30-dan çox müxtəlif bakteriya, virus və parazitin cinsi əlaqə yolu ilə ötürüldüyü məlumdur. Bu xəstəliklərdən 8-i yüksək nisbətdə görülsə də, bu gün dördünün müalicəsi mümkündür.
Müalicə edilə bilən cinsi yolla keçən xəstəliklərə bunlar daxildir: sifilis, difteriya, xlamidiya və trichomoniasis.
Cinsi yolla keçən 4 ən çox yayılmış xəstəlik: hepatit B, herpes simplex, HİV (AİDS) və HPV tamamilə müalicə edilə bilməz.
CYBH (cinsi yolla ötürülən infeksiyalar) əsasən cinsi əlaqə, o cümlədən vaginal, anal və oral seks yolu ilə yayılır. Cinsi yolla keçən bəzi infeksiyalar qan vasitəsilə də yayıla bilər. Sifilis, hepatit B, HİV, xlamidiya, sifilis, herpes və HPV də daxil olmaqla bir çox CYBH hamiləlik və doğuş zamanı anadan uşağa keçə bilər.
Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, hər gün cinsi yolla keçən bir milyon xəstəlik baş verir. 500 milyondan çox insanın herpes simplex virusu (HSV) ilə cinsi infeksiyaya yoluxduğu təxmin edilir. 290 milyondan çox qadında insan papillomavirusu (HPV) var.
SİA mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.
Qadınlarda cinsi yolla keçən xəstəliklərin əsas əlamətləri:
- vaginal qaşınma,
- anormal axıntı,
- cinsi əlaqə zamanı ağrı
- vaginal bölgədə və ya dəridə yaralar.
Bir çox cinsi yolla keçən xəstəliklər heç bir əlamətə sahib olmur. Cinsi yolla keçən xəstəliklər müalicə olunmazsa sonsuzluğa və uşaqlıq boynu xərçənginə səbəb ola bilər. Bu cür risklər təhlükəsiz cinsi əlaqəni daha da vacib edir.
Bəzi cinsi yolla keçən xəstəliklərin heç bir əlamət göstərməməsi yoluxma riskini artırır. Bu vəziyyətdə xəstə müalicə almır.
Qadınlarda ən çox görülən cinsi yolla keçən xəstəliklər:
HPV (insan papillomavirusu): Cinsi əlaqə zamanı dəridən dəriyə təmas yolu ilə ötürülür. 100-dən çox növü var, lakin yalnız bir neçəsi kanserogendir. HPV də ağız və boğaz infeksiyasına səbəb ola bilər. Vaginal bölgədə və ya boğazda ziyillərə səbəb olur. HPV uşaqlıq boynu xərçənginin ən mühüm səbəbidir. Peyvəndlə bunun qarşısını almaq olar.
Qonoreya: Neisseria gonorrhoeae bakteriyasının yaratdığı infeksiyadır. Bədənin isti və nəm sahələrinə yoluxmağa meyillidir. Bunlar: uretra (sidik kisəsindən sidiyi axan boru), gözlər, boğaz, vajina, anus, qadın reproduktiv sistemi (fallopiya boruları, uşaqlıq boynu və uşaqlıq). Qonoreya oral, anal və ya vaginal cinsi əlaqə zamanı ötürülür. Çoxlu cinsi partnyorları olan və ya prezervativdən istifadə etməyən insanlar infeksiyaya yoluxma riski yüksəkdir. Xəstəliyin simptomları infeksiyadan sonra 14 gün ərzində görünür. Xəstəlik heç bir əlamət göstərmədən də müşahidə oluna bilər.
Xəstəlik ən çox qadınlarda aşağıdakı simptomlara səbəb olur:
- vaginal axıntı (sulu və ya açıq yaşıl),
- sidiyə gedərkən ağrı və ya yanma hissi,
- tez-tez sidiyə getmə ehtiyacı,
- uzun menstruasiya və ya ləkələr,
- boğaz ağrısı,
- cinsi əlaqə zamanı ağrı,
- qarın altındakı kəskin ağrı,
- qızdırma.
Xəstəlik müalicə olunmazsa, bel ağrısı, sonsuzluğa və ektopik hamiləliyə səbəb ola bilər.
Xlamidiya: Bu, xlamidiya bakteriyalarının səbəb olduğu ümumi cinsi yolla keçən infeksiyadır. Erkən mərhələlərdə heç bir simptoma malik olmaya bilər. Dərinin cinsiyyət nahiyəsinə təması, hətta cinsi orqana əllə toxunması xəstəliyin ötürülməsi üçün kifayətdir. Tam cinsi əlaqənin baş verməsi lazım deyil. Yeni doğulmuş körpələr doğuş zamanı analarından xlamidiya infeksiyasına yoluxa bilərlər. Xlamidiya göz ilə də keçə bilər.
Qadınlarda xlamidiya infeksiyasının simptomları: Ağrılı cinsi əlaqə, vaginal axıntı, sidik ifrazı zamanı yanma hissi, qarnın aşağı hissəsində ağrılar, uşaqlıq boynunun iltihabı (servisit), menstruasiya arasında qanaxma.
Xlamidiya infeksiyası qadınlarda çanaq orqanlarının iltihabına səbəb ola bilər. Oral sekslə də boğaza yoluxa bilər. Xlamidiya infeksiyası antibiotiklərlə müalicə edilə bilər.
Vaginal herpes: 2-ci tip herpes virusu səbəb olur. Vaginal bölgədə ağrılı, su ilə dolu qabarcıqlar meydana gəlir. Virus bədənə dəri çatları və cızıqları vasitəsilə daxil olur. Virus tüpürcək, sperma və vaginal ifrazatda tapıla bilər. Xəstəliyin əlaməti vaginada, anusda və ombada su ilə dolu lezyonların olmasıdır. Yaxınlıqdakı limfa düyünləri şişə və qızdırma ola bilər. Vaginal herpes normal doğuş zamanı körpəyə keçə bilər. Körpələrdə korluğa, beyin zədələnməsinə və ölümə səbəb ola bilər. Onun müalicəsində antiviral preparatlar istifadə olunur.
Sifiliz: Treponema pallidum bakteriyası səbəb olur. Bu, ciddi bir infeksiyadır və qalıcı zərərin, uzunmüddətli ağırlaşmaların qarşısını almaq üçün erkən müalicə lazımdır. Birinci mərhələdə o, adətən cinsiyyət orqanlarının, anusun, düz bağırsağın və ya ağızın ətrafında yuvarlaq, sərt yara hiss edə bilər. Bu 3-6 həftə davam edə və heç bir ağrı olmaya bilər.
İkinci mərhələdə bu simptomlar müşahidə olunur: Ovuclarda və ya ayaqların altında sərt, qəhvəyi və ya qırmızı qaşınmayan səpgilər, ağız, vagina və ya anus kimi orqanlarda zədələnmələr, limfa düyünlərinin şişməsi, saç tökülməsi, baş ağrısı, kilo itkisi, əzələ ağrıları, yorğunluq, atəş.
Üçüncü mərhələdə həyat üçün təhlükəli olan ağırlaşmalar beyin, sinir sistemi, gözlər, ürək və bəzi digər orqanlara təsir göstərə bilər. Bu mərhələdəki simptomlar sifilisin bədənin hansı hissəsinə təsir etdiyindən asılı olacaq. Sifilisi antibiotiklərlə müalicə etmək olar.
Qotur: Bədənin hər hansı bir yerində sızanaq kimi qaşınma yaralarına səbəb olur. Cinsi yolla, dəridən dəriyə təmasda, dəsmal və yataq dəsti kimi əşyalar vasitəsilə yoluxa bilər. Qoturun müalicəsi təsirli kremlər vasitəsilə həyata keçirilir.
Molluscum contagiosum: Molluscum contagiosum adətən xoşxassəli olan yoluxucu viral dəri infeksiyasıdır. Yetkinlərə və uşaqlara təsir edə bilər. Uşaqlarda tez-tez rast gəlinir. Yetkinlərdə görülməsi cinsi yolla ötürülməsini nəzərdə tutur. Cinsi əlaqə zamanı dəri ilə təmasda olur. Dəridə kiçik ziyil kimi qabarcıqlar əmələ gəlir.
QİÇS: QİÇS immun sistemini zəiflədən virusdur. Buna görə də HİV-ə yoluxmuş şəxs digər infeksiyalara da meyllidir. Bir şəxs QİÇS-ə yoluxduqda, virus bədən mayelərində, o cümlədən sperma, qan, ana südü, vaginal və rektal mayelərdə tapılır. Əgər bu mayelər başqa bir insanın orqanizminə daxil olarsa, həmin şəxs də bu virusa yoluxa bilər. QİÇS doğuş zamanı anadan körpəyə keçir. QİÇS ana südü ilə qidalanma, iynələri paylaşma və qan məhsulları ilə də ötürülə bilər. Cinsi yolla ötürülmənin qarşısını almağın yolu prezervativdən istifadə etməkdir.
Hepatit B: Həm cinsi yolla, həm də qan məhsulları, ümumi iynələr vasitəsilə yoluxa bilər. Hepatit B anadan körpəyə keçə bilər. Bu, qaraciyərə təsir edən xroniki bir infeksiyadır. Heç bir qəti müalicə yoxdur. Bu, siroz və qaraciyər xərçənginə səbəb ola bilər.
Kişilərdə ən çox görülən cinsi yolla keçən xəstəliklər
Qadınlarda görülən cinsi yolla keçən xəstəliklər kişilərdə də görülür. Bu infeksiyaları olan kişilərdə müşahidə olunan simptomlar aşağıdakılardır:
Xlamidiya: Simptomlara sidik ifrazı zamanı ağrı, qarının aşağı hissəsində ağrı və penil axıntı daxildir.
Genital herpes: Simptomlara qaşınma və ağrı, maye ilə dolu və ya qırmızı rəngli kiçik qabarcıqlar və xoralar daxildir. Bu xoralar daha sonra qabıqlanır.
HPV: Gül kələm formalı ziyillər və penis ətrafında qaşınmadır.
Gonoreya: Simptomlara sidik ifrazı zamanı yanma, sarı və ya yaşıl axıntı və xayalarda ağrı daxildir.
HİV: Simptomlara qızdırma, səpgi, boğaz ağrısı və şişkin limfa düyünləri daxildir. Xəstəlik irəlilədikcə simptomlar pisləşir.
Trichomoniasis: Simptomlar kişilərdə nadirdir, lakin penisdə qaşınma, ağrılı sidik ifrazı və penisdən axıntı daxildir.
Cinsi yolla keçən xəstəliklərin qarşısını necə almaq olar?
Cinsi yolla keçən xəstəliklərin yayılmasının qarşısını almağın yolu təhlükəsiz seksdir. Cinsi əlaqə zamanı prezervativdən istifadə bəzi infeksiyaların qarşısını ala bilər. Hepatit B və HPV peyvəndi ilə qarşısını almaq olar".
Ayşən Vəli