların, həm də Ştatlarda şist nefti istehsalçılarının tələblərini ödəməkdən daha çox olardı. Ancaq belə bir artı eyni zamanda mənfi olacaq. Bazar balansının pozulması, qlobal enerji böhranı ilə doludur.
Sentyabrda Rusiyanın Urals neftinin bir barelinin orta hesabla təxminən 63 dollara başa gəldiyi açıqlanıb. Avqust ayı ilə müqayisədə o, təxminən 10% itirib: bir ay əvvəl bu çeşidin orta qiymət səviyyəsi bir barel üçün 70 dolları ötüb. Bununla belə, birincisi, Rusiya neftinin qiymətləri hələ də Qərb ölkələri tərəfindən müəyyən edilmiş tavandan yüksək olub, xüsusən də Rusiya Asiyanı Uralsdan - ESPO-dan daha bahalı qiymətlərlə təmin edir. İkincisi, əgər konkret olaraq Uralsdan və oktyabrın ilk günlərindəki vəziyyətdən danışsaq, o zaman Reuters analitiklərinin hesablamalarına görə, o, indi bir barel üçün 65 dollardan bahalaşıb. Brent etalon markası üçün, ticarət məlumatlarına görə, keçən həftə bir barel üçün təxminən 78 dollar başa çatıb. Üstəlik, cümə günü müəyyən anlarda kotirovkalar bir barel üçün 79 dollar səviyyəsini keçib.
Neft bazarı Yaxın Şərq münaqişəsinin daha da genişlənməsi xəbərləri fonunda sözün əsl mənasında qaynayır. ABŞ prezidenti Cozef Bayden atəşə yağ töküb. Oktyabrın 3-də jurnalistlərlə ünsiyyətlərindən birində Vaşinqtonun İsrailin İrandakı neft obyektlərinə zərbə endirməsinə dəstək olub-olmayacağı ilə bağlı suala cavab olaraq Bayden bu mövzunun müzakirə edildiyini bildirib. ABŞ Ağ Evinin rəsmi saytında bu cür nitqin stenoqramı dərc olunub. Bununla belə, Bayden ənənəvi qaydada, sonra bir az yersiz cavab verib. “Düşünürəm... Məncə, bir az olardı... Hər halda,” fikrini tamamlamadan deyib. Ertəsi gün mətbuat brifinqi zamanı bir az daha məlumatlı cavablar verilib. Bayden jurnalistlərə deyib ki, o, İsrailin İrana qarşı necə cavab tədbirləri görəcəyi ilə bağlı hələ yekun qərar vermədiyinə inanır. Lakin Baydenin fikrincə, İsrailin İrandakı neft yataqlarına hücum etmək əvəzinə bəzi alternativ variantları düşünməsi daha yaxşı olardı. Bununla belə, bu gün hipotetik alternativlər haqqında yayılan fərziyyələr, yumşaq desək, heç də az narahatlıq doğurmur.
Bütün bu açıqlamaları nəzərə alan Qərb analitikləri İsrailin İranın neft obyektlərinə hipotetik hücumu zamanı Brent markalı neftin qiymətinin nə qədər sıçrayacağını hesablamağa tələsiblər. Məsələn, Goldman Sachs hesab edir ki, gələn il Brent neftinin qiyməti 100 dollar/barelə qədər qalxa bilər. Fitch analitikləri Yaxın Şərqdə genişmiqyaslı müharibənin baş verəcəyi təqdirdə Brent markalı neftin qiymətinin “barel üçün 100 dollardan yuxarı qalxacağını” və potensial olaraq hətta 150 dollar/barelə çatacağını bildirib. Bir barel üçün 150 dollar olan yerdə o, başqa, daha da ekstremal proqnozdan çox da uzaq deyil – 200 dollar/barel. İsveçin SEB bankının əmtəə analitiklərindən biri bu qiymətləndirmələri Amerikanın CNBC telekanalında verib.
Əgər münaqişə İranın Hörmüz boğazını bağlayacağı təqdirdə neft qiymətlərində belə güclü sıçrayış gözlənilir. Həqiqətən də, analitiklərin izah etdiyi kimi, eskalasiyanın ən pis ssenarilərindən biri İranın “hər gün dünya neft tədarükünün beşdə birinin keçdiyi” Hörmüz boğazını bağlamasıdır. BCS World of Investments şirkətinin eksperti Lyudmila Rokotyanskaya da qeyd edib ki, "Regiondakı digər iki dar boğaz Süveyş kanalı və Bab əl-Məndeb boğazıdır".
Beynəlxalq Valyuta Fondunun təxminlərinə əsasən, 150-200 dollar/barel səviyyəsi OPEC+-a daxil olan ən böyük tədarükçülərin ehtiyaclarını tam ödəyə bilər. ABŞ-ın şist nefti istehsalçıları da bundan faydalanacaqlar. Bloomberg analitiklərinin əvvəllər bildirdiyi kimi, ABŞ-ın şist sənayesi bütün yataqlarda, o cümlədən bahalı yataqlarda hasilatın xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq, bir barel üçün ən azı 86 dollar qiymət səviyyəsini tələb edir. Bu gəlirlilik təxmini artmışdır. Bu arada, təxminən 7-10 gün əvvəl Qərb mətbuatında təkrar-təkrar, deyək ki, neftin qiymətinin yaxın gələcəkdə çökə biləcəyi barədə xəbərlər dərc olunub. Qeyd edilənlər Səudiyyə Ərəbistanının iddia edilən öz nişini qazanmaq istəyi idi - çox yüksək qiymətlər də daxil olmaqla istənilən neft qiymətində mövcud olmaq hüququna malik olan dempinqlə bağlı versiya.
Amerikanın “Wall Street Journal” nəşri mənbələrə istinadən xəbər verir ki, Səudiyyə Ərəbistanı nümayəndələri kifayət qədər kobud şəkildə digər istehsalçılara xəbərdarlıq ediblər ki, onlar razılaşdırılmış hasilatın azaldılmasına əməl etməsələr, neftin qiyməti 50 dollar/barelə düşəcək. Aydınlaşdırıldığı kimi, bu bəyanat digər dövlətlərin razılaşmalara əməl etmədiyi təqdirdə krallığın həqiqətən qiymət müharibəsinə başlamağa hazır olduğuna dair üstüörtülü təhlükə kimi qəbul edilib. Lakin sonra OPEK bu məlumatı təkzib edib: “Anonim mənbələrlə bağlı şübhəli bəyanatların etibarlılığı yoxdur və tamamilə uydurmadır”. Bundan əlavə, ötən həftə keçirilən OPEC+ monitorinq görüşündə avqust və sentyabr ayları üzrə razılaşmanın yüksək səviyyədə icra olunduğu qeyd edilib.
Müəyyən səbəblərdən neft hasilatı üzrə öhdəliklərini yerinə yetirməyən ölkələr dünya bazarlarına həddən artıq çıxarılan həcmlərə görə kompensasiya cədvəllərini təqdim ediblər. Və tədricən bu cədvəllər azalma istiqamətində kompensasiya ediləcək. Bundan əlavə, OPEC+ nazirlərinin monitorinq komitəsi neft hasilatının azaldılması üzrə sazişin cari parametrlərinə sadiqliyini təsdiqləyib. Növbəti iclas dekabrın 1-nə təyin edilib. Bir tərəfdən bazar Yaxın Şərqdəki vəziyyətə kifayət qədər kəskin reaksiya verib. Lakin digər tərəfdən, bu, olacaq tərəddüd deyil. Çünki bütövlükdə Yaxın Şərqdəki münaqişənin özü artıq qismən qiymətə daxil edilib. OPEC+-nın əlaqələndirilmiş hərəkətləri olmasaydı, neft qiymətlərində ciddi disbalans yaranardı və bu, qlobal enerji böhranına səbəb olardı.
VEB İnstitutunun analitiklərinin dərc etdiyi proqnoza əsasən, Yaxın Şərqdə münaqişənin kəskinləşməsindən əvvəl də olsa, gələcəkdə, 2030-cu ilə qədər OPEC+ üzvü olan ölkələr çox güman ki, tələb və təklif balansı kimi aktiv siyasət yürütməyə davam edəcəklər.. VEB İnstitutu aydınlaşdırıb ki, Brent neftinin qiymətləri yaxın üç-dörd il ərzində bir barel üçün 80-90 dollar diapazonunda dəyişəcək, real olaraq nisbətən sabit qalacaq. Məhz bu əlamətdar yer, görünür, indi hədəf kimi qəbul edilir.
V.VƏLİYEV