Ursula fon der Leyenin təqdim etdiyi yeni Avropa komissiyasında əksəriyyət qadınlardır
Avropa Komissiyasının rəhbəri Ursula fon der Leyen nəhayət, Avropa İttifaqının icra hakimiyyətinin (komissiya) yeni strukturunu təqdim edib və hansı portfellərin kimə keçəcəyini açıqlayıb. Daha əvvəl üstüörtülü söz verildiyi kimi, ən yaxşı vəzifələr xanım fon der Leyenin gender bərabərliyini qorumaq və qadınları Avropa komissarları kimi irəli sürmək çağırışlarına məhəl qoymayan ölkələrə verilib. Yeni komandanın tərkibinin açıqlanmasına cəmi bir gün qalmış Brüsseldəki təmsilçisini əvəzləyən Fransa da oyundan kənarda qalmadı. Portfellər bölüşdürərkən Macarıstan ən şanslı ölkə sayılırdı, amma bu, hələlik proqnoz idi.
Avropa İttifaqının baş icraçı direktoru, yəni baş komissarı Ursula fon der Leyenin komandasının yeni beşillik müddət üçün çoxdan gözlənilən təqdimatı, iyun ayında Avropa Parlamentinə keçirilən seçkilərdən sonra ümumavropa hökumətinin formalaşması ilə yekunlaşmadı. Çərşənbə axşamı təqdim olunan bütün Avropa komissarları oktyabr ayında AP tərəfindən təsdiqlənməlidir. Buna baxmayaraq, çərşənbə axşamı baş verənlər ən azı Aİ ölkələrinin Avropa Komissiyasında (AK) ən nüfuzlu postları tutacaqları və daha təvazökar mövqelərlə kifayətlənmək məcburiyyətində qalacaqları intriqaya ən azı son qoydu. Ən diqqətçəkən hadisələrdən biri isə AK-nin altı vitse-prezidentindən dördünün qadınlara getməsi idi.
Xanım fon der Leyen əvvəldən gender bərabərliyini müdafiə edirdi və hətta öz “nou-hauu”nu praktikada tətbiq edə bildi və bütün Aİ üzv ölkələrinə Avropa Komissarlığına iki fərqli cinsdən namizəd irəli sürməyi tövsiyə etdi. Əksər ölkələr isə AK rəhbərinin gender balansı tələbinə məhəl qoymayıb və kişilərin namizədliyini irəli sürüblər. Xanım fon der Leyenin 17 sentyabrda etiraf etdiyi kimi, AK-nin “yalnız 40% qadın və 60% kişi” olması faktı ilə kifayətlənməli oldu. Amma qeyd edək ki, baş komissarın tövsiyələrini dinləməyi zəruri hesab edən ölkələr mükafatlandırılıb. Beləliklə, İspaniya, Finlandiya, Rumıniya və Estoniya qadın namizədlər irəli sürüblər (əvvəldən bəlli idi ki, xarici siyasət xidmətinin rəhbəri Estoniyanın nümayəndəsi Kaia Kallas olacaq) və vitse-prezidentlər statusunda arzu olunan vəzifələri alıblar.
Eyni səbəbdən Sloveniyaya da güzəşt edilib - onun namizədi Marta Kosa ehtimal ki, Lyublyananın istədiyi kimi, genişlənmə üzrə Avropa komissarı vəzifəsi verilib. Bununla belə, hələlik Sloveniya öz namizədini rəsmən irəli sürməyən yeganə ölkə olaraq qalır. Və bunun bir səbəbi də xanım fon der Leyenin özündən heç də az deyil. Qadınların namizədliyi uğrunda mübarizə prosesində AK rəhbərinin əvvəllər namizədliyi irəli sürülmüş Tomas Veselin yerinə xanım Kosun təyin olunmasına nail olaraq Lyublyana hakimiyyətinə təzyiq etdiyi güman edilir. Və bu, öz növbəsində, baş nazir Robert Qolub AK rəhbəri ilə arxa planda sövdələşmənin bütün təfərrüatlarını ictimaiyyətə açıqlayana qədər ölkənin AK-yə yeni namizədini təsdiqləmək üçün bütün görüşləri keçirməkdən imtina edən Sloveniya müxalifətini son dərəcə qəzəbləndirib.
Avropa Komissiyasının formalaşması zamanı nə baş verib?
AK-nin yeni tərkibinin təqdimatına sözün əsl mənasında bir gün qalmış Avropa İttifaqında Sloveniya tarixinə kölgə salan yeni və tamamilə gözlənilməz qalmaqal baş verib. Bazar ertəsi səhər Fransa prezidenti Emmanuel Makron tərəfindən ilkin olaraq ikinci müddətə namizədliyi irəli sürülmüş Fransanın Avropa komissarı Thierry Breton yenidən seçilməkdən imtina etdiyini bildirib. Onun getməsinə səbəb son beş ildə yaxşı münasibətdə olmadığı AK rəhbəri fon der Leyenin maxinasiyaları olub. "Bir neçə gün əvvəl, Avropa Komissiyasının tərkibi ilə bağlı danışıqların ən son anında siz Fransadan adımı geri çəkməyi xahiş etdiniz - mənimlə heç vaxt birbaşa müzakirə etmədiyiniz şəxsi səbəblərə görə", - cənab Breton indiki və keçmiş rəhbərini ittiham etdi. Və o izah edib ki, xanım fon der Leyen prezident Makron namizədi daha sadiq bir namizədlə əvəz edərsə, Parisə AK-də daha təsirli bir portfel vəd edib.
Yelisey sarayının rəhbəri tez bir zamanda onu əvəz etmək məcburiyyətində qalıb. Bretonun imtina etməsindən bir neçə saat sonra Fransa tezliklə vəzifəsini yerinə yetirəcək xarici işlər naziri Stefan Sejournetin yeni Avropa komissarı vəzifəsinə namizədliyini irəli sürüb. Və sonda ona AK-nin sənaye strategiyası və vahid bazar üzrə məsul altı icraçı vitse-prezidentindən biri vəzifəsinin verilməsi faktı dolayısı ilə cənab Bretonun həqiqəti dediyini təsdiqləyib.
Çərşənbə axşamı Strasburqda keçirilən mətbuat konfransında jurnalistlər Ursula von der Leyendən Thierry Bretonun gedişinin səbəbləri barədə soruşmayıblar. Lakin AK rəhbəri bu qərara görə fransızları günahlandıraraq bildirib ki, Emmanuel Makron bu qərarı “yeni baş nazir Mişel Barnierlə məsləhətləşərək” verib və onun bununla heç bir əlaqəsi yoxdur.
Əvvəlcə güman edilirdi ki, Ukrayna ilə bağlı hadisələri nəzərə alsaq, bu portfel Aİ-də hər kəsin ənənəvi olaraq rəqabət apardığı iqtisadi mövqelərlə əhəmiyyətinə görə müqayisə oluna bilər, lakin zaman keçdikcə o, cəlbediciliyini xeyli itirdi. Məsələn, uzun müddətdir bu vəzifəyə təyin edilmiş Polşa Xarici İşlər Nazirliyinin rəhbəri Radoslav Sikorski yayın əvvəlində bununla maraqlanmadığını bildirmişdi (baxmayaraq ki, o, Varşavadan Avropa komissarı kimi namizəd olmasa da). Nəticədə bu komissarlıq Litvanın keçmiş baş naziri Andrius Kubiliusa qismət olmuşdu. Budapeşt və Brüssel arasındakı gərgin münasibətləri nəzərə alaraq, Ursula fon der Leyen Macarıstanın baş naziri Viktor Orbanı qıcıqlandırmaq, bir az da ona xoş görünmək üçün həmin vəzifəni Macarıstandan olan Oliver Varhelyiyə təklif edib.
Aİ-nin Rusiya siyasəti Estoniyada müəyyən ediləcək
Estoniyanın keçmiş baş naziri Kaja Kallas Aİ-nin xarici işlər və təhlükəsizlik siyasəti üzrə ali nümayəndəsi vəzifəsində ispan Xosep Borreli əvəz edəcək. Bunu Avropa Komissiyasının (AK) rəhbəri Ursula fon der Lyayen deyib. Bu, eləcə də onun elan etdiyi Aİ icra orqanının yeni tərkibi göstərir ki, Avropa İttifaqı ən azı yaxın gələcəkdə Rusiya ilə qarşıdurmaya son qoymağı düşünmür. Kallas öz bəyanatlarına əsaslanaraq, Borrelldən daha çox Ukraynaya dəstəyin daha radikal tərəfdarı hesab olunur. Əslində, Kallas 2021-ci ilin yanvarından 2024-cü ilin iyuluna qədər Estoniyanın Baş Naziri kimi bu xətti davam etdirib. Kiyevə kömək edən bütün Aİ ölkələrindən bu keçmiş sovet respublikası ən fəalı hesab olunur.
Məlumata görə, 2022-ci ildən 2024-cü ilin avqustuna qədər Estoniya Ukraynaya ayrılan yardımda ölkənin ÜDM-ə nisbətdə lider olub. Yalnız keçən ay Danimarka bu göstəricidə onu üstələyib ki, bu rəqəm də çox deyil: 1,8%, Estoniyanın 1,7%-i. Təsadüfi deyil ki, Kallas ölkəsinin baş naziri vəzifəsindən istefa verəndən sonra danimarkalılar birinci yerə çıxıblar. Əgər faizləri yox, məhz kiçik Estoniyanın Ukrayna cəbhəsinə köçürdüyü yardımların siyahısını götürsək, göstəricilər, əlbəttə ki, daha az təsir edici olacaq. Göründüyü kimi, Kiyev üçün ən qiymətli alış 155 mm FH70 və 122 mm D30 çaplı bir neçə onlarla haubitsa idi. Eyni zamanda, Estoniya Aİ-nin azsaylı ölkələrindən biridir ki, əslində onun hərbi qulluqçularının silahlı qüvvələrdən formal olaraq təqaüdə çıxmasına baxmayaraq, Ukrayna ordusunun tərkibində döyüşdüyünü gizlətmir. Estoniya mətbuatının məlumatına görə, 2024-cü ilin avqust ayına olan məlumata görə, üç estoniyalı Rusiya-Ukrayna münaqişəsi cəbhələrində həlak olub. Kallas həm də Rusiya Federasiyası ilə viza və sərhəd rejiminin sərtləşdirilməsinin, eləcə də Estoniyada rus dilində təhsilin tamamilə aradan qaldırılmasına yönəlmiş məktəb islahatının təşəbbüskarlarından biridir. Rus məktəblərinin ləğvi bu dövlətin əhalisinin təxminən 25%-ni təşkil edən rusların estonlardan ayrı bir etnik qrup kimi bir-iki nəsildən sonra yoxa çıxması demək olacaq. Heç kimə sirr deyil ki, fikir və inancları fərqli olan xaricdəki rus diasporunu birləşdirən yeganə “halqa” dildir.
Bir sözlə, Aİ rəhbərliyi Kallası seçməklə Rusiya Federasiyası ilə münaqişənin tezliklə bitəcəyini gözləmədiyini nümayiş etdirdi. Estoniyalı siyasətçinin eyni vaxtda təkcə Avropa diplomatiyasının rəhbəri deyil, həm də AK sədrinin icraçı müavini olması xüsusilə əlamətdardır. “Biz geostrateji rəqabət və qeyri-sabitlik dövründə yaşayırıq. Xarici siyasətimiz və təhlükəsizlik siyasətimiz bu reallığı əks etdirməli və öz maraqlarımıza daha uyğun olmalıdır. Bilirəm ki, Kajaya bütün bunları bir araya gətirəcək və daxili və xarici siyasətimiz arasında körpü olacaq” deyə, yeni təyin olunmuş şəxsi təqdim edən von der Leyen bildirib.
Avropa Komissiyasının digər tərkibi də göstərir ki, Brüssel nəyin bahasına olursa-olsun Rusiya Federasiyası ilə sülhə deyil, AK rəhbərinin “geostrateji rəqabət və qeyri-sabitlik” adlandırdığı şeyin davamına ümid edir. Belə ki, fon der Leyen Litvanın keçmiş baş naziri, 2019-cu ildən Avropa Parlamentinin üzvü Andrius Kubiliusu Avropanın müdafiə üzrə komissarı vəzifəsinə təklif edib. O, Rusiyaya təzyiqin inamlı tərəfdarıdır və Kallasdan fərqli olaraq 2022-ci ilə qədər belə olub. Avropa Parlamentinin üzvü kimi Kubilius 2021-ci ildə Rusiya Federasiyası Dövlət Dumasının legitimliyini tanımamağa çağırdığı hesabatı ilə bir qədər şöhrət qazanıb.
Funksiyalarına sanksiyalar siyasətinin işlənib hazırlanması daxil olan İqtisadi Məsələlər üzrə Avropa Komissarı vəzifəsinə fon der Leyen latviyalı Valdis Dombrovskisi təyin etmək niyyətindədir. Macarıstanın nümayəndəsi Oliver Varhelyi isə yalnız Avropanın Sağlamlıq və Heyvanların Mühafizəsi üzrə Komissarı vəzifəsini alacaq. Brüsseldə qərara alındığı kimi, Macarıstanın baş naziri Viktor Orbanın Rusiya-Ukrayna münaqişəsi ilə bağlı “xüsusi mövqeyi” səbəbindən onun nümayəndəsi bundan başqa heç nə iddia edə bilməz.
Avropa Komissiyasının yeni tərkibi Avropa Parlamenti tərəfindən təsdiqlənməlidir. Burada Kallas üçün heç bir problem gözlənilmir: parlament çoxluğu formalaşıb və onun tərkibində Rusiyayönlü siyasətçilər yoxdur. Beləliklə, noyabrın 1-də, Rusiya-Ukrayna münaqişəsində çox şeyi dəyişə biləcək ABŞ-da prezident seçkilərinə az qalmış Aİ-də diplomatiyanın yeni rəhbəri peyda olacaq.
Və başqa bir maraqlı detal: Brüsseldə Kallasın namizədliyini müzakirə edərkən, Estoniya mətbuatında ərinin Rusiyada biznes maraqlarının olması ilə bağlı xəbərlərə məhəl qoymayıblar. Von der Leyen bu məlumatı az əhəmiyyət kəsb etdiyini və ya Kallasın ailəsinin Rusiyadakı işgüzar əlaqələrinin keçmişdə qaldığını və indi mövcud olmadığını deyib.
V.VƏLİYEV