Ağrı, şişlik və hətta hərəkətin məhdudlaşdırılmasına səbəb olan revmatizm bəzi hallarda bədəndə deformasiyaya səbəb ola bilər. Əksəriyyəti xroniki olan revmatik xəstəliklərdə erkən diaqnoz və davamlı müalicə insanların gündəlik həyatlarını davam etdirmələri üçün çox əhəmiyyətlidir.
Revmatizm nədir?
Revmatizm uşaqlar da daxil olmaqla bütün yaş qruplarında görülə bilən, əzələ və skeletdən ibarət hərəkət sistemində ağrı və hərəkətin məhdudlaşdırılması ilə irəliləyən xroniki bir xəstəlikdir. Bəzi hallarda daxili orqanlara da təsir edən bu xəstəlik məlum olanın əksinə olaraq hava hadisələrinin törətdiyi xəstəlik deyil. Təxminən iltihablı revmatizm və iltihabsız revmatizmə bölünsə də, revmatizmin bir çox müxtəlif alt tipləri var.
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma edib.
Ümumiyyətlə, revmatik xəstəliklərdə əzələ, bel və bel ağrıları, oynaqlarda ağrı və şişkinlik, həzm sistemi şikayətləri, ürək və damar sistemində mənfiliklər müşahidə edilir.
Bunlara əlavə olaraq revmatik xəstəliklərin əsas simptomları aşağıdakı kimi sadalanır:
- Nevroloji şikayətlər
- Böyrəklərdə problem
- Nəfəs darlığı
- Hərəkətin məhdudlaşdırılması
- Səhər oynaqlarda sərtlik
- Dərinin günəşə qarşı həssaslığı
- Dəri altında bezlərin əmələ gəlməsi
- Bədənin müxtəlif hissələrində sərtlik
- Zəiflik
- Gözlərin iltihabı
- Görmə qabiliyyətinin pisləşməsi və ya itməsi
- Uzun müddət yüksək atəş
Revmatizmə nə səbəb olur?
Revmatik xəstəliklər bədəndəki hərəkət sisteminin bir hissəsi olan oynaqların, əzələlərin və sümüklərin zədələnməsidir. Revmatizm irsi olsa da və onun səbəbi tam öyrənilməsə də, iltihablı və iltihabsız revmatizmin səbəbləri fərqlidir.
İltihabi revmatizm növlərinin genetik olaraq irsi olduğu düşünülsə də, bu xəstəliyə nəyin səbəb olduğu hələ də anlaşılmır. Ancaq iltihabsız revmatizm daha çox genetik faktorlar, oynağın həddindən artıq aşınması, artıq çəki, idman zədələri və travmalar nəticəsində yarana bilər.
Bütün revmatizm növlərində ətraf mühit faktorları ilə yanaşı cins və yaş da çox önəmlidir.
Revmatizm növləri
Oynaq revmatizmi kimi tanınan romatoid artrit, səbəbi bilinməyən xroniki, sistemik iltihablı xəstəlikdir. Eyni anda bir çox oynaqlara təsir etməsi nəticəsində deformasiya və zədələrə səbəb olur. Oynaq revmatizmi həyat keyfiyyətini xeyli aşağı salan iltihablı bir xəstəlik olduğundan, zaman- zaman orqan tutulması da müşahidə edilir. Cəmiyyətdə rast gəlmə tezliyi 0,5% - 1% arasındadır və hər yaşda müşahidə olunsa da, daha çox 30-50 yaş arasında başlayır. Qadınlarda kişilərə nisbətən iki-üç dəfə daha çox rast gəlinir. Səbəbi dəqiq bilinməsə də, genetik və ətraf mühit faktorlarının təsirli olduğu qəbul edilir. Ətraf mühit faktorları arasında romatoid artrit üçün ən böyük risk faktoru siqaretdir. Xəstələrin təxminən 70%-də bir neçə həftə ərzində yaranan yüngül qızdırma, halsızlıq, çəki itirmə, yorğunluq və oynaq ağrıları xəstəliyin ilk əlamətlərindəndir. Oynaq ağrıları daha çox yuxu və istirahətdən sonra hiss olunur. Səhər sərtliyi ən əhəmiyyətli tapıntılardan biridir.
Romatoid artritin bəzi digər simptomları aşağıdakı kimidir:
- Əllərdə şişlik və ağrı
- Dirsəklərdə və dizlərdə şişkinlik
- Boyun ağrısı
- Ağrısız dərialtı düyünlər
- Ürək və ağciyərlərin tutulması
- Gözlərdə qəfil qızartı və ağrı
- Nevroloji iştirak
Əzələ və yumşaq toxuma revmatizmi adlanan fibromiyalji geniş yayılmış ağrı ilə xarakterizə olunur. Burada ağrı oynaqlardan qaynaqlanmır, lakin ağrılar ümumilikdə hiss olunur. Səhər sərtliyi və yorğunluq bədəndə həssas nöqtələrin olması, daxili və xarici stimullara həssaslıq, yuxunun pozulması ilə müşayiət olunur. Cəmiyyətdə çox rast gəlinən əzələ və yumşaq toxuma revmatizmində xəstələr adətən ikitərəfli, lakin bir tərəfdən daha çox ağrı hiss edirlər. Ağrı tez-tez boyun, çiyinlər, kürək, sinə, bel, omba və dizlərdə hiss olunur. Zaman zaman ağrının şiddəti və yeri dəyişə bilər. Yorğunluq və tükənmə xəstənin həyat keyfiyyətini aşağı salacaq qədər şiddətlidir və gün ərzində davam edə bilər. Bu xəstələr gecələr tualetə getməyə ehtiyac hiss edirlər. Şikayətlər soyuqdəymə, yorğunluq, ağır iş və ya hərəkətsizlik ilə artır, istilik, masaj, istirahət və yüngül idmanla azalır.
Revmatizm testləri
Revmatik xəstəliklərin diaqnozu üçün bir çox test üsulları var. Əvvəlcə xəstə diqqətlə dinlənilir və genetik tarix araşdırılır. Fiziki müayinə və simptomlar araşdırıldıqdan sonra laboratoriya testləri tələb olunur. Diaqnozun 70%-i tarix, anamnez və fiziki müayinə ilə qoyula bilsə də, diferensial diaqnostikada laborator müayinələr tələb olunur. Revmatizm testi deyilən bir test olmasa da, müxtəlif testlər tətbiq edilərək revmatik xəstəliyin növü aydınlaşdırılır. Bu testləri aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
- Sümük metabolizmasını qiymətləndirmək üçün kalsium, fosfor və qələvi fosfatazanın ölçülməsi
- İltihabın varlığını və şiddətini anlamaq üçün qan testləri
- Anemiyanın mövcudluğunun aşkarlanması
immunoloji testlər
- Oynaq boşluğundan alınan mayenin müayinəsi
- Biopsiya ilə toxuma müayinəsi
- Elektromiyografik və radioloji müayinələr
Demək olar ki, bütün xəstəliklərdə olduğu kimi, revmatik xəstəliklərdə də erkən diaqnoz son dərəcə vacibdir. Erkən diaqnozla əlilliyin və orqan tutulmasının qarşısı alına bilər.
Revmatizm müalicəsi
Revmatik xəstəliyin tam diaqnozundan sonra fərdi müalicəyə başlanır. Dərmanlar sistemli şəkildə, yəni bütün bədənə təsir göstərə bilməsi üçün daxilə verilir. Bu nöqtədə məqsəd xəstəliyin gedişatına müsbət təsir göstərən dərmanlarla simptomları aradan qaldırmaq və ya xəstəliyin gedişatını dayandırmaq, yaxud gerilətmək ola bilər. Müsbət təsirlərinə görə iltihab əleyhinə, xəstəliyi dəyişdirən dərmanlar, kortizon və bir çox başqa üsullardan istifadə etmək olar. Bundan əlavə, yerli müalicələr oynaqlara tətbiq edilə bilər. Həkiminizin tövsiyə etdiyi müalicə üsulunu mütəmadi və davamlı şəkildə tətbiq etmək son dərəcə vacibdir.
Revmatizm genetikdir?
Revmatik xəstəliklərdə genetik irsiyyət çox vacibdir. Ailədə revmatizm diaqnozu qoyulmuş insanların olması həssaslığı artırsa da, genetik faktorlar xəstəliyin səbəbi ilə bağlı dəqiq deyil. Ancaq ailədə xəstəliyin olması diaqnozu asanlaşdırır.
Revmatik ağrılara nə yaxşı gəlir?
Revmatik xəstəliklərdə rast gəlinən ağrı növləri kifayət qədər geniş diapazonda rast gəlinir. Bu, müalicə üsulunu xəstəliyin səbəb olduğu ağrı və digər şikayətlər üçün xüsusi edir. Məsələn, spa müalicəsi iltihablı revmatik xəstələrin şikayətlərini artırsa da, kalsifikasiya da faydalı ola bilər. Müxtəlif üsulları sınamazdan əvvəl mütləq həkiminizlə məsləhətləşməlisiniz.
Revmatizm dərmanları
Revmatik xəstəliklərin müalicəsində xəstəliyin gedişatını dayandırmaq və reqressiya etmək üçün dərmanlar istifadə olunur. Xəstə mütəmadi olaraq həkim nəzarətinə getməli və vəziyyəti həkimlə təkrar-təkrar qiymətləndirilməli və həyat keyfiyyətini yüksəltməyi hədəfləməlidir. Bütün dərmanlar kimi revmatizm dərmanları da həkim nəzarəti altında istifadə edilməlidir. Dərmanlar inyeksiya və həb şəklində ola bilər.
Revmatizmə yaxşı təsir etməyən qidalar
Xəstələrin şikayətlərini artıran qidalar insandan insana fərqli olsa da, ağ çörək, şəkərli desertlər, dondurma növləri, qızardılmış kartof və marqarin istehlak etmək revmatizmə yaxşı təsir etmir.
Uşaqlarda revmatizm
Revmatizm demək olar ki, hər yaş qrupunda olduğu kimi, uşaqlarda da müşahidə olunur. Çox vaxt artan ağrılarla qarışdırılır. Oynaq ağrıları, əzələ zəifliyi və qızdırma kimi şikayətlər ciddi qəbul edilməli və qiymətləndirilməlidir. Uşaqlarda ağrıları böyüyən ağrılardan ayırd etmək üçün əvvəlcə ağrı sahələri diqqətlə araşdırılmalıdır. Ayaq, baldır və ayağın ön hissəsi ağrının ən çox görülən bölgələrindəndir. Uşaqların hərəkət qabiliyyətinin məhdudlaşdırılmasına səbəb olan xəstəlik bütün bədən sisteminə təsir edə bilər. Bu tip pozğunluqlar diqqətli və davamlı müalicə edilməzsə, qalıcı və profilaktik ölçülərə çata bilər. Erkən diaqnozun son dərəcə vacib olduğu revmatizm xəstəliklərinin diaqnostikası və müalicəsi üçün bir revmatoloqun müayinəsindən keçməyi unutmayın”.
Ayşən Vəli