Paşinyan və komandası nəyi və niyə dəyişir?
Ermənistanın növbəti addımları barədə parlamentinin rəhbəri Alen Simonyanın açıqlaması bu ölkədə daşları yerindən oynadıb. Müxalifət və ictimai fəallar indiki hökumətin, Paşinyan komandasının satqın olduğunu təbliğ etməkdədirlər. Hakimiyyət nümayəndələri isə fərqli düşünür və danışır. Simonyan bildirib ki, ölkəyə yeni himn və gerb lazımdır. Mahnının musiqisi ermənilərə yaddır və dövlət nişanındakı şir gülən sifəti xatırladır. Bundan əlavə, Simonyan hesab edir ki, Ermənistan “su altında qalmamalıdır”. Ekspertlər hesab edirlər ki, bu yolla hakimiyyət Dördüncü Respublika layihəsini cəmiyyətlə müzakirə etməyə, onu dəyişikliklərə hazırlamağa davam edir. Çoxları Simonyanın ifşasını Azərbaycan və Türkiyəyə növbəti güzəşt kimi qəbul edirlər. Məsələ burasındadır ki, himnin mətni Rostovda doğulmuş Mikael Nalbandyanın “İtalyan qızının mahnısı” poeması əsasında, musiqisini isə livanlı erməni Barsen Kanaçyan yazıb. Azad və müstəqil vətən uğrunda ölməkdən qorxmasın deyə qadının tikdiyi bayrağı kişiyə necə verməsindən bəhs edilir. Gerbdəki heyvanlar isə “dörd qədim erməni krallığı”nı simvollaşdırır. Dövlət nişanının ortasında Ağrı dağı, üstündə Nuhun gəmisi, aşağıda isə su var. Bildiyiniz kimi, sönmüş vulkan Türkiyə ərazisində yerləşsə də, ermənilər ən mühüm rollardan birini oynamaqda davam edirlər. Bu da Türkiyəyə ərazi iddiasıdır.
Beləliklə, bəziləri Simonyanın sözlərini erməni xalqının qədim tarixinə iddialardan imtina etmək təklifi və əvvəlki “əzəmətinə” qayıtmaq cəhdi kimi şərh edirlər. Bunu dolayısı ilə özü də təsdiqləyir. “Biz başa düşməliyik ki, Ermənistan hara gedir və hansı məqsədlər güdür, respublika bunun üçün mövcuddur. “Böyük Ermənistan”ı bərpa etmək, yoxsa vətəndaşların təhlükəsizliyini və rifahını təmin etmək, hansı daha vacibdir? Biz bu suallara cavab verməliyik və düşünürəm ki, cəmiyyətimizdə onlara verilən cavablar birmənalı deyil”, - deyə Simonyan Çexiya parlamentinin rəhbəri Marketa Pekarova Adamova ilə danışıqların yekunu üzrə keçirilən mətbuat konfransı zamanı bildirib.
Maraqlıdır ki, bu təkcə Simonyanın şəxsi fikri deyil. Hələ 2023-cü ilin yayında Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan himnin yenidən yazılmasını təklif edib və gerbdə şirlərin təsvir olunmasına təəccüblənib, baxmayaraq ki, respublikada onlara rast gəlinmir. 2024-cü ilin əvvəlində hökumət başçısı ölkənin yeni geosiyasi və regional şəraitdə rəqabətədavamlı olması üçün Konstitusiyanın yenidən yazılmasının zəruriliyini bəyan etdi. Erməni mediası bunu preambuladan Qarabağdan və Osmanlı İmperiyasında erməni soyqırımından bəhs edən İstiqlal Bəyannaməsinə istinadı çıxarmaq cəhdi kimi qiymətləndirib.
Bundan əlavə, baş nazirin aparat rəhbərinin müavini Taron Çaxoyan bildirib ki, "Ararat"ın əvəzinə gerbdə Everest görünsə belə, onun ölkəsi üçün heç nə dəyişməyəcək. “Biz süfrə natiqliyi ilə dövlət qurmaq məntiqindən kənara çıxmalıyıq. Onlar dövləti süfrə tostları ilə dəstəkləmirlər, dövləti natiqliklə, pafosla qurmurlar, vətəni bayraq yandırıb atmaqla xilas etmirlər. Dövlət rəmzlərinə gəlincə, biz daha həssas olmalıyıq. Onlar xalqın yox, dövlətin simvoludur. Gerb əsrlər boyu dövlətsiz yaşayan erməni xalqını deyil, Ermənistanı simvollaşdırır”.
Lakin Ermənistan hakimiyyətində heç də hamı belə radikal dəyişikliklərlə razılaşmır. Belə ki, parlament sədrinin müavini Ruben Rubenyan bildirib ki, hələlik yeni Konstitusiya layihəsi yoxdur, ona görə də onun guya Azərbaycanın sifarişi ilə hazırlandığı barədə iddiaların heç bir əsası yoxdur. Eyni zamanda, siyasətçi vurğulayıb ki, hakim “Mülki Müqavilə” partiyası himn və gerbin dəyişdirilməsi ilə bağlı qərar qəbul etməyib və özü də buna qarşıdır. “Hakimiyyət çoxdan Konstitusiyanın, gerbin və himnin dəyişdirilməsi məsələsini gündəmə gətirir, çünki bu güzəştlərin Azərbaycanla sülh müqaviləsinin imzalanmasına və Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşmasına kömək edəcəyinə inanırlar. Amma cəmiyyət bu yanaşmanı çox mənfi qəbul edir, ona görə də Paşinyan hələ sözdən əmələ keçməyib”, – Strateji Araşdırmalar və Təşəbbüslər üzrə Analitik Mərkəzin rəhbəri Hayk Xalatyan bildirib.
Paşinyan və komandası
Eyni zamanda, o hesab edir ki, Bakı və Ankaranın hazırkı gözləntilərini ən yaxşı şəkildə qarşılamaq üçün İrəvan "Ararat"dan imtina etsə, himni və hətta tarix dərsliyini yenidən yazsa belə, bu, hələ də tam sülhün bağlanması üçün kifayət etməyə bilər. “Əvvəlcə Qarabağın sülh üçün kifayət edəcəyinə inanılırdı, lakin gördüyümüz kimi, indi bu kifayət deyil. Nəhayət, Bakı və Ankara erməni faktorunu öz maraqlarına təhlükə kimi görür, ona görə də bütün gücləri ilə onu zərərsizləşdirməyə çalışırlar. Və onların bunu “yumşaq”, humanitar və iqtisadi, lakin uzunmüddətli perspektivdə etmək və ya gücdən istifadə etməklə daha sürətli yol seçmək arasında seçim var”, - Xalatyan vurğulayıb.
“Görünür, hakimiyyət dördüncü respublikanın necə olması barədə düşünür, ona görə də tədricən yeni Konstitusiya, himn və gerblə bağlı fikirləri ümumi müzakirəyə çıxarırlar. Eyni zamanda, Simonyan “Məxməri İnqilab”dan qısa müddət sonra himnin dəyişdirilməsini xatırlatdı. Sonra onun təklifinə reaksiya kifayət qədər kəskin oldu. Parlamentin spikeri Aram Xaçaturyanın yazdığı Sovet Ermənistanının himninin musiqisini bəyənir, lakin 2020-ci il müharibəsindən əvvəl bu, suverenliyin itirilməsi əlaməti kimi qəbul edilirdi. İndi reaksiya eyni ola bilər, amma başqa səbəbə görə”, - erməni politoloq Arşaluys Mqdesyan deyir.
Bir neçə il əvvəl Ermənistan hakimiyyətinin Qarabağın təhlükəsizliyinin təminatçısı adlandırmaqdan əl çəkəcəyini təsəvvür etmək mümkün deyildi. Amma təcrübə göstərdi ki, bu mövzu mediada nə qədər uzun müzakirə olundusa, onu norma kimi qəbul etmək bir o qədər asanlaşdı.
Bəs baş nazir nə deyir?
Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan isə əmin olduğunu bildirib ki, Ermənistanın dövlət siyasəti rəhbər tutularsa və Qarabağ və Ermənistanın birləşdirilməsi qərarına əsaslanarsa, heç vaxt sülh olmayacaq. Paşinyan bu qənaətini Ermənistan İctimai Radiosunun “Təhlükəsiz mühit” proqramına müsahibəsində mümkün yeni Konstitusiya kontekstində Müstəqillik Bəyannaməsinə toxunaraq bildirib. “Bəyannamə nədir? Biz bəyan etdik ki, niyə dövlət yaradırıq, çünki bəyannamədə deyilirdi ki, biz müstəqil dövlət yaratmaq prosesinə başlayırıq. Və biz üç əsas istiqaməti vurğulayırıq: birincisi tarixi ədalət, ikincisi erməni xalqının arzuları, üçüncüsü Qarabağ Milli Şurasının və Ermənistan Ali Şurasının yenidən birləşmə haqqında qərarı. Məsələn, biz həmişə Azərbaycan nöqteyi-nəzərindən baxırıq, bəs niyə digər qonşularımızın bunu necə qəbul etdiyinə baxmırıq? Bizim dediklərimizi necə qəbul edirlər: biz tarixi ədaləti bərpa etmək üçün dövlət yaradırıq? Tarixi ədaləti bərpa etmək nə deməkdir?”, deyə Paşinyan qeyd edib.
O, Ermənistanın vədlərini qonşu ölkələrin necə qəbul etdiyi barədə düşünməyi təklif edib. “Bir daha deyirəm: biz daim deyirik: Azərbaycan necə qəbul edir, Türkiyə necə qəbul edir və biz niyə sual vermirik: Gürcüstan necə qəbul edir? Biz niyə soruşmuruq: niyə Gürcüstanın Ermənistanla yox, Azərbaycan və Türkiyə ilə dərin müdafiə əlaqələri var? Bu, dövlətimizin təməlini qoyduğumuz göndərdiyimiz mesajlarla bağlı ola bilərmi? Növbəti sual. Biz həqiqətən bu gün bəyannamə ilə münasibətimizi tənzimləməliyik. İndi sual olunur: dövlət siyasətimiz buna yönəlməlidirmi və dövlət siyasətimiz bu mesajı rəhbər tutmalı və “Dağlıq Qarabağın Milli Şurası”nın və Ermənistan Ali Şurasının Qarabağın birləşdirilməsi və Ermənistan Ali Şurasının qərarına əsaslanmalıdırmı? Bu, siyasi seçim məsələsidir. Əgər belədirsə, bu o deməkdir ki, bizdə heç vaxt sülh olmayacaq. Üstəlik, bu o deməkdir ki, bizdə indi müharibə olacaq, çünki bir daha deyirəm, görün iqtisadiyyat necə inkişaf edir, indi biz ordumuzu gücləndirəcəyik və hamı görür ki, biz ordunun transformasiyasına çox ciddi vəsait sərf edirik. Bu o deməkdir ki, qonşularımız ən azı onlarla problemimiz olduğunu bildirdiyimiz üçün bizi məhv etmək üçün ittifaq yaradacaqlar. İkinci məqam ondan ibarətdir ki, mənim dediklərim, bu diskursun inkişafı və dərk edilməsi Ermənistanı gücləndirəcək, yoxsa zəiflədəcək? Bu, mütləq Ermənistanı gücləndirəcək, çünki bu diskursa arxalansaq və onu uzunmüddətli strategiya kimi seçsək, silah idxal edərkən heç bir problemimiz olmayacaq və ya az problemimiz olacaq, çünki onlar başa düşəcəklər ki, biz bu silahları gətiririk”, - baş nazir vurğulayıb.
Paşinyan qeyd edib ki, insanlar daim hər şeyə Azərbaycan və Türkiyənin məntiqi nöqteyi-nəzərindən baxırlar və görünür, bu dünyada yalnız Ermənistan, Türkiyə və Azərbaycan var. “Əgər bu təklif həyata keçirilsə, dövlətimizin son nəticədə güclənəcəyi, yoxsa zəifləyəcəyi sual altındadır. Azərbaycan necə, dövlətimizin güclənməsini istəyirmi? Təbii ki, istəmir. Aydındır ki, Ermənistanda bu məzmunun dərk edilməsini istəməyən qüvvələr var - bir hissəsi səmimi, obyektiv, digər hissəsi təhriki ilə. Demək istəyirlər ki, bu hökumət Azərbaycanın tələbi ilə, Azərbaycan üçün edir, Azərbaycanın gündəmini irəli sürür”, - deyə baş nazir qeyd edib ki, 2018-ci ilin xalq, qeyri-zorakı, məxməri inqilabından sonra, 2020-ci ilin 44 günlük müharibəsindən sonra və bütün bunlardan asılı olmayaraq, konstitusiya mövzusu həmişə gündəmə gətirilib.
Bu gün Ermənistanda daxili siyasi çaxnaşma özünün pik həddindədir. Hakimiyyət regionda baş verən yeni reallıqla barışmaq məcburiyyətindədir, amma kilsə, müxalifət və diaspor buna qarşıdır. Belə görünür ki, Paşinyan çarpaz atəş altındadır və vəziyyətdən çıxmaq üçün hələ bir müddət çapalayacaq. Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalamaq üçün günləri, saatları saysa da, yəni bunu istəsə də 1991-ci ildə erməni şovonistlərinin qəbul etdiyi qərarlar, konstitusiyada edilən dəyişikliklər buna əngəl olur. Yəni, nə qədər ki, Ermənistan Qarabağa və Ağrı dağına iddiasından rəsmi şəkildə əl çəkməyib, sülh olmayacaq.
V.VƏLİYEV