Sialhlanmaya, separatizmə və terrorçuluğa xərclənən milyardlar və Ermənistanın sosial mənzərəsi
Dunya yoxsullaşır,ərzaq tükənir, ölkələr kasıblaşdığı kimi insanları da arxasınca sürükləyir. Yeni texnologiyaların tətbiqi də yoxsullaşmanı dayandıra bilmir. Buna səbəb öncə dünyada əhali sayının son 150 ildə 7 dəfə artmasıdır. Düzdür, dünyanın 50 milyard insanı yedirdə biləcəyi barədə proqnozlar verilsə də, buna inananlar da azdır. Digər bir səbəb kimi isə dünyanın qida menyüsündən düzgün istifadə olunmaması göstərilir. Əsas məsələ isə bəzi ölkələrin artmaqda davam edən xarici borcudur, məsələn Ermənistan kimi. Bəs Ermənistanın xarici borcu haradan yaranır, SSRİ-nin dağılması ilə özünü müstəqil dövlət kimi dünyaya təqdim edən “hay”ların qeyri-qanuni “vətəni” bu qədər pul kütləsini nəyə xərcləyib. Rəsmi məlumatlara inansaq, 9 milyard dollarlıq bir borc müqabilində bu ölkədə çoxsaylı istehsal müəssisələri inşa edilməli idi ki, bu sahələrdə çalışan minlərlə insane ölkənin çiçəklənməsi və inkişafını qismən də olsa təmin edə bilərdilər. Amma bu olmadı, niyə?
Bu sualların cavabı da çoxdur. Əsas isə Ermənistanın müxtəlif yollarla ölkə iqtisadiyyatının guya inkişafı ilə bağlı cəlb etdiyi xarici investisiyaların əksər payı fərqli üsullar və yollarla işğalçı ordunun tələbatlarının ödənilməsinə, işğal etdiyi Azərbaycan torpaqlarında qanunsuz hərbi birləşmələrin saxlanmasına, xarici ölkələrdən külli miqdar vəsait hesabına silah və sursatların alınmasına sərf edilib. Məhz 9 milyardlıq borcun içində Qarabağda separatçı qurumun silahlanmasına, təxribatçılıq əməllərinin inkişaf etdirilməsinə və qanunsuz qurumun özünün ordu saxlanmasına ayrılan vəsaitlər də var. Ermənistan müxtəlif fondlardan gələn milyardlarla vəsaiti də üstünə gəlsək, Qarabağı 30 il işğal altında saxlayıb. Bütün bunlara öyrəncəli olan, büdcəsinin əksər payını ianələr hesabına formalaşdıran rəsmi İrəvan bundan sonra da vəziyyətin belə davam edəcəyi düşüncəsində idi. Ona görə də ölkəyə yatırılan xarici investisiyaların fərqində belə deyildilər.Silahlanma, qanunsuz hərbi birləşmələrin və separatçı qurumun saxlanmasına, Azərbaycanla yeni müharibələr üçün yeni silahların alınmasına sərf olunan milyardlar əhalinin social problemlərinin həllinə yönəldilmədiyi üçün indi Ermənistanda hər iki nəfərdən biri kasıblıq həddində yaşayır.
Ermənistan rəsmiləri, xüsusən də baş nazir Paşinyan isə bütün bu baş verənləri sanki görməzdən gəlirmiş kimi, yoxsulluğun səbəbini kənar amillərlə əlaqələndirirlər. “İdeologiya ondan ibarətdir ki, yoxsulluğa ancaq əməklə qalib gəlmək olar, başqa variant yoxdur”. Bunu hökumətin iclasında baş nazir Nikol Paşinyan Ermənistanda yoxsulluq göstəriciləri ilə bağlı çıxış edib.
Bildirib ki, 2021-ci ildə Ermənistanda yoxsulluq səviyyəsi 26,5% təşkil edib və 2020-ci illə müqayisə etsək, yoxsulluğun səviyyəsində müəyyən azalma var və 2019-cu illə müqayisədə yoxsulluq 0,1 faiz bəndi artıb.
Onun sözlərinə görə, ifrat yoxsulluğun səviyyəsi artıb: “Təəssüf ki, bizdə yoxsulluq səviyyəsi ilə bağlı daha canlı məlumat yoxdur və məni əmin etdim ki, bu, beynəlxalq standartdır: heç bir ölkədə bu il üçün canlı məlumat yoxdur. Bütün hallarda yoxsulluğumuzun strukturunu dərindən təhlil etməyimiz və ideologiyamız çərçivəsində yoxsulluğun aradan qaldırılması strategiyasını hazırlamağımız üçün müvafiq tapşırıqlar verdim. İdeologiya isə ondan ibarətdir ki, yoxsulluğa ancaq iş qalib gələ bilər, başqa variant yoxdur”.
Ermənistanda iqtisadçılar isə başqa fikirdədirlər. Onların qənaəti belədir ki, ölkədə hər ikinci adam kasıbdır. İlin əvvəlindən Ermənistana Rusiya, Ukrayna, Belarus və digər ölkələrdən 300 mindən çox vətəndaş gəlib. Bu, Ermənistanın ümumi əhalisinin 10%-ni təşkil edir. Bu, ikirəqəmli artıma təsir göstərməyə və təmin etməyə və vergi daxilolmalarının artımına təsir etməyə bilməz. “Biz belə şəraitdə yoxsulluğun səviyyəsini azalda bilirikmi? İlin sonuna kimi yoxsulluğun səviyyəsi 42%-ə çatacaq. Bu dəhşətlidir. İnsanlar çılpaq yerdə yatırlar. Ermənistanda hər ikinci insan kasıbdır”, - Manaseryan vurğulayıb.
O bildirib ki, yoxsulluq səviyyəsinə görə antirekord Şirak bölgəsinə məxsusdur və bu göstərici 60%-i ötüb. “Büdcə məşğulluğu stimullaşdırsa, işsizliyi azaltsa, iqtisadiyyat üçün ixtisaslı kadrlar hazırlasa, onu təqdir etmək olar”, - deyə ekspert əlavə edib.
“Ölkə əhalisinin demək olar ki, yarısı yuxarı yoxsulluq həddindədir. İqtisadçı bu rəqəmləri narahatedici hesab edir. Ermənistan hakimiyyəti yoxsulluğun yüksək artım tempini ləngitmək və iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrində tənəzzülü dayandırmaq üçün sosial-iqtisadi siyasətdə köklü dəyişikliklər etməlidir”. Bunu isə iqtisadçı ekspert Suren Parsyan Statistika Komitəsinin 2020-ci il üçün yoxsulluğun səviyyəsi ilə bağlı məlumatlarını şərh edərkən deyib.
Ekspert qeyd edib ki, 2019-cu ildən etibarən Statistika Komitəsi ölkədə yoxsulluğun müəyyənləşdirilməsi metodologiyasını dəyişib və bu gün yoxsulluğun səviyyəsində 2018-ci illə və ya əvvəlki illə müqayisədə kəskin sıçrayış olub-olmadığını müəyyən etmək çətindir. Parsyan hesab edir ki, metodologiyanın dəyişdirilməsinin yeganə məqsədi var - yoxsulluğun real göstəricilərini gizlətmək, çox güman ki, bu göstəricilər xeyli artıb.
Yoxsulluğun 0,6% artması özlüyündə əhəmiyyətli göstərici olmasa da, 2019-cu illə müqayisədə həddindən artıq yoxsul vətəndaşların gəlir səviyyəsinin azalmasında mənfi tendensiya müşahidə olunur. İqtisadçı hesab edir ki, son dərəcə yoxsulların faizinin azalması əsas pensiyanın və minimum əməkhaqqının məbləğinin artırılması ilə bağlıdır - 2020-ci ildə minimum əmək haqqı ilk dəfə olaraq (68 min dram -138 dollar), minimum istehlak səbətini (65 min dram - 131 dollar) üstələyir. “2022-ci ildə vəziyyət bir qədər fərqlidir, çünki minimum istehlak səbəti 71.000 dram (144 ABŞ dolları) çatıb, minimum əmək haqqı isə dəyişməyib. Yəni, ifrat yoxsulluğun səviyyəsi yenidən yüksələcək”.
Parsyan yoxsulluğun yuxarı həddində yaşayan insanların faizinin 43,8%-dən 47,6%-ə yüksəlməsindən narahatlığını ifadə edib. Yəni əhalinin təxminən 4%-i orta təbəqədən yoxsul təbəqəyə keçib. Ekspertin fikrincə, bu, çoxlu sayda insanın işini, biznesini və ya gəlirlərini itirdiyini göstərə bilər: “Bundan başqa, Ermənistan iqtisadiyyatında işləyən yoxsullar anlayışı var. Onlar işləyirlər, müəyyən gəlirlər alırlar, lakin iki nəfərlik ailənin minimum ehtiyaclarını ödəməyə kifayət etmirlər. Bu, onu deməyə əsas verir ki, ölkə əhalisinin yarıdan çoxu yoxsulluq şəraitində yaşayır və problemin həlli üçün yeni mexanizmlərin tətbiqinə ehtiyac var”.
Ermənistanda 2022-ci ildə və ondan sonrakı illərdə yoxsulluq səviyyəsinin pisləşəcəyi proqnozlaşdırılır. Bu onunla izah edilir ki, 2022-ci ildə gəlirlərdə artım olmayıb, əksinə, 6,4%-lik yüksək inflyasiya qeydə alınıb (yeri gəlmişkən, bu, 2013-cü ildən bəri ən yüksək göstəricidir). Bundan əlavə, minimum istehlak səbətinə daxil olan ərzaq məhsullarının qiymətlərinin 10% artacağı, 2022-ci ildə isə 4-4,5% artımı proqnozlaşdırılır.
Ekspertlərin fikrincə, hökumət dünya iqtisadi tendensiyalarını nəzərə almaq, ötən illərin təcrübəsindən nəticə çıxarmaq və iqtisadi siyasəti dəyişmək əvəzinə, iqtisadi artıma ümid edərək, əvvəlki illərin təcrübəsini təkrarlamaq və əsaslı xərclərə investisiya qoymaq kimi səmərəsiz yolla gedir. Hakimiyyət hesab edir ki, pensiyalar, müavinətlər və maaşlar iqtisadi artıma gətirib çıxarmır və 2022-ci ildə dəyişməz qala bilər. Amma yoxsulluq yoxsulluğu doğurur. Yoxsulluq içində böyüyən uşaqların yoxsul qalma ehtimalı yüksəkdir, çünki onlar lazımi təhsil almırlar, tibbi xidmətlərdən istifadə əlçatmazdır və s.
Rəsmi statistikaya görə, 2020-ci ildə Ermənistanda yoxsulluq səviyyəsi ölkə əhalisinin 27%-ni təşkil edib. Onlardan 51,1%-i kənd yerlərində, 48,9%-i şəhərlərdə (bunun 21%-i İrəvanda yaşayır) yaşayır. Bundan başqa, kənd əhalisinin 1,2%-i ifrat yoxsulluq həddində yaşayır. Şəhər əhalisi arasında bu göstərici 0,4% təşkil edir.
Ermənistanın iqtisadiyyat naziri Vahan Kerobyan bildirib ki, ən mühüm iqtisadi risk ərzaq təhlükəsizliyi və bunun nəticəsində yoxsulluğun artmasına səbəb olacaq yüksək inflyasiyadır. Həssas təbəqələrdən olan insanların gəlirləri artmasa, indiki yoxsulluq səviyyəsi 27% əvəzinə, ili 42% yoxsulluqla başa vuracaq. İstehlak səbəti getdikcə bahalaşır və əhalinin daha 15%-i yoxsulluq həddindən aşağı olacaq. Rəsmi statistikaya görə, Ermənistanın istehlak bazarında 2022-ci ilin martında 12 aylıq inflyasiya 2021-ci ilin mart ayı ilə müqayisədə 7,4% təşkil edib.
Dünya Bankının (DB) proqnozuna əsasən, 2022-ci ildə Ermənistanda yoxsulluq səviyyəsi ümumi əhalinin 39,6 faizini təşkil edə bilər. DB-nin məlumatına görə, bu il Ermənistanda yoxsulluq səviyyəsi ilə bağlı vəziyyət daha da pisləşəcək. Bundan əvvəl BMT Ermənistanda 500 min insanın qida çatışmazlığından əziyyət çəkdiyini bildirib. Bu barədə məlumat qurumun Dünya Ərzaq Proqramının “Aclıq xəritəsi”ndə öz əksini tapıb. Proqrama əsasən, təkcə son bir ayda bu ölkədə qida çatışmazlığından əziyyət çəkənlərin sayı 10 min nəfər artıb.
V.VƏLİYEV