Uşaq dilənməsi məsələsi Türkiyədə və dünyada müxtəlif səbəblərdən problem olaraq qalmaqda davam edir. Problemin həlli üçün milli və beynəlxalq mübarizə və maarifləndirmə tələb olunur.
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.
Dilənçiliklə bağlı ictimai vicdanı ən çox incidən şey, şübhəsiz ki, məcburi dilənçilikdir. Uşaqlar bu cinayətin ən həssas hədəfləri arasındadır.
Dilənən uşaqlara niyə pul verməməliyik?
Bu yaxşı niyyətli hərəkət uşaqlara zərər verir. Dilənçi uşaqlara verilən pul uşaqlara yox, onları dilənçiliyə sövq edərək istismar edən insanlara gedir. Bundan əlavə, verilən pul uşağın rifahına fayda vermir və uşağı böyük risklərə sövq edir.
Dilənçi uşaqlara pul vermənin uşaq üçün müxtəlif zərərli nəticələri var:
Birincisi, uşaqların təhsildən, məktəb mühitindən uzaqlaşmasıdır. Uşaqlara baxmaqla məsul olan ailələr övladlarının dilənçiliklə pul qazandığını gördükdə bunu gəlir mənbəyi kimi görür və uşaqlardan pul qazanmağa davam etmək üçün onları təhsildən ayırır, məktəbə göndərmirlər.
Digər bir nəticə isə ondan ibarətdir ki, dilənməyə məcbur edilən uşaqların yaxşı qidalanmaması, özünə qulluq və gigiyena qaydalarına riayət etməsinə imkan verilməməsi, hətta bəzi hallarda baxımlı olsalar, pul qazana bilməyəcəklərini düşünərək onları qəsdən şikəst edirlər.
Bəzi hallarda valideyn uşağı küçədən uzaqlaşdırmaq istəsə də, uşaq dilənərkən ona pul verildiyini aşkar edir və ondan narkotik və stimullaşdırıcı maddələr satmaq üçün istifadə edir.
Sosial risklər və nəticələr yuxarıda göstərilənlərlə məhdudlaşmır. Bundan əlavə, Türkiyə Cəza Məcəlləsinə görə, uşaqları dilənçilikdə alət kimi istifadə etmək cinayət sayılır. Bu Qanun çərçivəsində uşaqları dilənçiliklə məşğul olmağa məcbur edənlərin azadlıqdan məhrum etmə ilə cəzalandırılması nəzərdə tutulur.
Uşaq dilənçiliyi bu gün dünyada tez-tez rast gəlinən zorakılığın ümumi formalarından biridir. Əslində, cəmiyyətdə geniş yayılmış inancların müqəddəsləşdirdiyi dəyərlərdən biri olan əməkdaşlıq anlayışı maddi yardıma ehtiyacı olan insanlar üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir və bəzi insanlar üçün asanlıqla əldə edilə bilən iqtisadi qayıdışa çevrilə bilir. Dilənçilər də ehtiyaclarını qarşılamaq üçün vicdan və ya duyğu davranışları ilə fərdlərə yaxınlaşaraq bu iqtisadi dönüşdən faydalana bilərlər. Bu mənada uşaqlar.
Uşaqların məsumluğu və müdafiəsizliyi onlardan istifadə edənlər üçün qazancı artırsa da, pulu verəcək şəxslərdə də həssaslıq yarada bilər. Hətta uşaqların bu həssaslığa daha tez reaksiya verməsi üçün onlardan istifadə edənlər tərəfindən xoşagəlməz vəziyyətlərə (ayaqqabısız gəzdirmək, ağzına maska taxmaq, soyuq hava şəraitinə uyğun olmayan paltar geyinmək və s.) məruz qala bilər. Bununla belə, uşaqlar dilənçilikdə istifadə olunan maneələr və ya dini söhbətlər və görünüşlər kimi digər vasitələrlə də birlikdə istifadə edilə bilər.
Dünyada uşaq dinlənçiliyi
Məsələn, Tanzaniyanın Dodoma qəsəbəsində aparılan bir araşdırmaya görə, əlillər dilənərkən uşaqları bələdçi kimi istifadə edirlər.
Səudiyyə Ərəbistanında isə 18 fərqli ölkədən olan uşaqlar küçədə satış və dilənçilik fəaliyyətlərinə sövq edilir.
Dilənməyə məcbur edilən uşaqların inkişafının təhlükə altında olduğunu göstərən çoxlu araşdırmalar var. Məsələn, Çinin Mülki İşlər Nazirliyinin statistik məlumatlarına əsaslanan xəbər hesabatında milyonlarla uşağın dilənməyə məcbur edildiyi və əksəriyyətinin qaçırıldığı bildirilir.
Səudiyyə Ərəbistanında müxtəlif ölkələrdən ümumilikdə 24.000 uşaq küçədə satış və dilənçilik fəaliyyətlərində istifadə olunur. Bildirilir ki, Hindistanda mütəşəkkil cinayətkar qruplar əvvəllər aludələşdirdikləri uşaqları narkotik əldə etmək üçün dilənməyə məcbur edir, sonra isə onlara narkotik verirlər.
İraqda edilən bir araşdırmada dilənçiliklə məşğul olan uşaqların 21%-nin siqaret çəkən, 14%-nin isə maddə asılısı olduğu, onların 16%-nin cinayətə sürüklənmə tarixçəsi olduğu, 78%-nin isə heç məktəbə getmədiyi aşkar edilmişdir. Dilənməyə məcbur edilən uşaqlar gün ərzində ailə daxilində böyüklərin himayəsindən və ya müsbət rol modellərindən də məhrum ola bilərlər.
Hindistanda gündə 9 saatdan çox dilənçiliyin sonunda siz 1,2-2,4 ABŞ Dolları ($) arasında qazanırsınız ki, bu da Yeni Dehlidə ixtisassız bir işçinin qazancına bərabərdir. Albaniyada gündə 6 saatdan çox dilənçiliklə məşğul olan uşaqlar 2,50-6,45 dollar qazanırlar ki, bu da bu ölkədəki küçə təmizləyicilərinin qazancıdır. Yunanıstanda uşaqların dilənçiliklə gündə 43-100 dollar arasında qazandığı bildirilir. Bu qazanclar uşaqların niyə dilənçilikdə istifadə edildiyini təəccüblü şəkildə ortaya qoyur.
İstanbuldakı məlumatlara baxsaq, 2000-2006-cı illər arasında dilənçilikdə ittiham olunan uşaqların sayı 4-dən 45-ə yüksəlmişdir. Lakin İstanbul kimi əhalisi çox olan bir şəhər üçün bu göstəricilər az görünsə də, qeyd olunan rəqəmlər cinayət işinə çevrilmiş uşaq dilənçilik əməlləridir. İstanbul üçün başqa bir məlumat isə Uşaq Şöbəsinin işinə əsaslanır. Müvafiq olaraq, 2007-2010-cu illər arasında cəmi 3793 uşaq küçələrdə işləməyə və ya dilənməyə aparılıb. Yenə bu, hər gün görən, yanından keçən, pul verən və ya nəsə alan uşaqların dəqiq sayını açıqlamır. 2007-ci ildə Adanada dilənməyə məcbur edilən uşaqların sayı 23 ikən, 2008-ci ildə 22-yə yüksəlmişdir.
Fəlsəfə üzrə fəlsəfə doktoru Mail Yaqub: “Uşaqları dilənçiliyə sövq edənlərin məqsədi yalnız bir şeydir, o da pul qazanmaq. Əgər insanda əxlaq, mənəviyyat yoxdursa onun yalnız həyatda bir məqsədi olur. Mənfəət, vəssalam. İnsan mənfəət kəsb etmək üçün bütün çirkin yollara əl atır, hətta uşaqlara belə rəhm etmir.
Baxın, dünyanı məhv edənlər, körpə uşaqları bombaların altında öldürənlər, qıranların məqsədi yalnız mənfəətdir. Bu da eynidir. Körpə uşaqları pul qazanmaq, mənfəət əldə etmək üçün dilənçiliyə sövq edirlər. Bunun qarşısını yalnız dövlət ala bilər. Bu barədə dövlət ciddi addım atmalıdır”.
Hüquqi-Sosial Yardım və Maarifləndirmə İctimai Birliyinin sədri Fariz Əkbərov: “Bu uşaqları diləndirmək cinayətdir. Cinayət Məcəlləsinə görə uşaqların diləndirilməsi insan alveri hesab edilir. Uşaqların diləndirilməsini qarşısını almaq üçün öncə böyüklərə təlim keçmək lazımdır.
Valideynlərin və yaxınlarının əlində azyaşlı uşaqlar qazanc vasitəsi kimi istifadə olunur. Onlar hətta öz ata-anaları tərəfindən bu işə cəlb edilirlər. Əlbəttə buna qarşı hüquq-mühafizə orqanları tərəfindən ciddi tədbirlər aparılmalıdır. Uşağın hər hansı bir şəkildə əməyinin, özünün istismarı qəbuledilməzdir. Bu konvesiyalara da, bizim milli qanunvericiliyimiz və mənəviyyat qanunlarımıza da ziddir.
Öncə valideyn məsuliyyəti artırılmalıdır. Qeyd edim ki, diləndirilən uşaqlar arasında erkən qeyri-rəsmi münasibətdən doğulanlar çoxdur. Bu səbəbdən erkən münasibətlərlə də mübarizə aparmaq lazımdır. Amma dünya praktikasında da hansısa cinayətin yüz faiz qarşısını almaq mümkün deyil”.
Ayşən Vəli