İsrail və Həmas nə isə razılaşarsa, Tehran İsraili vurmaqdan imtina edə bilər
Tehran danışıqlarda iştirak edən tərəflərə Qəzza probleminin sülh yolu ilə həllini tapması üçün İsrailə vəd etdiyi zərbəni təxirə salmağa hazırdır. Bu barədə İranın kəşfiyyat xidmətlərindəki mənbələrə istinadən Reuters agentliyi məlumat yayıb. Bu arada ABŞ prezidenti Co Bayden ümid edib ki, İsrail və Fələstinin Həmas qrupu arasında dolayı danışıqlarda mümkün irəliləyiş İranı gərginləşdirməməyə inandıracaq. Qəzzada atəşkəsin şərtləri ilə bağlı müzakirələrin yeni mərhələsi avqustun 15-də Qətərdə baş tutması gözlənilir.
Co Baydenin fikrincə, İsrail və HƏMAS arasında danışıqlarda irəliləyiş İranı Fələstin radikal hərəkatının lideri İsmayıl Haniyənin qətlinə görə elan edilmiş cavab tədbirindən imtina etməyə inandıra bilər. “Mən bunu gözləyirəm” deyən Bayden Qəzzada atəşkəsin iranlıları İsrail ərazisinə hücumdan çəkindirə biləcəyi sualına cavab verərkən vurğulayıb. Oxşar siqnallar Tehrandan da gəlib.
Reuters agentliyi İranın təhlükəsizlik mənbələrinə istinadən xəbər verib ki, İslam Respublikası sülh danışıqlarına şans vermək üçün vəd etdiyi zərbəni təxirə salmağa hazırdır. Eyni zamanda, məlumatda deyilir ki, iranlılar israillilərin sazişin müzakirəsini süni şəkildə gecikdirdiyini hiss etsələr, zərbə endirəcəklər.
İsrail və HƏMAS arasında dolayı danışıqların növbəti mərhələsi avqustun 15-də Dohada başlamalıdır. İsrail nümayəndə heyətinə Mossad və Şabak kəşfiyyat xidmətlərinin rəhbərlərinin rəhbərlik edəcəyi gözlənilir. Bu arada HƏMAS danışıqlarda iştirak etməyəcəyini bildirib. Qrupun Siyasi Bürosunun üzvü Süheyl əl-Hindi “Əl-Ərəbi əl-Cədid” qəzetinə deyib ki, “hərəkat işğalçılardan (İsrail nəzərə tutulur) iyulun 2-də əldə olunan razılaşmaya uyğun olaraq açıq-aşkar öhdəlik götürməyi tələb edir. Bu mövqeyi HƏMAS lideri Yəhya Sinvar da təsdiqləyib. O vurğulayıb ki, qrupa İsrailin tərəflərin daha əvvəl razılaşdıqları şeyi yerinə yetirəcəyinə dair təminat lazımdır. HƏMAS-ın yüksək rütbəli rəsmisinin sözlərinə görə, İsrailin baş naziri Benyamin Netanyahu hələlik belə bir zəmanət verməyib ki, bu da sülh prosesinə mane olur.
The Wall Street Journal-ın iyul ayında yazdığı kimi, tərəflər atəşkəsin birinci mərhələsinin əksər aspektləri üzrə razılığa gələ biliblər. Nəşrin məlumatına görə, müzakirəçilər Qəzzanın müharibədən sonrakı strukturunu, o cümlədən anklavı idarə etmək üçün Fələstin Administrasiyasının təyin edilməsini müzakirə etməyə keçiblər. Bununla belə, iyulun ortalarında baş nazir Netanyahu İsrailin Qəzzanın perimetri üzərində nəzarəti və hərbçilərin zolağın şimalına qayıtma ehtimalı ilə bağlı tələblərində düzəliş edib. The New York Times-ın xəbər verdiyi görə, ictimaiyyətə açıqlanmayan başqa redaktələr də olub. Bununla belə, cənab Netanyahunun ofisi hökumət başçısının yeni şərtlər əlavə etdiyini inkar edir. Bu versiyaya görə, baş nazir yalnız bir sıra məsələlərdə “müəyyənliyi aydınlaşdırmağa çalışıb”.
Bununla belə, HƏMAS son nəticədə söz verdiyi kimi, Dohada danışıqları buraxarsa, bu uğursuzluq sayıla bilməz. Qrup əvvəllər də dəfələrlə belə görüşlərə məhəl qoymayıb. İsrailin mövqeyi adətən Qətər və Misirin təmsil olunduğu vasitəçilər tərəfindən Həmas-a çatdırılır. Bundan əlavə, bu dəfəki görüş HƏMAS-ın qərargahının yerləşdiyi Dohada baş tutacaq.
ABŞ isə hələ də danışıqlarda fələstinlilərin iştirakına ümid edir. Dövlət Departamentinin mətbuat katibinin müavini Vedant Patel dünən bildirib ki, Qətər rəsmiləri Vaşinqtonu qrupun danışıqlarda təmsil olunacağına əmin ediblər. Eyni zamanda, amerikalılar digər, əlaqəli məsələnin diplomatik həllini tapmağa çalışırlar, o cümlədən Livanın Hizbullah qrupu və HƏMAS-ın əsas müttəfiqləri olan İrandan gələn təhdidləri neytrallaşdırmaq. Bu həftənin əvvəlində ABŞ-ın xüsusi nümayəndəsi Amos Hochstein Hizbullahı İsrailə hücumdan çəkindirmək üçün Livana, Ağ Evin Yaxın Şərq üzrə xüsusi nümayəndəsi Brett McGurk isə Qahirə və Dohaya səfər edib. Diplomatik enişə İsraildə gözlənilən ABŞ dövlət katibi Antoni Blinken rəhbərlik etməli idi. Lakin Axios portalının məlumatına görə, son anda Amerika diplomatiyasının rəhbəri Yaxın Şərq turunu ləğv edib. Nəşr buna səbəb kimi “vəziyyətin qeyri-müəyyənliyini” göstərir.
İsrail diplomatiyanın uğuruna o qədər də inanmır və İrandan hərbi zərbə endirməyə hazırlaşır. Bu qorxuları İran dövlət mediası da gücləndirir: Avqustun 13-də Press TV kanalı İslam Respublikasının Mossadın və Yəhudi Dövlətinin Baş Qərargahının yerləşdiyi Tel-Əvivdəki Kiriya hökümət məhəlləsini vura biləcəyini bildirib. Kanal digər hədəflər arasında Palmachim, Tel Nof və Sdot Micha hava bazalarını sadalayıb. Press TV etiraf edir ki, zərbə “yeraltı bunkerlərə çatmaq” üçün ballistik raketlərlə həyata keçiriləcək.
Bununla belə, bu cür hədələyici mesajların Tehranın İraq, Livan və Yəməndəki yerli auditoriya və regional müttəfiqləri ilə üzünü xilas etmək cəhdi olması tamamilə mümkündür. İsmayıl Haniyyənin ölümündən iki həftə keçib və hələ də vəd edilmiş qisas yoxdur. Küveytin “Əl-Cərida” qəzetinin yazdığına görə, İranın gecikməsi daha çox döyüşən “Hizbullah” və “Həmas”ı qıcıqlandırır. İslam İnqilabı Keşikçiləri Korpusundakı (SEPAH) mənbə nəşrə bildirib ki, bu yaxınlarda Tehranda regional silahlı birləşmələrin nümayəndələri ilə İİKK rəhbərliyi arasında görüş keçirilib. Müttəfiqlər tez bir zamanda zərbə endirilməsini tələb ediblər, lakin jurnalistlərə görə, İslam Respublikasının nümayəndələri, ən azı Qəzza üzrə danışıqlar ətrafında vəziyyət aydınlaşana qədər, cavab addımlarından çəkinməyə çağırıblar.
V.VƏLİYEV