Ömrümüzdə bir dəfə belə olsa hər birimiz yoluxucu xəstəliklərlə rastlaşmışıq. Baxmayaraq ki, biz əsasən soyuqdəymə və ya boğaz infeksiyası kimi sadə infeksiyalarla mübarizə aparırıq, amma müxtəlif hallarda infeksiyalar daha ciddi səviyyələrə çata və bütün bədəndə həyati təhlükəsi olan xəstəliyə çevrilə bilər. Bütün bədəndə infeksiyaların inkişaf etdiyi bu vəziyyət sepsis adlanır.
SİA mözvu ilə bağlı araşdırma aparıb.
Sepsis nədir?
Sepsis və ya ümumi adlandırılan qan zəhərlənməsi, yoluxucu xəstəliyin qan axını ilə bütün bədənə yayılaraq xəstəlik yaratdığı bir vəziyyətdir. İnfeksiyaya səbəb olan mikroorqanizm bütün bədəndə iltihablı bir reaksiyaya başlayır və ümumi disfunksiyaya səbəb olur. Müalicə edilməzsə, sepsis sürətlə inkişaf edə və həyat üçün təhlükə yarada bilər.
Bu qan dövranı çatışmazlığına və şoka səbəb ola bilər ki, bunlar ölümlə nəticələnir. Mövcud klinik praktikada sepsis xüsusilə stasionar müalicə alan xəstələrdə, məsələn, stasionar xidmətlər və reanimasiya şöbələrində ən çox rast gəlinən sağlamlıq problemlərindən biridir. Araşdırmalara görə, dünyada hər il 1,5 milyon sepsis hadisəsi görülür.
Sepsis növləri hansılardır?
Sepsis orqanizmin mikroorqanizmlərlə mübarizəsi zamanı ifraz olunan müxtəlif biokimyəvi molekulların təsiri altında geniş yayılmış iltihab reaksiyasının inkişafı nəticəsində baş verir. Sitokinlər adlanan bu molekullar normal insanlarda immun sisteminin yoluxucu agenti aşkarlamasına, aktivləşdirməsinə və effektiv şəkildə aradan qaldırılmasına kömək etməkdə mühüm rol oynayır. Lakin infeksiya bütün bədənə yayıldıqda, sitokinlərin istehsalı ciddi dərəcədə artır və adi haldan daha çox iltihaba səbəb olur, nəticədə xəstəlik yaranır. Sepsis müalicə olunmazsa, sitokinlərin istehsalı daha da artaraq, orqanizmin fizioloji funksiyalarını pozur.
Sepsisin təsiri ilə bədən, xüsusən də ürək-damar sistemində pozuntular, nəticədə qan dövranı çatışmazlığı ilə çoxlu orqan çatışmazlığı inkişaf edir. Yenə sepsisin təsiri ilə qan hüceyrələrinin funksiyasını itirməsi səbəbindən geniş yayılmış damardaxili laxtalanma və tıxanmalar inkişaf edə bilər. Nəticədə qan dövranı ilə toxumalara oksigen nəqlinin qarşısı alınır. Şok adlanan bu vəziyyət sepsis səbəbiylə inkişaf etdikdə septik şok adlanır. Septik şok təcili tibbi müdaxilə tələb edən bir vəziyyətdir. Tez müdaxilə edilmədikdə orqan çatışmazlığı və itkisi nəticəsində ölüm baş verir. Tibbi baxımdan orqanizmdə sitokin istehsalının geniş yayılması nəticəsində inkişaf edən xəstəlik aşağıdakı parametrlərə görə təsnif edilir:
Sistemli İltihabi Cavab Sindromu (SIRS):
Orqanizmdə anormal yüksək sitokin reaksiyasının inkişafı nəticəsində baş verən ümumi patofizyoloji mexanizmlər SIRS adlanır. Bu kontekstdə SIRS diaqnozu qoymaq üçün xəstə aşağıdakıları etməlidir:
- Bədən istiliyinin 38,3 dərəcədən yuxarı və ya 36 dərəcədən aşağı olması,
- Tənəffüs dərəcəsi dəqiqədə 20-dən çox,
- Ürək dərəcəsi dəqiqədə 90-dan çox,
- Qan analizində ağ qan hüceyrələrinin sayı 4000-dən aşağı, 12000-dən çox və ya yetişməmiş hüceyrələrin 10% -i, SIRS inkişaf etdikdə, xəstələrin psixi sağlamlığının pisləşməsi, qan şəkərinin artması və böyrək funksiyası testlərinin pisləşməsi kimi əlavə tapıntılar aşkar edilə bilər.
SIRS olan bir xəstədə infeksiyanın aşkarlanması sepsis diaqnozunu göstərir. Başqa sözlə, infeksiya səbəbiylə inkişaf edən SIRS vəziyyətinə sepsis deyilir.
Ağır sepsis
Bədənin müxtəlif səviyyələrində orqan çatışmazlığı meydana gəldiyi zaman ağır sepsis baş verir. Bu çərçivədə xəstə;
- Dərinin rəngsizləşməsi və ya səpgi,
- bədən istiliyinin azalması səbəbindən titrəmə və ya yüksək hərarət,
- sidik miqdarının azalması,
- psixi sağlamlığın pisləşməsi,
- qan trombositlərinin (trombositlərin) sayının azalması,
- ürək funksiyalarının azalması,
- aşağı qan təzyiqi,
- ağır sepsis tənəffüs çətinliyi kimi simptomlar aşkar edildikdə baş verir.
Septik şok
Şiddətli sepsisdə şok tapıntıları inkişaf edərsə, septik şok diaqnozu qoyulur. Müvafiq olaraq, aşağıdakı tapıntıları olan xəstədə septik şok var:
- Şiddətli aşağı qan təzyiqi
- Adekvat maye və dərman terapiyasına baxmayaraq düzəldilə bilməyən qan təzyiqi dəyəri
- Böyrək çatışmazlığı kimi zəif qan dövranı səbəbiylə orqan pozğunluqları
- Qan dövranı pozğunluqlarını göstərən maddələrin, məsələn, laktik turşunun qan səviyyəsinin artması
Sepsisin əlamətləri hansılardır?
Xəstədə sepsisin inkişafından sonra aşağıdakı simptomlar yarana bilər:
- Yüksək və ya aşağı hərarət
1 Nəfəs darlığı və tənəffüs sürətinin artması
Ürək döyüntüsü və artan ürək dərəcəsi
- Aşağı qan təzyiqi
- Əhvalın pisləşməsi
- Yuxu vəziyyəti
- Dərinin rəngsizləşməsi və səpgi
- Sidik miqdarının azalması
Bundan əlavə, körpələrdə sepsisin simptomları böyüklərdəkindən fərqli ola bilər. Körpələrdə sepsis inkişaf edərsə, aşağıdakı simptomlar müşahidə edilə bilər:
- Əmizdirmə və ya qidalanmamaqda çətinlik
- Bədən istiliyində azalma və ya yüksək atəş
- Tənəffüsdə fasilə
- Dərinin rənginin solması
- Bütün bədəndə şişkinlik
- Qusma
- İshal
- Epileptik tutmalar
- Sarılıq
Sepsis necə inkişaf edir?
Sepsis zamanı orqanizmdə infeksiyaya səbəb olan mikroorqanizm qana keçir. Lakin biokimyəvi xüsusiyyətlərinə görə orqanizmin immun sistemini normaldan daha şiddətli şəkildə təsirləndirən bəzi mikroorqanizmlər bütün bədənə yayılmasalar belə, sepsisə səbəb ola bilirlər. Xəstəxanaya yerləşdirildikdən sonra müxtəlif səbəblərdən sidik yollarına kateter qoyulması nəticəsində bu bölgənin təbii elementləri olan müxtəlif bakteriyalar kateter vasitəsilə bədənə nüfuz etməyə başlayır və geniş yayılmış infeksiyaya səbəb olur. Bu vəziyyət sidik sistemindən qaynaqlandığı üçün urosepsis adlanır.
Sepsis orqanizmdə hər hansı bir infeksiyaya görə inkişaf edə bilər. Aşağıdakı simptomları olan xəstələrdə əhalinin qalan hissəsi ilə müqayisədə sepsis inkişaf riski yüksəkdir:
- Yaşlı insanlarda sepsis daha asan inkişaf edir. Həmçinin, bu insanlarda sepsis daha ağır ola bilər.
- Antibiotiklərin lazımsız və düzgün istifadə edilməməsi səbəbindən mikroorqanizmlərdə antibiotik müqaviməti yarana bilər. Davamlı patogenlər səbəbindən infeksiyaların müalicəsində müvəffəqiyyət əldə edilmədikdə, sepsisin inkişaf riski artır. Bu amillərə görə sepsisin müalicəsi də daha çətindir.
- Müxtəlif xəstəliklərə bağlı immun sisteminin çatışmazlığı hallarında infeksiyalar daha ağır şəkildə irəliləyə və asanlıqla sepsisə gətirib çıxara bilər. Eyni şəkildə, sepsis bu insanlarda daha ağır xəstəliyə səbəb ola bilər.
- Bədənin müqavimətini zəiflədən hallarda, sepsisin inkişafı asanlaşır.
- Cərrahi prosedurlar və müdaxilə üsulları sepsis riski yarada bilər, çünki onlar həm bədənin təbii immun sistemini zəiflədir, ya da inhibə edir, həm də yoluxucu agentlərə məruz qalma riskini artırır.
- Körpələrdə və uşaqlarda immun sistemi tam formalaşmadığından sepsis asanlıqla inkişaf edə bilər.
- Reanimasiya şöbələrində müalicə alan xəstələrdə davamlı mikroorqanizmlərə bağlı sepsis tez-tez müşahidə olunur.
Sepsisin müalicəsi üçün nə etməliyik?
Sepsis ümumiyyətlə infeksiyadan qaynaqlanan sağlamlıq problemi olduğundan, ilk növbədə antibiotik müalicəsi tətbiq edilir. Burada vacib məqam ondan ibarətdir ki, istifadə edilən antibiotik törədici mikroorqanizmə qarşı təsirli olmalıdır. Burada müəyyən edilmiş effektiv antibiotiklər müalicədə istifadə olunur.
Sepsis ağır infeksiya olduğundan, antibiotiklərin venadaxili formalarına tez-tez üstünlük verilir. Bundan əlavə, sepsis nəticəsində pozulmuş bədən funksiyalarını düzəltmək üçün dərman müalicəsi tələb oluna bilər.
Xəstənin sağlamlıq vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün:
- qan təzyiqi yüksəldilir,
- ürək döyüntüləri normal səviyyəyə gətirilir, - qan şəkəri tənzimlənir və iltihab reaksiyasını azaltmaq üçün antiinflamatuar müalicə aparılır.
Eyni şəkildə xəstənin qan dövranı sistemini və böyrək funksiyalarını qorumaq üçün intensiv maye əlavəsi tələb oluna bilər. Bütün bu müalicə üsullarına baxmayaraq, sepsis həyati təhlükə yarada bilən ciddi bir xəstəlikdir. Xüsusilə, reanimasiya şöbələrində rast gəlinən sepsis hallarında ölüm göstəriciləri kifayət qədər yüksəkdir.
Ayşən Vəli